Grzęda (województwo warmińsko-mazurskie)

Grzęda (niem. Sturmhübel) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bisztynek.

Do 1954 roku siedziba gminy Grzęda. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Historia

Wieś lokowana była 10 czerwca 1339 przez prepozyta Kapituły Warmińskiej Jana i wójta krajowego Henryka von Lutra. Zasadźcami wsi byli dwaj Prusowie Piotr i Eckehard Lemkani. Wieś powstała na 64 włókach, w tym 6 włók sołeckich i 4 włóki na uposażenie kościoła parafialnego. Pierwotna nazwa wsi prus. Boumgarbe - wzgórze, przetłumaczonoa została na niem. Sturmhübel. Nowi osiedleńcy dostali dziewięcioletni okres wolnizny. Po wojnie polsko krzyżackiej 1519-1521 we wsi leżało odłogiem 19,5 włóki.

W roku 1705 odbył się tu proces o czary przeciwko Annie Lenc. Proces prowadził kanonik kapituły warmińskiej Jan Jerzy Kunigk.

W 1890 wieś miała powierzchnię 1322 ha.

W czasie plebiscytu w 1920 r. oddano tu 349 głosów, wszystkie za Prusami Wschodnimi.

Kościół

Pod koniec XV w. parafia w Grzędzie należała do archiprezbiteratu reszelskiego. Wspólcześnie Parafia Świętego Mikołaja w Grzędzie należy do dekanatu reszelskiego.

Kościół parafialny pw. św. Mikołaja, salowy z neoromańska wieżą z 1900 r. Pierwotnie była to budowla gotycka, wybudowana w drugiej połowie XIV w. Pierwszy kościół uległ zniszczeniu w czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521. Po odbudowaniu kościół był konsekrowany przez biskupa Marcina Kromera w 1581. Po pożarze w roku1754 koścół odbudowany został w stylu barokowym w latach 1755-1757 i konsekrowany ponownie w 1779 przez biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego. Wyposażenie wnętrza rokokowe z ok. 1760-1770 r. Ołtarz główny i ambona należą do ostatnich prac z warsztatu Krzysztofa Pervangera z Tolkmicka. Obraz św. Mikołaja w ołtarzu głównym jest dziełem Józefa Korzeniewskiego.

Pierwsza wzmianka o szkole parafialnej w Grzędzie pochodzi z drugiej połowy XVIw. W drugiej połowie XVIIIw. nauczycielem był tu Michał Marten, który równcześnie pełnił funkcję organisty. Jako łączne wynagrodzenie od proboszcza i gospodarzy otrzymywał w gotówce: 34 talary, 58 groszy i 9 fenigów oraz w naturaliach:zboże, jaja len i drewno opałowe. Szkoła w 1935 roku miała dwóch nauczycieli i 93 uczniów.

Inne

W roku 1783 było tu 58 domów. Liczba mieszkańców w różnych latach kształtowała się następująco: 1820 - 355, 1848 - 447, 1890 - 532, 1939 - 528, 1998 - 161.

Bibliografia

• Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Agencja Wyd. "Remix", Olsztyn,1993. ISBN 83-900155-1-X
• Jan Chłosta, Słownik Warmii, Wydawnictwo LITTERA, Olsztyn, 2002, ISBN 83-914158-5-6
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom XI (str. 512 - hasło Sturmhuebel), Warszawa, 1890
• Biskupiec z dziejów miasta i powiatu (str. 163), Pojezierze, Olsztyn, 1969.
• Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii (str. 30-32), Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1973