Suchedniów

Suchedniów – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie skarżyskim. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Suchedniów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego.

Położenie

Suchedniów leży w północnej części województwa świętokrzyskiego, w powiecie skarżyskim. Przez miasto prowadzi droga krajowa nr 7 z Warszawy do Krakowa, oraz droga wojewódzka nr 751, poprzez Góry Świętokrzyskie do Ostrowca Świętokrzyskiego. Przez miasto przebiega także linia kolejowa z Krakowa do Warszawy. Na terenie miasta znajdują się 3 stacje PKP, w tym jedna główna, na której zatrzymują się także pociągi pośpieszne. Miasto położone jest pośród lasów Puszczy Świętokrzyskiej.

Turystyka i rekreacja

Suchedniów jest punktem początkowym niebieskiego szlaku turystycznego prowadzącego do Berezowa oraz czarnego szlaku turystycznego prowadzącego do rezerwatu przyrody Dalejów. Przez miasto przechodzi zielony szlak turystyczny ze Skarżyska-Kamiennej na Wykus oraz czarny szlak rowerowy ze Skarżyska-Kamiennej do Mostek. Przez lasy suchedniowskie wiedzie zaś szlak konny "Burzący stok".

Oprócz tego po mieście prowadzi ścieżka dydaktyczna, śladami Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.

Na terenie gminy Suchedniów znajdują się 2 zbiorniki wodne oraz ośrodek rekreacji. Istnieje też kilka gospodarstw agroturystycznych.

Środowisko naturalne

Suchedniów leży pośród lasów Puszczy Świętokrzyskiej. W obrębie tych lasów znajdują się 2 parki krajobrazowe: od zachodu Suchedniowsko-Oblęgorski, a od wschodu Sieradowicki. W lasach nadleśnictwa i w jego okolicach znajduje się wiele ciekawych miejsc: rezerwatów przyrody, użytków ekologicznych i źródeł.

W lasach dominuje sosna (60–70%). Rosną tu także: dąb, świerk, jawor i brzoza. Bogate jest tu runo leśne, występują jagody i jeżyny.

W pobliskim kamieniołomie Kopulak odkryto tropy płazów i gadów żyjących w okresie triasu, m.in. archozaurów, czyli pierwotnych gadów z których wyewoluowały dinozaury. Występują tu także skamieniałości śladowe bezkręgowców oraz szczątki roślinne.

Obiekty przyrodnicze w okolicach Suchedniowa

• Rezerwat przyrody Kamień Michniowski – wzniesienie ok. 430 m n.p.m. Można tu zobaczyć wychodnie piaskowców dolnodewońskich. Oprócz tego występuje tu las mieszany o cechach puszczańskich.
• Rezerwat Dalejów w okolicach Suchedniowa, gdzie można zobaczyć wielogatunkowe drzewostany o charakterze naturalnym, na które składają się głównie jodły i modrzewie polskie w wieku 80–150 lat. Oprócz tego ulokowane są tu pozostałości górnictwa (nasyp kolei wąskotorowej i szyby górnicze) oraz użytek ekologiczny Bagno.
• Rezerwat przyrody Świnia Góra, chroniący puszczański las mieszany, charakterystyczny dla Puszczy Świętokrzyskiej. Znajduje się tu mogiła Władysława Wasilewskiego Oseta, który poległ w walce z Niemcami 6 sierpnia 1943 r.
• Źródło Burzący Stok, także na trasie szlaku niebieskiego.
• Kilka pomników przyrody w tym Dąb Poziomskiego w Suchedniowie, czy też dąb między Suchedniowem a Michniowem.
• Malownicze doliny rzek: Kamionki, Łosiennicy oraz Żarnówki.

Historia

Starożytność

Suchedniów leży na terenach dawnego Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, którego początki sięgają II wieku p.n.e. O tym, że w starożytności wytapiano tu żelazo, w prymitywnych piecach – dymarkach, świadczą pozostałości żużlu posiadającego znaczny procent żelaza.

Początki osady

Pierwsza pisemna wzmianka o Suchedniowie pochodzi z 1510. Mówi ona o trzech kuźnicach: Alberta Berezy (ulica Berezów, dawniej wieś), Andrissa (wieś Jędrów, obecnie ul. Koszykowa) oraz Stanisława Suchini (wieś Suchiniów, centrum dawnej osady). Nazwa Suchiniów przekształciła się w Suchedniów.

Osada była własnością biskupów krakowskich, którzy rozwijali tu przemysł. Do powstania Suchedniowa i pobliskich miejscowości przyczyniło się utworzenie traktu krakowskiego, który wiódł przez Miechów, Jędrzejów, Chęciny, Kielce, Łączną, Suchedniów, Skarżysko, Radom i Białobrzegi. Trakt ten powstał na skutek przeniesienia stolicy z Krakowa do Warszawy w 1596. Spowodował przy tym wycinkę lasów, zakładanie gospodarstw, spiętrzanie wody w rzekach, tworzenie osad i gmin. Utwardzono go w poł. XIX, pod zaborem rosyjskim, dla potrzeb wojska i pocztowych kurierek.

