Szwagrów

Szwagrów – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Osiek.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. Przez wieś biegną dwie drogi powiatowe nr 42343/42347 (0815T – Trzcianka – Sworoń – Matiaszów – Szwagrów – Niekurza); nr 42345 (0816T – Strużki – Tursko Wielkie – Szwagrów – Podwale) oraz następujące drogi gminne nr 4233001 (002650T – Niekurza – wał wiślany – Szwagrów); nr 4233004 (002653T – Szwagrów – Tursko Małe); nr 4233005 (002654T – wał wiślany – Szwagrów – Tursko Wielkie); nr 4233009 (002658T – Szwagrów – Matiaszów). Poza tym (w niewielkim fragmencie) w bezpośrednim sąsiedztwie przebiegają wały wiślane.

We Szwagrowie mieści się Publiczna Szkoła Podstawowa, Kościół Pomocniczy parafii pw. Jezusa Miłosiernego, zabytkowy Spichlerz i jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej Szwagrów.

Historia

Wieś powstała na lewym brzegu Wisły w 1846 lub 1847 roku na gruntach wydzielonych z Matiaszowa, Niekurzy i Turska Wielkiego. Należała do klucza dóbr Radziwiłłów. Założono ją pod folwark z cukrownią, która zaprzestała wytwarzania jeszcze w końcówce XIX wieku. Drugą informację potwierdza współczesna nam książka Miasto i Gmina Osiek Piotra Barańskiego z 1999 roku, w której ujęto to nieco inaczej; wspominając tylko zabudowania administracyjne pomijając informacje o folwarku i jego przeznaczeniu.

Piotr Barański, Miasto i Gmina Osiek.

W gminie. (...) Szwagrów. Wieś powstała prawdopodobnie w XIII wieku, w bliskim sąsiedztwie Wisły. Należała do klucza dóbr Radziwiłłów. Stał jeszcze po wojnie budynek administracyjny majątku, stodoła i obora. W roku 1952 władze doprowadziły do powstania Spółdzielni Produkcyjnej „Zwycięstwo”. Dzięki niej wieś najwcześniej otrzymała światło w całej gminie i utwardzoną drogę. Na rozwój spółdzielni szły pieniądze z Funduszu Rolnictwa, wybudowano nowy budynek administracyjny, oborę, stodołę, zakupiono nowoczesne maszyny i urządzenia. Dzięki pomocy państwa, gospodarstwo prowadziło produkcję roślinną i hodowlaną (owce, kury, bydło, tuczniki). Spółdzielnia funkcjonuje do dziś, ale jest to już tylko resztówka, rozsprzedano sprzęt, ziemię, budynki i zarząd przygotowuje się do upadłości. Wieś dynamiczna, rozwojowa, wybudowano szkołę, kościół (utworzono nową parafię), buduje się remizę strażacką. Obiekty te wzniesiono przy znacznym udziale społeczeństwa. Do wsi doprowadzono wodę, telefony. Należy podkreślić, że właściciele Szwagrowa byli postępowi, dbali o rozwój kultury, oświaty (m.in. wybudowali szkołę w Tursku Wielkim). Do potomków byłych właścicieli Rytwian i Szwagrowa, między innymi, należy Anna Radziwiłł, była podsekretarz stanu, obecnie doradca w Ministerstwie Edukacji Narodowej. Na uroczystości oddania do użytku szkoły przybył jej brat, były współwłaściciel majątku klucza Szwagrów. Z dawnego zespołu dworskiego Radziwiłłów pozostał majestatyczny budynek spichlerza. Prostokątna, piętrowa budowla, pochodząca z początku XX w. odznacza się wyraźnie w dookolnym, wiejskim pejzażu. Staranna, ceglana dekoracja ścian podkreśla solidność budynku i zamożność jego fundatorów.

Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod koniec XIX wieku.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII.

