Braniewo

Braniewo (niem. Braunsberg) – miasto gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim. Położone jest na Równinie Warmińskiej, nad rzeką Pasłęką. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa elbląskiego.

Według danych z 4 lipca 2010 r. miasto miało 17 746 mieszkańców. Dane z 4 sierpnia 2011 r. mówią o 17 652 mieszkańcach.

Dane ogólne

Położone na obu brzegach rzeki Pasłęki, w pobliżu ujścia do Zalewu Wiślanego, do końca XVIII w. port handlowy. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku lokalny ośrodek przemysłowy; m.in. przemysł elektrotechniczny, skórzany, spożywczy (browar i mleczarnia). Miasto posiada stadninę koni, ogród botaniczny i zoologiczny.

W miejscowości działało Stado Ogierów Braniewo. W 1994 po przekształceniu jako Stado Ogierów Skarbu Państwa Braniewo. Następnie zlikwidowane.

Obecnie przemysł w Braniewie składa się głównie z małych firm. Z zakładów produkcyjnych prym wiedzie fabryka mebli Okmed. Przez miasto przebiega normalnotorowa oraz szerokotorowa linia kolejowa (nr 217) co pozwoliło wybudować w Braniewie terminale przeładunkowe takie jak Logistic Port Braniewo,CARGOSPED,Glob-Terminal.W mieście znajduje się również zakład karny. W roku 2011 nieopodal Braniewa rozpoczęto poszukiwanie Gazu Łupkowego. Od końca marca 2011 do czerwca 2011 na zlecenie Talisman Energy 115 pracowników Geofizyki Kraków prowadziło w okolicach Braniewa badania sejsmiczne. W listopadzie 2011r między Rogitami a Młotecznem rozpoczęto budowę platformy wiertniczej.Docelowo w okolicach miasta mają stanąć jeszcze trzy takie budowle.

W Braniewie stacjonuje 9 Brygada Kawalerii Pancernej i 16 Pomorski Pułk Artylerii.

W Braniewie mieści się także Placówka Straży Granicznej.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Braniewo ma obszar 12,36 km², w tym:

• użytki rolne: 28%
• użytki leśne: 0%

Miasto stanowi 1,03% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004

Historia

Braniewo jest najstarszym miastem warmińskim, powstało ok. 1240 r. na miejscu dawnego staropruskiego grodu Brusebergue (wykształciło się wokół zamku krzyżackiego). Od około 1250 do 1340 Braniewo było siedzibą biskupów warmińskich, a do 1278 stolicą diecezji.

Pierwsza lokacja na prawie lubeckim miała miejsce w 1254 r., poniżej grodu, który powstał po 1240 r. W 1261 r. gród uległ całkowitemu zniszczeniu w wyniku II powstania pruskiego. W 1274 r. miasto Braunsberg (po polsku nazywane Brunsbergą) zostało wzniesione ponownie na nowym miejscu i 1 kwietnia 1284 otrzymało z rąk biskupa Henryka Fleminga nową lokację na prawie lubeckim. Murowany zamek wzniesiono po 1273 r. Został on rozbudowany pod koniec XIII i w XIV w. Zamek ten został rozebrany w latach 1873-1874 oraz 1928-1930. W tym okresie był to ośrodek handlowy. Braniewo już od XIV w. było członkiem Hanzy oraz jedynym warmińskim portem morskim. Było też pierwszą siedzibą biskupów warmińskich i kapituły warmińskiej (stolicą) Warmii (w 1370 r. przeniesiono do Ornety, a później do Lidzbarka).

Ze względu na szybki rozwój miasta, a być może w celu osłabienia rosnącego znaczenie mieszczan, w roku 1342 obok starej Brunsbergi biskup Herman z Pragi założył konkurencyjne Nowe Miasto. Położone było na przeciwnym brzegu Pasłęki). Nowe Miasto nie osiągnęło większego znaczenia, a w roku 1772 zostało połączone administracyjnie ze starym miastem.

