Żydówek

Żydówek – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Kije.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Zabytki

• Pozostałości parku podworskiego. Historia zaczerpnięta ze źródeł różnych:ŻYDÓWEK -

jego nazwa według Danuty Kopertowskiej , autorki „Nazw miejscowych województwa kieleckiego" pochodzi od nazwy osobowej (czyli imienia właściciela - np. Żydo ?). Może wiąże się ona z Żyrem , który w 1198 r., wraz z żoną i synem Ottonem , ofiarował klasztorowi bożogrobców w Miechowie dwie wsie, wśród nich leżące nieopodal Żydówka Kije. Raczej nie ma ona nic wspólnego z osadnictwem żydowskim, w okresie średniowiecza ograniczonym głównie do miast, w dobrach kościoła katolic¬kiego w ogóle prawie nie występującym. Według informacji przekazanych przez kronikarza Jana Długosza w końcu XV w. - Wincenty Kadłubek biskup krakowski w 1213 r. przeniósł prebendę ( czyli beneficjum, uposażenie ) z kościoła parafialnego w Kijach do kolegiaty kieleckiej . Tak przy okazji - jest to najstarszy znany dokument dotyczący utworzenia kolegiaty kieleckiej. Okazję do ufundowania przez Kadłubka przy kolegiacie nowej kanonii, wyjątkowo hojnie uposażonej , stworzyła konse¬kracja kościoła N. M. Panny w Kielcach . Dokument z 1213 r. potwierdził biskup krakowski Jan Grot (zm.1347 r.). Jest on publikowany w Kodeksie Katedry Krakowskiej. Nazwa Żydów czy Żydówek w nim nie występuje , jest mowa ogólna o prebendzie czyli uposażeniu kościoła parafialnego w Kijach. Pierwsza wzmianka o Żydowie Małym i Dużym pojawia się dopiero w „Liber beneficiorum ..." u Jana Długosza (ok. 1470 r.). Prebenda , którą uposażono jednego z kanoników kapituły przy kolegiacie kieleckiej, z czasem otrzymała nazwę Żydowskiej , ponieważ wieś Żydówek stanowiła jej główne uposażenie. Kapituła była zespołem świeckich duchow-nych , wykonujących zastępczo funkcję kurii diecezjalnej. Kanonicy stano¬wili rodzaj Rady Regionalnej , nie mieli stałego zakresu działania , poza obowiązkiem uczestnictwa w radach kapitulnych , nabożeństwach itd. Z czasem kanonicy coraz częściej przebywali w miejscowościach będących podstawą ich uposażenia, zaś obsługę kościoła kolegiackiego zapewniali w ich zastępstwie wikariusze. Kielecka siedziba kanonika prebendy żydowskiej, zabudowana w pierwszej połowie XIX w. drewnianym dworkiem , znajdowała się na terenie obecnego skweru Żeromskiego , przy ul. Jana Pawła II. Część wsi Żydów nadana prebendzie , o nazwie Mały Żydów - z czasem przyjęła nazwę Żydówek , zaś przy części szlacheckiej (dziś Żydów) powstała wieś Wola Żydowska, istniejąca już w XV w. Obszar leżący w pobliżu Żydówka ma bardzo ciekawą historię osadniczą. Do schyłku 3 ćwierćwiecza XII w. Kije stanowiły własność książęcą. Henryk Sandomier¬ski nadał przed 1166 r. prawo bicia bobrów z Kijów na rzecz szpitala joanitów w Zagości. Kościół w Kijach należy do najstarszych w województwie świętokrzyskim , powstał nie później niż ok. połowy XII w. W obrysie obecnej budowli zachowały się pozostałości romańskiego kościoła. Czechów, odległy od Kijów o 3 km , był również własnością książęcą. W l półwieczu XII w. istniał tu ośrodek kasztelański, który wkrótce - z nieznanych przyczyn - całkowicie utracił swe znaczenie ( śladem po nim był tytuł kasztelana czechowskiego, używany do końca XVIII w.). Dzieje kasztelani czechowskiej do dzisiaj nie zostały rozpoznane. W odległości 5, 5 km od kościoła w Kijach , w środku szerokiej pradoliny Nidy zachowało się grodzisko z XII w. (Umianowice - obecnie otoczone ramionami rzeki). W czasach Długosza , ok. 1470 r., w Małym Żydowie ( Żydówku ) były trzy łany dające po l grzywnie czynszu a także dziesięcinę snopową i konopną wartości do dwóch grzywien. Kanonik miał tu swój dwór „pięknie zbudowany „ („item est ibi curia canonicalis, pulchris aedificiis constructa „) i folwark .Wieś graniczyła wówczas z Żydowem Rycerskim (ob.