SZWAGRÓW, folwark nad rzeką Wisłą, powiat sandomierski, gmina Tursko, parafia Niekrasów, odległość od Sandomierza 35 wiorst, ma 14 domów, 151 mieszkańców, 779 mórg. Istniała tu cukrownia, która produkowała za 117 000 rubli srébrem rocznie (około roku 1870).

Na podstawie ww. informacji z 1887 roku – Szwagrów, to tylko folwark nad rzeką Wisłą w ówczesnym powiecie sandomierskim, w ówczesnej gminie Tursko i parafii Niekrasów. Leży w odległości 35 wiorst od Sandomierza. Ma 14 domów, 151 mieszkańców, 779 morgi ziemi dworskiej. Około 1870 roku istniała tu cukrownia, która produkowała za 117 000 rubli srébrem rocznie.

W 1886 roku ówczesna parafia Niekrasów należała do ówczesnego dekanatu sandomierskiego (ale dawniej jeszcze do dekanatu staszowskiego) i liczyła wówczas 2 230 dusz.

Szwagrów w 1867 roku wchodził w skład gminy Tursko, z urzędem gminy w Strużkach. Sądem okręgowym dla gminy był IV Sąd Okręgowy w Staszowie (tam też była stacja pocztowa). Gmina miała 8 781 mórg rozległości ogółem (w tym 5 083 mórg włościańskich) i 4 613 mieszkańców (w tym 1,4 proc. pochodzenia żydowskiego, tj. 63 żydów). W skład gminy wchodziły jeszcze: Antoszówka, Dąbrowa, Luszyca, Matyaszów, Nakol, Niekrasów, Niekurza, Okrągła, Ossala, Pióry, Rudniki, Strużki, Sworoń, Trzcianka, Tursko Małe, Tursko Wielkie, Tursko Wola, Zaduska Kępa i Zawada.

Po II wojnie światowej stał tu jeszcze budynek administracyjny majątku, stodoła i obora. W roku 1952 władze doprowadziły do powstania Spółdzielni Produkcyjnej "Zwycięstwo". Dzięki niej wieś najwcześniej w całej gminie otrzymała energię elektryczną i utwardzoną drogę. Na rozwój spółdzielni szły pieniądze z Funduszu Rolnictwa, wybudowano nowy budynek administracyjny, oborę, stodołę, zakupiono nowoczesne maszyny i urządzenia. Dzięki pomocy państwa, gospodarstwo prowadziło produkcję roślinną i hodowlaną (owce, kury, bydło, tuczniki).

Obecnie we wsi znajduje się Szkoła Podstawowa wraz z salą gimnastyczną, Kościół Pomocniczy pw. Jezusa Miłosiernego, cmentarz parafialny oraz remiza Ochotniczej Straży Pożarnej w Szwagrowie. Z dawnego zespołu dworskiego pozostał zabytkowy majestatyczny budynek spichlerza. Prostokątna, piętrowa budowla pochodząca z początku XX wieku odznacza się wyraźnie w wiejskim krajobrazie.

Demografia

Współczesna struktura demograficzna wioski Szwagrów na podstawie danych z lat 1995-2009 według roczników GUS-u, z prezentacją danych z 2002 roku:

Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych

WYSZCZEGÓLNIENIE					J. m.	POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
						OGÓŁEM	0-9	10-19	20-29	30-39	40-49	50-59	60-69	70-79	80 +
I.	OGÓŁEM				os.	483	66	63	78	54	53	60	48	47	12
	—	odsetek			%	100	13,7	13,1	16,2	11,3	11,1	12,4	10	9,7	2,5
	1.	WEDŁUG PŁCI
		A.	Mężczyzn		os.	250	35	35	41	31	27	29	25	21	4
			—	odsetek	%	51,8	7,3	7,3	8,6	6,5	5,7	6	5,3	4,3	0,8
		B.	Kobiet		os.	233	31	28	37	23	26	31	23	26	8
			—	odsetek	%	48,2	6,4	5,8	7,6	4,8	5,4	6,4	4,7	5,4	1,7

