Powiat staszowski

Powiat staszowski – powiat w Polsce (województwo świętokrzyskie), utworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Staszów. Tereny powiatu, od lat związane ze Staszowem ekonomicznie i organizacyjnie, nazywane są Ziemią staszowską.

Powiat istniał także w latach 1809-1844 oraz 1954-1975.

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Osiek, Połaniec, Staszów
• gminy wiejskie: Bogoria, Łubnice, Oleśnica, Rytwiany, Szydłów
• miasta: Osiek, Połaniec, Staszów

Gminy

Gmina	Ludność (30.06.2009)	Powierzchnia
Staszów (w tym miasto)	26 205 (15 253)	225,86 km² (28,9 km²)
Połaniec (w tym miasto)	11 898 (8 325)	74,92 km² (17,19 km²)
Bogoria	7 972	123,41 km²
Osiek (w tym miasto)	7 933 (1 989)	129,33 km² (17,44 km²)
Rytwiany	6 287	126,27 km²
Szydłów	4 870	107,53 km²
Łubnice	4 398	84,01 km²
Oleśnica	3 884	53,51 km²
Razem	73 447	924,84 km²

Historia

Powiat staszowski istniał już w I połowie XIX wieku, w latach 1809–1844.

W czasach powojennych został reaktywowany dnia 1 października 1954 roku w województwie kieleckim, jako jeden z pierwszych powiatów utworzonych tuż po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat staszowski złożyły się 1 miasto i 20 gromad, które wyłączono z trzech powiatów w województwie kieleckim (w praktyce gromady te należały do tych powiatów przez zaledwie dwa dni):

• Z powiatu sandomierskiego:
  • miasto Staszów
  • gromady Bogoria, Czajków, Matiaszów, Mostki, Niedziałki, Pliskowola, Połaniec, Ruszcza, Rytwiany, Strużki, Strzegomek, Tursko Wielkie i Wiśniowa
• Z powiatu buskiego:
  • gromady Koniemłoty, Kurozwęki, Sichów Duży, Sielec i Wilkowa
• Z powiatu opatowskiego:
  • gromady Przyborowice i Wola Malkowska

1 stycznia 1956 do powiatu staszowskiego przyłączono:

• Z powiatu sandomierskiego:
  • gromady Jurkowice, Kolonia Pęcławska, Osiek, Smerdyna, Suchowola, Szczeglice i Wiązownica
• Z powiatu buskiego:
  • gromady Chańcza, Dobrów i Kotuszów
• Z powiatu opatowskiego:
  • gromadę Niedźwiedź

31 grudnia 1961 do powiatu staszowskiego przyłączono:

• Ze zniesionego powiatu chmielnickiego:
  • gromady Grabki, Korzenno, Potok i Szydłów

Po zniesieniu gromad i reaktywacji gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku powiat staszowski podzielono na 1 miasto i 9 gmin:

• miasto Staszów
• gminy Bogoria, Osiek, Połaniec, Raków, Rytwiany, Staszów, Szydłów, Tuczępy i Wiśniowa

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu staszowskiego zostało włączono głównie do nowo utworzonego województwa tarnobrzeskiego, oprócz gmin Raków, Szydłów i Tuczępy, które pozostały w województwie kieleckim (mocno zmniejszonym). Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku przywrócono w województwie świętokrzyskim powiat staszowski o kształcie przybliżonym do granic z 1975 roku; jedynie gminę Raków przyłączono do powiatu kieleckiego, natomiast gminy Tuczępy i Łubnice zmieniły przynależność powiatową (w latach 1973-75 gmina Łubnice należała do powiatu buskiego, a gmina Tuczępy do staszowskiego; od 1999 odwrotnie).