Żydowem), z Wolą Żydowską, Gołuchowem, Stawianami ( z tymi granicę wyznaczały wielkie kamienie). Żydów Wielki albo Rycerski ( w którym były 3 karczmy) i Wola Żydowska należały wówczas do Rafała Gołuchowskiego herbu Leliwa, Stawiany do klasztoru bożogrobców w Miechowie ( mieli w tej wsi dwór i folwark) W 1470 r. possesorem prebendy Fundi Żydów był Maciej z Żarnowca, w 1529 r. - Jakub z Lublina , w 1598 r. - Marcin Złotnicki kanonik krakowski, w 1787 r. - Michałowski. W 1693 r. został wystawiony w Żydówku drewniany dwór mieszkalny dla kanonika. W dniu 9 lipca 1702 r. na polach pobliskiego Kliszowa , koło wsi Kije, rozegrała się wielka bitwa między wojskami szwedzkiego króla Karola XII a armią Augusta II Sasa. Zwyciężyli w niej Szwedzi. Jeszcze przed II wojną światową w okolicach znajdowano części oręża z tej bitwy. Z analizy map z pierwszego półwiecza XIX w. (Mayera von Heldensfelda i Topogra¬ficznej Królestwa Polskiego ) wynika, że w miejscu obecnego parku - prawie na wprost stawu - stały zabudowania oskrzydlające z trzech stron kwadratowe podwórze. Który z budynków był dworem nie wiadomo. Po stronie wschodniej biegła droga . W pobliżu zespołu dworskiego po stronie zachodniej stała, oznaczona na mapie z 1789-1801, figura lub kapliczka. W 1824 r. w zespole kanoniczych zabudowań stał „ dom z drzewa rżniętego długości łokci 25 (ok.15m), szerokości łokci 12(ok.7,5m), frontem na zachód...", „obory ... frontem na południe ..." , trzy stodoły, szopa, spichlerz z drewna, „ dom niegdyś browarek, z drzewa rżniętego " , „ ogród będący przy fołwarku ...". Dom mieszkalny był z 1693 r. (data ta była wyryta na tragarzu (belce stropowej), od strony północnej znajdowała się piwnica, obory (z 1780 r.) postawione „ po prawej ręce wjazdu na podwórze fołwarku" . Idąc „...ku zachodowi było gumno z dwiema stodołami szopą i spichlerzem a naprzeciwko stajni - studnia". Wspomniano także „chałupę położoną na brzegu sadzawki, niegdyś browarek zwaną..." , sadzawkę „ pustą bez wody". Widocznie akurat rok był suchy, zwykle bowiem woda ze źródła w środku parku systematycznie napełnia stawy do dziś. W 1838 r. gospodarstwo w Żydówku było wypuszczone w dzierżawę Panu Antoniemu Różyckiemu „ za kontraktem rządowym...". Stał wówczas jeszcze „ dom mieszkalny, lubo nie najwygodniejszy, z drzewa zbudowany „ - pisano :" dość w dobrym jednak znajduje się stanie - również i spichlerz". Dodano : " Stajnia zaś i obory również stodoły trzy, wszystko to nowego postawienia potrzebuje . Rozpoczął wprawdzie Pan Dzierżawca robotę około jednej stodoły lecz tylko jedno zapołe przestawił i pokrył". Był także las , o którym pisano : " także należy do tego funduszu jak również i do wójtostwa kijskiego oddzielny, lecz teraz pod Administrację Rządową, których urzędnicy jeszcze przez fundusze są opłacani i doglądać całości ich powinni „. W 1846 r. został sporządzony opis w związku z oddaniem Żydówka w dzierżawę Walentemu Witkowskiemu . W 1865 r. dobra Kapituły Kieleckiej zostały przejęte na rzecz Państwa mocą ukazu carskiego . O późniejszych dziejach Żydówka , który najpewniej został sprzedany i przeszedł ze Skarbu Państwa w ręce prywatnych właścicieli , brak jest informacji. Prawdopodobnie są one tylko w księdze wieczystej , której nie ma w Archiwum Państwowym w Kielcach ( może być w Pińczowie). Żydów (sąsiadujący z Żydówkiem ) jest też opisany w aktach Dyrekcji Ubezpieczeń , vol.1604, s.19 i n. (m.in. plan dworu z 1848 r., gorzelni z 1857 r., oficyny i zabudowań gospodarczych z 1848 r.). Właścicielem był wówczas Ferdynand Boniecki. Dane z późniejszego okresu do dziś uzupełnimy niebawem, na ile to będzie możliwe.