Rysunek 1.1 Piramida populacji — struktura płci i wieku wioski Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych

WYSZCZEGÓLNIENIE						J. m.	POPULACJA MIESZKAŃCÓW (w grupach wiekowych w 2002 roku)
							OGÓŁEM	Mężczyzn	Kobiet
I.	OGÓŁEM					os.	483	250	233
	—	odsetek				%	100	51,8	48,2
	1.	W WIEKU
		A.	Przedprodukcyjnym			os.	112	58	54
			—	odsetek		%	23,4	12,2	11,2
		B.	Produkcyjnym			os.	279	157	122
			—	odsetek		%	57,8	32,6	25,2
			a.	mobilnym		os.	173	96	77
				—	odsetek	%	35,9	20	15,9
			b.	niemobilnym		os.	106	61	45
				—	odsetek	%	21,9	12,6	9,3
		C.	Poprodukcyjnym			os.	90	33	57
			—	odsetek		%	18,8	7	11,8

Geografia

W XIX–wiecznym Szwagrowie umiejscowione było małe jeziorko nazwane Traczewski dół – znane nam z oryginalnego opisu Ludwika Wolskiego z 1851 roku.

Ludwik Wolski, Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, t. I.

Jeziora w Królestwie Polskiém. (...) Jeziora Gubernii Radomskiéj. (...) Powiat Sandomierski. Wszystkie jeziora powiatu tego leżą nad samą rzeką Wisłą lub w niewielkiéj od niéj odległości. (...) We wsi Szwagrów, gminie Tursko, jezioro nazwane Traczewski dół, położone na płaszczyznie rozległéj, ma obszerności ⅔ części morga; głębokość stóp 20, grunta jego nadbrzeżne twarde, urodzajne. Żadna rzeka ani strumień do niego nie wpływa i nie wypływa. Za roztopieniem śniegów i spadnięciem ulewnych deszczów, szczególniéj w porze wiosennej, wody jeziora tego z lądów wychodzą; lecz to okolicznym gruntom nie jest szkodliwém. Podziemnéj kommunikacyi i źródeł mineralnych nie ma. Woda w niém czysta, słodka, bez żadnego odoru, zarasta po brzegach wisem. Chociaż w niewielkiej ilości, zawsze jednak obfituje w ryby: szczupaki, karpie, karasie i okunie. Właściciel żadnego dochodu pieniężnego z rybołostwa nie ma. Spławy nie istnieją. (...) Z wyliczenia takowego wypada, że w gubernii radomskiéj jest w ogóle jezior 59, rozległość ich włók 15, morgów 27; w tym: w powiecie sandomierskim jezior 31, rozległość ich włók 11, morgów 7. Wszystko to są jeziora mniejszéj wielkości; największe z nich Kozłowy dół ma obszerności morgów 70, po nim idzie Krzcińskie – morgów 50, daléj Słoniawa i Przewłockie po morgów 30; inne coraz mniejsze.

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Szwagrowa zawarty w tabeli 1.

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych

Nazwa wsi — miasta	Nazwy części wsi — miasta	Nazwy obiektów fizjograficznych — charakter obiektu
I. Gromada TURSKO WIELKIE
Szwagrów	Dębiny Dęby Pod Wałem Połaniecka Za Wałem	Dębiny — pole Dęby — pole Jezioro — jezioro Kępa — krzaki Koło Stawu — pole Lisy — łachy Pod Dębami – pole Pod Grubą Wierzbą – łacha Pod Jeziorem — pole Pod Starym Wałem — pole Pod Wałem — pole Połaniecka — droga Za Nowym Wałem — pole, łąka Za Starym Wałem — pole Za Wałem — pole Zagumnie — pole, resztówka

Zobacz też

• Kościół Nawiedzenia NMP w Niekrasowie
• Parafia Nawiedzenia NMP w Niekrasowie