Oględów

Oględów – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Staszów.

Oględów liczy 402 mieszkańców i ok. 150 domów.

Do 1954 roku istniała gmina Oględów. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

Historia

Inicjator i autor kroniki zatytułowanej Wieś Oględów i Ochotnicza Straż Pożarna w Oględowie w historii, opowiadaniach i bieżących zapisach kronikarskich, podaje za prof. Piekosińskim, ze nazwa wsi Oględów wywodzi się od nazwy założyciela, która brzmiała prawdopodobnie "Oględ".

Z dokładnej analizy dziejów regionu wynika, że na terenie obecnego Oględowa kilka drewnianych domków stało już w X-XI wieku, za czasów pierwszego właściciela ziem staszowskich, jakim był Stasz Kmiotko, o którym wspomina Jan Długosz. Niewiele wiadomo o losach mieszkańców wsi w momencie napadu Tatarów na pobliską miejscowość Staszówek (dawna nazwa Staszowa), której mieszkańców wymordowano, paląc przy tym drewniany kościółek. Prawdopodobnie ludność Oględowa nie ucierpiała z tego powodu w dużym stopniu, a ranga wydarzeń, jakie później tam miały miejsce, świadczy o znaczeniu tej osady dla miejscowości okolicznych. W 1252 r. Bolesław Wstydliwy zwołał w Oględowie wiec senatorski, w którym sam uczestniczył, podobny wiec odbył się tutaj w 1256 r. W 1357 r., rozstrzygnięto spór o granice dóbr pomiędzy posiadłościami staszowskimi Staszka i Andrzeja a posiadłościami kurozwęckimi podkomorzego sandomierskiego Dobiesława. Na dworze w Oględowie odbywały się zjazdy możnych-wojewodów i kasztelanów. Był tam również gród, kasztelania i ośrodek administracyjny, a także nieopodal, młyn Oględowski. W roku 1417 miał miejsce spór o granice pomiędzy kolejnymi właścicielami.

Właścicielami Oględowa były po Wojciechu Jastrzębcu następujące rody: Kurozwęckich, Łaskich, Tęczyńskich, Opalińskich, Lubomirskich, Sieniawskich, Denhoffów, Czartoryskich, Potockich. Hrabia Artur Potocki był ostatnim właścicielem dóbr. Po jego śmierci ok. 1890 r. grunty rozparcelowano i sprzedano niemieckim kolonistom, choć sam proces napływu niemieckich kolonistów zaczął się przed 1855 rokiem. Niemcy wyjechali po sprzedaniu swoich gospodarstw przed wybuchem I wojny światowej.

W XVI w. były w Oględowie gospodarstwa kmiece – 51 łanów, komornicy, młyn, dwie karczmy i folwark. Z ustnych przekazów wiadomo, ze oględowscy chłopi odrabiali pańszczyznę, a w momentach kryzysowych wyjeżdżali także do Saksonii do sezonowych prac rolnych. "Wyjazdy na saksy", czasem przeradzały się w "wyjazd na pobaby" czyli – kandydatki na żony. Hrabia Adam Potocki zniósł pańszczyznę w 1848 r., ale włościanie nadal byli zobowiązani oddawać dziedzicowi czynsz.

W 1815 r. hrabia Jan Potocki założył "bank zbożowy", który miał pożyczać zboże włościanom znajdującym się w trudnych warunkach materialnych, a w 1857 z pieniędzy pochodzących z części zboża założono kasę gminną. (Banki powstały też w Rytwianach, Kotuszowie, Sichowie i Łubnicach). W 1823 r. kolejny spadkobierca Artur Potocki założył "Bank Wełniany" który służył pomocą cechowi sukienników staszowskich. W 1911 r. założona została Spółdzielnia Spożywców. Gmina w Oględowie istniała już przed 1815 rokiem i przetrwała do września 1954 r., choć siedziba urzędu gminnego z budynku folwarcznego przeniesiona została do Koniemłót. Mieszkańcy Oględowa zawszy czynnie włączali się w wydarzenia patriotyczne. Przynajmniej dwaj mieszkańcy Oględowa brali udział w powstaniu styczniowym – obaj nosili nazwisko Żaczek. Podczas przemarszu Brygady Legionów przez ziemię oględowską w 1915 r. Józef Piłsudski zatrzymał się w budynku należącym do rodziny Skalskich. W 1936 r. wmurowano w ścianę budynku tablice z napisem "W tym domu kwaterował komendant I Brygady Legionów Józef Piłsudski, I Marszałek Polski w czasie walk Legionów o niepodległość Polski w 1914 i 1915 r." (budynek został zniszczony w czasie II wojny światowej, a na jego miejscu wybudowano nowy, zachowując jednak pierwotna ścianę z tablicą).