W latach 1466-1772 oba miasta znajdowały się w granicach Księstwa Warmińskiego, będącego częścią Prus Królewskich Przed rozbiorami miało tu swą siedzibę słynne jezuickie Colegium Hosianum założone przez biskupa Stanisława Hozjusza w 1565, którego zadaniem miało być niesienie misji rekatolicyzacji w Skandynawii. W tym czasie Braniewo stało się ośrodkiem szkolnictwa i kultury. Pierwsze na ziemiach polskich kolegium jezuickie powstało w 1565 r., a następnie seminarium diecezjalne (1567). W 1578 r. jezuici uruchomili seminarium papieskie. W 1589 powstała prywatna oficyna drukarska, która w 1697 wykupiona została przez jezuitów. Wielokrotnie (aż do 1738) podejmowano starania o utworzenie uniwersytetu (bezowocnie). Spadkobiercą tradycji Hosianum było Liceum Hosianum, działające w Braniewie w latach 1818-1944. W 1780 r. Collegium Hosianum po kasacie jezuitów, przekształcone przez władze pruskie w Gymnasium Academikum, a od 1818 r. w Liceum Hosianum, przemianowane w 1912 r. na Akademię Państwową.

Od XV w. w Braniewie rozwijało się złotnictwo. Do najlepszych artystów warmińskiego baroku należał rzeźbiarz Jan Frey (zm. ok. 1784) oraz malarz Jan Lossau (1712-po 1788). W czasach wojen szwedzkich miasto wielokrotnie niszczone i grabione z kosztowności, podupadło. W 1772 r. anektowane przez Prusy, zostało stolicą powiatu w prowincji Prusy Wschodnie (rejencja królewiecka) oraz siedzibą garnizonu. Burzliwie się rozwijało (szkolnictwo, stocznia, drobny przemysł i rzemiosło). Brunsberga i okolice pozostały katolicką wyspą w morzu pruskiego protestantyzmu.

Do końca XVIII w. znajdował się tu port handlowy. W 1852 r. to tutaj otwarto pierwszą w Prusach linię kolejową na odcinku Braniewo-Kwidzyn. W 1854 r. zbudowano w Braniewie synagogę, która istniała do 1938 r. W 1887 r. powstała Szkoła Rolnicza, pierwsza w Prusach Wschodnich.

W 1945 r. Braniewo było zniszczone (w 85%) i splądrowane przez Armię Radziecką. Po II wojnie światowej nazwę miasta zmieniono na słowiańską – Braniewo. Po wojnie nie odbudowano starego miasta. Nie odbudowano (chociaż było to możliwe) ratusza ani słynnego Kamiennego Domu. W latach 1975-99 miasto było siedzibą urzędu gminy w północno-wschodniej części województwa elbląskiego, od 1999 należy do Warmii i Mazur jako powiat ziemski.

Zabytki

• Bazylika św. Katarzyny - kościół z lat 1343-1442
• Wieża bramna dawnego Zamku Biskupiego jest jedynym ocalałym fragmentem zamku. W pomieszczeniu na piętrze mieściła się kaplica.
• Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego. Kościół parafialny pw. Krzyża Świętego, położony nad rz. Pasłęką, na północ od starego miasta. Kościół został wybudowany przez jezuitów w latach 1722-1747. Znajdujący się tu obraz Tronu Łaski został uszkodzony (postrzelony) przez Szwedów w roku 1626 r. Ołtarz główny i boczne wykonane w reszelskim warsztacie Jana Chrystiana Schmidta. Z kolei ambona wykonana została przez Jana Freya.
• Kaplica św. Rocha
• Budynek Collegium Hosianum
• Kościół św. Trójcy (obecnie cerkiew greckokatolicka). Położony w obrębie Nowego Miasta (był kościołem parafialnym), budowla salowa z trójbocznym zamknięciem od wschodu, powstał na początku XVI w. Zakrystia i kruchta pochodzą z lat 1681-1686. Ołtarz główny był późnobarokowy, pochodził z warsztatu Jana Freya.
• Kościół parafialny św. Antoniego (przed 1945 r. ewangelicki) z XIX w.
• Cerkiew prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego (parafialna) przy ul. Wspólnej (przed 1949 kaplica ewangelicka).
• Hospicjum dla konwertytów
• Pozostałości obwarowań miejskich
• Domy na ul. Kościuszki z 3 ćw. w XIX, bez cech stylowych wzniesione na piwnicach z w. XVIII.
• spichlerz tzw. Mariacki z XVII w.
• Dworzec kolejowy
• Szkoła podstawowa nr 6
• Szkoła podstawowa nr 5