W XVII wieku na terenach Suchedniowa było już 7 kuźnic: Błoto, Berezów, Andryszów, Suchiniów, Baltazarek, Ogonów i Ostojów.

Czasy świetności

W XVIII wieku przemysł w Suchedniowie dalej się rozwijał. Suchedniów stał się ośrodkiem przemysłu żelaznego. Do rozwoju osady przyczynił się w tym czasie biskup Andrzej Załuski, zakładając wielkie piece, fryszerki i blacharnie, a w 1758 wznosząc kaplicę murowaną, krytą gontem, z trzema złoconymi ołtarzami.

Działał tu także Stanisław Staszic, rozwijając górnictwo. Opracował on plan urbanistyczny nowego Suchedniowa. Na początku XIX wieku władze carskie umieściły tu zarząd górnictwa całego okręgu przemysłowego. Rozdzielono go potem na dwa okręgi: Zachodni z siedzibą w Dąbrowej Górniczej i Wschodni z siedzibą w Suchedniowie. O tym jak ważna była to osada przemysłowa świadczy to, że np. działał tu jeden z trzech w kraju pieców do przetapiania i uszlachetniania żelaza, czy też jedyne w Polsce blachownie: w Parszowie i w Mostkach.

Od powstania styczniowego do 1918

Mieszkańcy Suchedniowa brali czynny udział w powstaniu styczniowym. Utworzono tu oddział liczący ok. 400 ludzi, głównie robotników i urzędników. Dowodzili nim bracia Dawidowicze. Uderzyli oni z Suchedniowa na Bodzentyn, gdzie stacjonowała rota piechoty rosyjskiej. W okolicach Suchedniowa bitwy toczył Marian Langiewicz. Za pomoc powstańcom i udział w powstaniu Suchedniów został częściowo spalony 3 lutego 1863.

W 1906 r. bojówka PPS dokonała udanego ataku na kwatery rosyjskich żandarmów w Suchedniowie. Żandarmów rozbrojono.

Na początku XX wieku zarząd górnictwa został zlikwidowany i przeniesiony do Warszawy. W tym samym czasie do osady przybył Ludwik Sztarke, który na ruinach kuźnicy Baltazarek założył nowoczesną odlewnię żelaza.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1918 Polska odzyskała niepodległość. Suchedniów nadal był niewielką osadą. Przez dwa lata od 1918 trwała tu epidemia tyfusu. Zmarłych chowano wtedy w łąkach, w lesie, lub w lasku Berezowskim.

Na terenie osady znajdowały się następujące ulice: Słowackiego, Mickiewicza, Polna, Spokojna, Bodzentyńska, Pasternik, Dolna, Jasna, Kościuszki, Kościelna, Kielecka, Ogrodowa, Handlowa i Nowa. Do gminy Suchedniów należały wsie: Błoto, Kruk, Wierzbka, Stokowiec, Jędrów, Kleszczyny, Baranów, Berezów, Bugaj. W centrum osady istniało wiele sklepików i warsztatów rzemieślniczych. Dawniej były najczęściej własnością Żydów, dość licznie tu zamieszkujących. Mieli tu swoją synagogę i cmentarz. Dom rabina mieścił się przy ulicy Mickiewicza.

W Suchedniowie kwitła kultura. W 1926 powstała pierwsza szkoła siedmioklasowa, następnie wybudowano szkołę na Ostojowie, w 1933, a na Pasterniku w 1937. Wcześniej istniały szkoły pięcioklasowe oraz dwuklasowe. Znajdowała się tu również szkoła zawodowa, jednakże większość młodzieży uczęszczało do szkół w Kielcach i w Skarżysku. W 1928 powstał teatr amatorski, a w 1926 biblioteka publiczna. W Suchedniowie działały stowarzyszenia zrzeszające tutejszą inteligencję. W 1937 powstało nowoczesne boisko sportowe, 400-metrowa bieżnia, boiska do siatkówki, skocznie i trybuny. Od 1931 działał klub sportowy "Strzelec".

Zdrowiem opiekował się dr Witold Poziomski, który zorganizował w tym okresie niewielki szpital. W 1938 droga nr 7 dostała powierzchnię asfaltową. Suchedniów rozwijał się również jako miejscowość turystyczna. Planowano tu założyć uzdrowisko. Powstały liczne pensjonaty. Suchedniów był szeroko znany w całej Polsce jako miejscowość letniskowa.