W 1917 r. powstała w Oględowie komórka Polskiej Organizacji Wojskowej – konspiracyjnej organizacji niepodległościowej. Aby ukryć działalność, a jednocześnie spełniać cele szkoleniowe POW, postanowiono założyć Ochotniczą Straż Pożarną w Oględowie. 8 maja 1917 roku władze austriackie zalegalizowały Ochotniczą Straż Pożarną w Oględowie. Jej pierwszym naczelnikiem został Jan Myśliwiec,. a pierwszym prezesem Franciszek Błasiński. Pierwszą ręczną sikawkę zakupiono w 1918 r. z funduszy zebranych na wiejskiej zabawie z loterią fantową. W 1918 r. oględowscy strażacy rozbrajali Austriaków, a wielu wstąpiło do tworzonego wojska polskiego. Pierwszą remizą strażacką wybudowano w latach 1919–1920, potem dokupiono z zarobionych pieniędzy (ze sprzedaży zboża zasianego na gromadzkim pastwisku) kolejna sikawkę i mundury. W latach 1923-1924 straż miała już sztandar ufundowany przez dwa małżeństwa oględowskie, w 1925-1926 r. wóz rekwizytowy, a w 1935 r. – nową remizę strażacką. Szkoła powstała w Oględowie w 1815 r. jako tzw. szkoła początkowa, w której nauczano w jęz. rosyjskim, a dzieci chłopskie uczyły się zwykle przez czas dwóch, trzech zim. W oględowskiej szkole uczyli między innymi: p.Ździebko, Bolesław i Józefa Bedrarscy, Zygmunt Myśliwiec, Halina Markowska, Antoni i Jadwiga Banasiewicz, Zygfryda Rodzoch. Nowy budynek szkolny wybudowano w 1914 r., a w 1955 r. dobudowano druga część. W latach 1918–1939 była to już szkoła podstawowa z pięcioma klasami (funkcjonowała do 1992 r.). W budynku szkoły obecnie funkcjonuje kaplica, przedszkole i świetlica wiejska. Spośród mieszkańców Oględowa wielu zdobyło wykształcenie mimo trudnych warunków materialnych. Jak pisze A. Banasiewicz we wspomnianym artykule "Jego mieszkańców cechowała wyższa niż przeciętna okolicznych wsi świadomość społeczna i z Oględowa wywodziło się stosunkowo dużo inteligencji". W okresie międzywojennym np. Franciszek Błasiński – pedagog i społecznik oględowski organizował przedstawienia teatralne z udziałem miejscowych aktorów.

Do I wojny światowej Oględów miał duże i średnie gospodarstwa rolne, ale w latach 1918–1939 uległy one rozdrobnieniu a ludność zubożeniu. Wielu pracowało w rzemiośle, chałupniczo świadcząc usługi dla zakładów głównie żydowskich, lub wyjeżdżali za granice – część do Ameryki. Oględów miał wielkie tradycje ruchu ludowego. Już od kilku lat przed pierwszą wojną światową istniała grupa ludowa "Zaranie", potem w okresie 1918–1939 r. działało Koło PSL "PIAST" – potem Polskie Stronnictwo Ludowe. Wielu mężczyzn wzięło udział w działaniach wojennych po 1939 r., a po przegranej kampanii wrześniowej prowadziło aktywną działalność konspiracyjną – kilkadziesiąt osób należało do ruchu oporu – szczególnie do Batalionów Chłopskich, być może część mieszkańców wspierała AK, wielu pełniło ważne funkcje w gminnych strukturach ruchu oporu. Wielu także zginęło. W czasie II wojny światowej hitlerowcy spalili dwie oględowskie stodoły, które były przechowalnią broni oraz amunicji, a następnie wywieźli kilkunastu młodych Polaków do Ostrowca świętokrzyskiego, gdzie ich rozstrzelano, a ciała zakopano w ziemi. Po zakończeniu wojny zamordowani żołnierze zostali ekshumowani ze zbiorowego "grobowca", a ich ciała pochowano na cmentarzu w Kurozwękach.

Po II wojnie światowej kwitło życie strażackie, został ufundowany przez mieszkańców sztandar, wóz rekwizytowy (stare uległy zniszczeniu w czasie działań wojennych), a po 1951 r. zakupiono już moto-pompę. W 1957 r. wybudowano nowa remizę, a w 1975 r. otrzymano strażacki samochód bojowy od dyrekcji kopalni węgla kamiennego "Wieczorek". Otwarcia nowego "Domu Strażaka" w Oględowie dokonano 5 czerwca 1983 r. W 1998 r. otrzymali nowoczesny, uniwersalny samochód bojowy TATRA. Zawsze niezwykle uroczyście obchodzono kolejne rocznice powstania straży, które stawały się wydarzeniem ogólnospołecznym wsi z udziałem władz gminnych i powiatowych. Często w zawodach rejonowych pożarniczych Oględowska Straż zajmowała czołowe miejsca. OSP w Oględowie uzyskała w 1991 r. Dyplom Uznania od Zarządu Wojewódzkiego za 75-letnią chlubną i ofiarną działalność w zaszczytnej i społecznej służbie pożarnej", a w 1992 r. Złoty Medal – od Prezydium Zarządu Głównego za zasługi dla Pożarnictwa.

16 października 1983 r. odznaczono wieś Oględów "Krzyżem Walecznych" za "czyny męstwa i odwagi mieszkańców wykazane w walkach z hitlerowskim okupantem". Na budynku szkoły w 1985 r. umieszczono tablice pamiątkową z napisem "1895 Wincentemu Witosowi, organizatorowi wieców ludowych w Oględowie w 90-ta rocznice powstania Ruchu Ludowego – Koło ZSL. 1985". Od ministra Spraw Wewnętrznych "wyraz najwyższego uznania oraz serdeczne podziękowanie za ofiarność i poświęcenie "podczas gaszenia pożarów w czasie suszy w 1992 roku".