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2009):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	73 447	100	37 077	50,5	36 370	49,5
Miasto	25 567	100	13 087	51,2	12 480	48,8
Wieś	47 880	100	23 990	50,1	23 890	49,9

Budżet

Rysunek 1.1 Dochody ogółem w UR Staszów (1995-1998) i SP Staszów (1999-2010) w latach 1995-2010 (w zł) Tabela 1.1 Relacje działalności statutowej UR Staszów (1995-1998) i SP Staszów (1999-2010) w latach 1995-2010

WYSZCZEGÓLNIENIE	J. m.	ROK
		1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
		W ramach Urzędu Rejonowego Staszów				W ramach Starostwa Powiatowego Staszów
Dochody ogółem	zł	30 893 616,-	55 641 272,-	81 473 280,-	92 773 954,-	81 738 616,-	91 163 786,-	105 040 950,-	107 243 122,-	115 096 958,-	131 789 080,-	141 696 749,-	149 193 146,86	161 734 064,39	182 503 109,96	201 105 976,07	287 191 342,21
ZNAK	±	+	+	+	+	-	+	+	-	-	-	-	+	-	+	+	+
Deficyt/nadwyżka budżetowy(-a)	zł	316 572,-	2 214 850,-	3 653 195,-	1 075 377,-	1 385 789,-	4 503 608,-	5 299 025,-	209 104,-	5 309 382,-	2 039 940,-	5 110 947,-	13 665 943,04	7 285 138,94	3 227 870,51	18 643 437,37	27 716 630,03
ZNAK	Σ	=
Wydatki ogółem	zł	31 210 188,-	57 856 122,-	85 126 475,-	93 849 331,-	80 352 827,-	95 667 394,-	110 339 975,-	107 034 018,-	109 787 576,-	129 749 140,-	136 585 802,-	162 859 089,90	154 448 925,45	185 730 980,47	219 749 413,44	314 907 972,24

Rysunek 1.2 Wydatki ogółem w UR Staszów (1995-1998) i SP Staszów (1999-2010) w latach 1995-2010 (w zł)

Według danych z roku 2010 średni dochód na mieszkańca wynosił 3 927,40 zł (tj. — stan na 31 XII; przy 3 923,97 zł w zestawieniu na 30 VI); jednocześnie średnie wydatki na mieszkańca kształtowały się na poziomie 4 306,43 zł (tj. — stan na 31 XII; przy 4 302,67 zł w zestawieniu na 30 VI).

Rysunek 1.1 Dochody ogółem w Budżecie Powiatu Staszów w latach 1999-2010 (w zł) Tabela 1.1 Relacje działalności statutowej Budżetu Powiatu Staszów w latach 1999-2010

WYSZCZEGÓLNIENIE	J. m.	ROK
		1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Dochody ogółem	zł	22 397 086,-	30 457 011,-	40 510 429,-	35 200 286,-	32 771 939,-	42 827 905,-	39 636 487,-	50 873 285,29	50 687 495,19	49 790 502,60	65 587 567,20	79 014 434,22
ZNAK	±	-	+	+	+	-	+	+	+	+	-	+	+
Nadwyżka/deficyt budżetowa(-y)	zł	293 339,-	768 553,-	685 104,-	660 391,-	228 210,-	521 711,-	2 401 924,-	5 859 467,95	2 492 801,25	2 169 224,92	2 573 694,57	11 024 632,46
ZNAK	Σ	=
Wydatki ogółem	zł	22 103 747,-	31 225 564,-	41 195 533,-	35 860 677,-	32 543 729,-	43 349 616,-	42 038 411,-	56 732 753,24	53 180 296,44	47 621 277,68	68 161 261,77	90 039 066,68

Rysunek 1.2 Wydatki ogółem w Budżecie Powiatu Staszów w latach 1999-2010 (w zł)

Według danych z roku 2010 średni dochód na mieszkańca wynosił 539,71 zł (tj. — stan na 31 XII; przy 538,85 zł w zestawieniu na 30 VI); jednocześnie średnie wydatki na mieszkańca kształtowały się na poziomie 615,01 zł (tj. — stan na 31 XII; przy 614,03 zł w zestawieniu na 30 VI).

Rzeźba terenu

W części środkowej powiatu znajdują się tereny równinne poprzecinane formami krasowymi (lejki, doliny, parowy, werteby, niewysokie garby). Wysokości bezwzględne wahają się od 156,8 m w okolicach Osieka do 385 w Paśmie Wygiełzowskim.