Patronka Braniewa

Patronką Braniewa jest błogosławiona Regina Protmann dzięki staraniom proboszcza Bazyliki Mniejszej pw. Św. Katarzyny, ks. Tadeusza Brandysa od 13 czerwca 1999 r. Tego samego dnia miasto nadało jednej z ulic imię Skweru bł. Reginy Protmann oraz kościół pw. Św. Katarzyny podniesiono do godności Bazyliki Mniejszej.

Transport

Znaczny węzeł kolejowy i drogowy.

Linie kolejowe łączą Braniewo bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie):

• Braniewo – Bogaczewo – Elbląg – Tczew, tzw. Ostbahn
• Braniewo – Kaliningrad
• Braniewo – Olsztyn
• Braniewo – Elbląg przez Frombork (nieczynna od 1 kwietnia 2006 r.)

W mieście krzyżują się drogi krajowe oraz wojewódzkie:

• 54 Gronowo - Braniewo - Chruściel
• 504 Braniewo - Elbląg
• 507 Braniewo - Orneta - Dobre Miasto

Komunikację autobusową zapewniają przedsiębiorstwa PKS Elbląg, PKS Bartoszyce oraz przewoźnicy prywatni. Braniewo posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Warszawą,Gdańskiem, Elblągiem, Bartoszycami, Lidzbarkiem Warmińskim,Węgorzewem, Pieniężnem, Ornetą, Pasłękiem, Fromborkiem oraz okolicznym mniejszymi miejscowościami.

Istnieje też międzynarodowe połączenie autobusowe do Kaliningradu.

Przystań Żeglarska

W ramach projektu "Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej" budowana jest przystań żeglarska na rzece Pasłęce, która zlokalizowana będzie przy ul. Portowej. Przystań pozwoli na cumowanie w mieście jachtów i małych łodzi. Dostęp do przystani drogą wodną możliwy będzie z Zalewu Wiślanego przez port w Nowej Pasłęce.

Sport

• Zatoka Braniewo – judo, aikido, boks
• Zatoka Braniewo – lekkoatletyka,
• Zatoka Braniewo - brydż (III liga-Olsztyn)
• Zatoka Braniewo – piłka nożna (III liga Podlasko-Warmińsko-Mazurska)
• Gmina Braniewo -piłka nożna (B klasa)
• Sparta Braniewo - piłka siatkowa

4 września 2000 roku z Braniewa wystartował 57 Tour De Pologne. W Braniewie swój początek miał 31,32,33,34 i 35 Rajd Kormoran. 26 września 2009r, 2 października 2010r oraz 1 października 2011r w Braniewie odbyły się Mistrzostwa Polski w Pro Evolution Soccer

Współpraca krajowa i międzynarodowa

Miasto należy do następujących organizacji i stowarzyszeń:

• Związek Miast Polskich
• Związek Miast i Gmin Morskich
• Komunalny Związek Gmin Nadzalewowych
• Stowarzyszenie Gmin Rzeczypospolitej Polskiej Euroregion Bałtyk
• Stowarzyszenie na Rzecz Reformy Szkolnej
• Związek Miast Hanzeatyckich (nieformalnie) - Związek Nowej Hanzy.

Miasta partnerskie

• Zielenogradsk
• Münster

Kościoły i związki wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Antoniego
  • Parafia św. Katarzyny
  • Parafia Świętego Krzyża

• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
  • Parafia Świętej Trójcy

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Przemienienia Pańskiego

• Świadkowie Jehowy
  • Zbór Braniewo

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Braniewie