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej już w 1939 organizowano tu konspirację. Przez osadę przechodził oddział mjr. Henryka Dobrzańskiego "Hubala", który zatrzymał się na pewien czas w gajówce Kruk. W lasach działały oddziały partyzanckie AK "Ponurego", "Nurta" i "Szarego". Dokonywały one licznych akcji. W fabryce Tańskich zorganizowano potajemną produkcję pistoletów maszynowych "Sten" dla tych oddziałów. Prace nad nimi prowadził inż. Piotr Wilniewczyc. W odwecie za pomoc partyzantom Niemcy dokonywali licznych zbrodni. Miały tu miejsce masowe egzekucje (16 ludzi w Klonowie, egzekucja nad Zalewem Suchedniowskim). Największą zbrodnią była pacyfikacja i spalenie Michniowa oraz zamordowanie 203 jego mieszkańców. W centrum gminy Niemcy założyli getto.

Po wojnie

Po II wojnie światowej, w czasach PRL Suchedniów zaczął prężnie się rozwijać. W 1962 Suchedniów uzyskał prawa miejskie. Powstał ośrodek kultury. Rozwijała się infrastruktura, powstały nowe nawierzchnie asfaltowe, oczyszczalnie ścieków i wodociągi. Na początku XXI wieku upadł największy w mieście zakład przemysłowy, Fabryka Urządzeń Transportowych (FUT) Suchedniów , który produkował wózki widłowe marki RAK. Zwolnienie ponad 600 pracowników spowodowało gwałtowny wzrost stopy bezrobocia i zahamowało rozwój miasta.

Zabytki

• Kościół pw. św. Andrzeja Apostoła, wzniesiony w 1758 z fundacji biskupa Andrzeja Załuskiego, rozbudowany w 1852; posiada ołtarz wczesnobarokowy; znajduje się tu sztandar z okresu powstania styczniowego. Siedziba parafii.
• Cmentarz z 1830 z ponad 60 zabytkowymi nagrobkami górników, urzędników i powstańców styczniowych.
• Dworek stylowy kryty gontem, kwadratowy tzw. Kałamarzyk z XIX wieku.
• Szereg domów urzędniczych – dworków z XIX wieku.
• Dworek na ul. Jasnej z XIX wieku.
• Budynek zarządu Okręgu Wschodniego Przemysłowego.
• Miejsce pamięci nad Zalewem Suchedniowskim upamiętniające ludzi rozstrzelanych tam przez Niemców.
• Kapliczka z okresu powstania styczniowego.
• Miejsce pamięci przy ulicy Bodzentyńskiej, upamiętniające powstańców styczniowych.
• Obeliski – miejsca pamięci z okresu II wojny światowej
• Pomnik poświęcony polskim leśnikom poległym w czasie II wojny światowej, między Suchedniowem a Michniowem.
• Stacja PKP z XIX wieku.

Ludzie związani z miastem

• Stanisław Suchinia – założyciel Suchedniowa, w XVI wieku wybudował największą w osadzie kuźnicę.
• Andrzej Stanisław Załuski – biskup, ogromnie przyczynił się do rozwoju Suchedniowa zakładając tu wielkie piece, kuźnice i blacharnie, a w 1758 r. kaplicę murowaną krytą gontem.
• Stanisław Staszic – rozwijał górnictwo i hutnictwo w Suchedniowie i nie tylko. Na wzór Nowego Jorku opracował plan urbanistyczny "nowego Suchedniowa" – stąd ulice w mieście przecinają się pod katem 90 stopni.
• Witold Zglenicki – w 1875 zatrudniony w Zakładach Górniczych w Suchedniowie, późniejszy "ojciec ropy bakijskiej", "Polski Nobel".
• Apoloniusz Kędzierski - malarz akwarelista, rysownik, ilustrator, dekorator, urodzony w Suchedniowie
• Ludwik Sztarke – ożywił górnictwo na początku XX wieku, zakładając tu odlewnię żelaza.
• Gustaw Herling-Grudziński – mieszkał w Suchedniowie od momentu narodzin (1919), aż do wyjazdu w 1939.
• Jan Piwnik ps. "Ponury" – partyzant, działał w okolicy.
• Krzysztof Kąkolewski – polski prozaik, reportażysta i publicysta. Ogromną część swojej twórczości poświęcił Suchedniowowi – gdzie ma dom – oraz Kielecczyźnie.
• Marek Bieńkowski – były komendant główny policji, urodził się w Suchedniowie.
• Józef Wójcik – katolicki duchowny, ksiądz infułat, proboszcz parafii, znany z uwolnienia Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej "więzionego" przez komunistyczne władze.
• Ryszard Miernik - polski poeta, prozaik i publicysta.
• Janusz Poziomski - rotmistrz kawalerii, w l. 1939-1940 komendant VI Okręgu Tajnej Armii Polskiej, później oficer ZWZ-AK.
• Tadeusz Zubiński - polski pisarz, publicysta, historyk i krytyk literacki.

Bibliografia

• Kalendarz świętokrzyski. Z dnia na dzień przez stulecia. Kielce 2004.