Stara Zbelutka

Stara Zbelutka – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, w gminie Łagów.

Do 1954 roku siedziba gminy Gęsice. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie kieleckim.

Historia

W starych dokumentach wieś wymieniana jako: Sbiluthow, Sbilythka, Zbilutka, Zbeludka.

Lokowana przed rokiem 1382, kiedy to biskup włocławski Zbylut sprzedał za 20 seksagen groszy pragskich młyn, zwany Brodzyn, z sadzawką na Łagowicy, sołtysowi zbylutowskiemu Tomisławowi ze Złotnik. Zbylut był prawdopodobnie założycielem parafii i fundatorem drewnianego kościoła parafialnego pw. Św. Doroty.

Według Jana Długosza pod koniec XV wieku we wsi było 30 łanów kmiecych, sołectwo osadzone na 3 łanach oraz 3 karczmy z rolami. Kmiecie opłacali czynsz o nieznanej wysokości, oraz łącznie po jednym wiardunku obiednego, odrabiali po jednym dniu w tygodniu bydłem. Owsa, sera dawać nie mieli, ale za to po 3 koguty i 30 jaj i pół kwarty maku. Dziesięcina wytyczna i konopna oddawana była biskupstwu włocławskiemu. Pleban ma role i łąki. Sołtys zobowiązany był do służby wojskowej i płacenia jednego wiardunku obiednego, miał też własny młyn. Dziesięcina wytyczna z sołectwa pobierana przez plebana w Baćkowicach. Dziesięcina wytyczna z folwarku biskupiego przeznaczona dla plebana w Zbelutce.

Na początku XVI wieku w Zbelutce było 6 łanów osiadłych, płacono czynsz w wysokości 18. groszy, dawano 6 korczyków owsa, dziesięcina wyniosła 5 grzywien i jeden wiardunek. Z dwóch karczem płacą dwie grzywny i jeden wiardunek. W inwentarzu z roku 1534 wyszczególniono: łanów osiadłych 7½, pustych 15½, folwark biskupi. Kmiecie osiadli płacili po 18 groszy czynszu i dawali po 6 korczyków owsa, 3 kapłony i 30 jaj. Pracują po jeden dzień w tygodniu. Wójt płacił obiednego jeden wiardunek. Dziesięcina z całej wsi wynosiła 10 grzywien. Regestr poborowy Województwa sandomierskiego z roku 1578 wylicza we wsi: 16. osadników, 12 łanów, 2. zagrodników, 1. komornika, 1. rzemieślnika oraz dwa łany sołtysie. W 1598 r. we wsi 20. kmieci osadzonych na rolach. Sołectwo osadzone na dwóch łanach posiadał Jan Kęmpicki.

W roku 1727 Krzysztof Antoni Szembek, mając na względzie zasługi wobec siebie szlachetnie urodzonego Sebastiana Olszewskiego, za zgodą kapituły katedralnej, oddaje wspomnianej i przyszłej małżonce, pod pewnymi warunkami i dożywotnio, sołectwo Zbelutka.

W wieku XVIII w części należącej do dworu stały dwór i karczma. We wsi było: 44 chałup gospodarzy, 5 chałup kmieci bez ogrodów i gruntów, razem dymów wiejskich 54, zamieszkałych ogółem przez 193 osoby. W części należącej do plebana, wyliczono 4 dymy, chałup gospodarzy 10, chałup bez gruntu 3, zamieszkałych przez 50 osób.

Na mapie Galicji Zachodniej wieś oszacowano na 75 domów, 80. mężczyzn i 20 koni.

W 1827 r. było tu 73 domy i 388. mieszkańców, w 1895: 101 domów, 595. mieszkańców, 1412 mórg włościańskich, 352. morgi folwarczne, wchodzące w skład majoratu generała Uszakowa. Było również 151 mórg folwarku prywatnego.

W roku 1921 wyszczególniono:

• wieś Zbielutka. Było tu 148 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 754. mieszkańców (365. mężczyzn i 389 kobiet)
• kolonię Zbielutka Majorat , gdzie naliczono 19 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 113. mieszkańców (55. mężczyzn i 58 kobiet). Wszyscy podali narodowość polską
• kolonię Zbielutka Poduchowna, gdzie naliczono 10 budynków z przeznaczeniem mieszkalnym oraz 61. mieszkańców (30. mężczyzn i 31 kobiet). Narodowość polską podało 50 osób, a 11 żydowską.

Obiekty zabytkowe

• zespół kościoła parafialnego:
  • kościół parafialny pw. Świętej Doroty, nr rej.: 432 z 26.01.1957 oraz 470 z 15.04.1967. Wzniesiony w stylu klasycystycznym na początku XIX wieku. W czasie II wojny światowej zdewastowany przez okupantów niemieckich, którzy urządzili w nim stajnię dla koni. W latach powojennych odrestaurowany. Z pierwotnego wyposażenia zachował się jeden z ołtarzy bocznych zbudowany z piaskowca oraz postrzelany krucyfiks.
  • dzwonnica, 1835 r.
  • ogrodzenie kościoła, 1835 r.
  • cmentarz przykościelny w terenie ogrodzenia kościoła
• zespół cmentarza parafialnego:
  • teren cmentarza, nr rej.: 1137 z 25.05.1992
  • kaplica, murowana, nr rej.: 1138 z 25.06.1992
• dom drewniany z 1. ćw. XX w.
• 2 domy drewniane z lat 20. XX w.
• 3 domy drewniane z lat 30. XX w.
• obora, około 1930 r.
• piwnica, murowano-ziemna, lata 30. XX w.

Demografia

Wykres liczby ludności Starej Zbelutki od 1827 roku:

Źródła: , , ,

Współcześnie

Podział na Nową Zbelutkę i Starą Zbelutkę dokonał się po roku 1952. Sołectwo Stara Zbelutka tworzą wsie: Zbelutka–Stara Wieś, Góry, Poddanie i Kędziorka. W składzie Nowej Zbelutki znalazły się: Garbacz, Kozłów, Niwa.

Okoliczne pola posiadają nazwy: Dworskie, Stronia, Glinki, Stachów Dół, Chojny, Sachta, Mieksyn, Plebańskie.

W 1992 r. we wsi było 140 zagród i 660,95 ha. gruntów. Spis powszechny z czerwca 2011 r. wykazał 493 mieszkańców.