Powiat znajduje się w obrębie jednej geologicznej jednostki strukturalnej - Zapadliska Podkarpackiego.

Świat roślinny i zwierzęcy

Powiat staszowski leży w Krainie Małopolskiej na Wyżynie Środkowomałopolskiej w Niecce Połanieckiej.

Flora

Lesistość terenu wynosi ok. 32%. Sosna zwyczajna stanowi ok. 72% drzewostanu, tworzy czystogatunkowe lasy iglaste lub lasy mieszane. Dąb szypułkowy i bezszypułkowy stanowią 13% drzewostanu, tworząc na żyznych glebach samodzielne stanowiska, na mniej żyznych lasy mieszane. Gatunki mniej liczne: jodła pospolita, cis pospolity, olsza czarna, brzoza, buk zwyczajny, wiąz, grab, topola, osika, świerk, jesion, modrzew, klon, lipa drobnolistna.

Na terenie powiatu znajduje się wiele typów siedliskowych lasów: bór świeży i mieszany, las świeży i mieszany (także wilgotny), las łęgowy, bór i las mieszany bagienny, ols jesionowy, las wyżynny (także mieszany), buczyny storczykowe i niżowe. Ponadto łozowiska, łąki owsicowe, trzęślicowe, zbiorowiska pastwiskowe oraz na obszarach północno-zachodnich step kwietny (oman wąskolistny, czosnek siatkowaty, tojad mołdawski, ciemiężyca zielona, groszek wschodniokarpacki). Na południu i południowym wschodzie dominuje krajobraz dolinny w postaci terasów zalewowych.

W lasach lub na łąkach można znaleźć stanowiska roślin: pierwiosnka wyniosła, zawilec gajowy, zawilec żółty, zawilec wielkokwiatowy, konwalia majowa, wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, sasanka, żarnowiec, pełnik europejski.

Fauna

Tereny powiatu zamieszkuje ok. 30 gatunków ryb, ponad 150 gatunków ptaków i ponad 50 gatunków ssaków. W kompleksach leśnych z niewielkimi zbiornikami wodnymi panują dogodne warunki dla ich rozwoju.

Przedstawiciele fauny: sarna, dzik, bocian czarny, bocian biały, jarząbek, cietrzew, żmija zygzakowata, zaskroniec, gniewosz, jaszczurka zwinka, kumak nizinny, traszka, rzekotka drzewna.

Obszary chronione

• Jeleniowsko-Staszowski Obszar Chronionego Krajobrazu (J-SOChK) - rozciąga się na obszarach gmin Bogoria, Staszów i Rytwiany.
• Solecko-Pacanowski OChK (S-POChK) - obejmuje część gminy Oleśnica.
• Chmielnicko-Szydłowski OChK - obejmuje większą część gminy Szydłów.
• Rezerwat przyrody Zamczysko Turskie, w gminie Połaniec

Zabytki

Stolica powiatu stanowi dobrą bazę wypadową do zwiedzania okolicznych miejscowości, kielecczyzny i Wyżyny Sandomierskiej. Oprócz zabytków Staszowa na terenie ziemi staszowskiej warto zobaczyć:

• Dworek szlachecki w Ruszczy z przełomu XVIII/XIX w.
• Klasztor pokamedulski "Pustelnia Złotego Lasu" w Rytwianach z XVII w.
• Kościół parafialny pw. św. Bartłomieja w Staszowie z XV w.
• Kościół parafialny pw. św. Marcina w Połańcu z XVIII w.
• Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy w Bogorii z XVIII w.
• Kościół parafialny pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Niekrasowie z XVII w.
• Kościół parafialny pw. św. Stanisława w Osieku z XVII/XVIII w.
• Pałacyk w Wiązownicy (wymaga odrestaurowania)
• Pałacyk w Sichowie (ruiny - w trakcie odbudowy)
• Pałac w Grabkach Dużych
• Pałac w Kurozwękach
• Pałac w Łubnicach (szczątki fundamentów)
• Pałac w Wiśniowej
• Zamek (szczątki) i Pałac (odrestaurowany) w Rytwianach
• Zamek w Szydłowie (pozostałości)