Frombork

Frombork (niem. Frauenburg, łac. Castrum Dominae Nostrae) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Frombork. Jest położony na Równinie Warmińskiej, nad Zalewem Wiślanym, na północnym krańcu Wysoczyźnie Elbląskiej. W miejscowości znajduje się port morski oraz morskie przejście graniczne.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.

Historia

Pierwsza wzmianka źródłowa o formującym się u stóp Wzgórza miasteczku pochodzi z 1278. Badania archeologiczne nie potwierdziły istnienia tutaj wcześniejszego osadnictwa. Kiedy po kolejnym powstaniu Prusów w 1275 doszczętnie spalono katedrę w Braniewie, biskup warmiński Henryk Fleming postanowił przenieść kapitułę warmińską i wybudować tu katedrę. Nazwę miasta przyjęto od Najświętszej Marii Panny, patronki katedry. Osadnicy niemieccy nazywali je – Frauenburg, a kanonicy warmińscy w swoich dokumentach pisali Castrum Dominae Nostrae – Gród Naszej Pani.

Powstały w wyniku tego wyboru w ostatniej ćwierci wieku XIII kompleks osadniczy składał się z dwóch, całkowicie od siebie niezależnych, jednostek: zespołu katedralnego na wzgórzu i miasta nad brzegiem Zalewu Wiślanego. Każda z nich posiadała odmienne podstawy prawne. Dopiero w końcu wieku XIX tarasy górny i dolny powiązano w jeden zespół, natomiast w roku 1926 Wzgórze Katedralne i miasto połączone zostały administracyjnie.

Początkowo miasto stanowiło własność biskupów warmińskich, od 1320 należało do kapituły. Zwane było wówczas Civitas Warmiensis (Miasto Warmińskie). Tak też było w istocie, gdyż Frombork był stolicą Warmii. Pierwszą udokumentowaną datą nadania praw miejskich jest rok 1310.

Od czasów założenia życie mieszkańców miasta wiązało się głównie z rybołówstwem i rolnictwem. Z biegiem lat powstawały tutaj warsztaty rzemieślnicze świadczące głównie usługi dla kanoników i służby kościelnej. Już w średniowieczu wymieniano funkcjonowanie we Fromborku cechów krawców, piekarzy, piwowarów oraz gildii rybackiej.

Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 miasto wraz całą Warmią weszło w skład Królestwa Polskiego. We Fromborku przebywał Mikołaj Kopernik, który jako kanonik kapituły warmińskiej żył i pracował na Wzgórzu Katedralnym niemal nieprzerwanie od roku 1510 do dnia swojej śmierci w maju 1543 roku. Właśnie tutaj Mikołaj Kopernik opracował "De Revolutionibus", dzieło, które odmieniło dotychczasowe pojęcia o wszechświecie. Zespół katedralny na wzgórzu stał się także miejscem pochówku astronoma.

Po kilkakrotnych zniszczeniach zabudowy miejskiej w czasie wojen szwedzkich rozpoczyna się w drugiej połowie wieku XVII upadek gospodarczy.

W 1772, po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej, miasto znalazło się w granicach Prus.

Pewne ożywienie daje się zauważyć po 1837, kiedy przeniesiono tutaj siedzibę biskupstwa. Rozwój turystyki, który nastąpił w końcu wieku XIX, spowodowany m.in. uruchomieniem w roku 1899 linii kolejowej, sprzyjał dalszemu rozwojowi miasteczka jako znaczącego już ośrodka turystyczno-wypoczynkowego. Powstało wówczas kilka hoteli, gospód i pensjonatów.

W wyniku drugiej wojny światowej w 1945 Frombork został włączony do Polski (polska nazwa Frombork stanowi fonetyczne przyswojenie formy niemieckiej). Dotychczasową ludność wysiedlono do Niemiec. Z powodu znacznych zniszczeń i niewielkiej liczby mieszkańców pozbawiono Frombork praw miejskich. Odbudowa zniszczonego w ponad w 80% Fromborka była przedsięwzięciem bardzo poważnym. Wymagała dużych nakładów środków oraz sił. Przy odbudowie Fromborka pomagali harcerze oraz konserwatorzy zabytków. Tym drugim największy zaszczyt przyniosła odbudowa dzwonnicy Radziejowskiej. Wieża ta leży w południowo-zachodnim narożu murów obronnych. Ponad 20 lat póżniej dzwonnice nadbudowano oraz przykryto barokową kopułą. Kopuła była z hełmem i latarnią.

W 1946 podjęto decyzję o zorganizowaniu Muzeum Mikołaja Kopernika. Muzeum to udostępniono zwiedzającym we wrześniu 1948. W 1959 Frombork odzyskał prawa miejskie.

W latach 1966-1973 prowadzono odbudowę Fromborka, w ramach akcji Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem "Operacja 1001-Frombork". 2391 instruktorów i harcerzy za swoją nienaganną pracę, trwającą co najmniej trzy turnusy, otrzymało najwyższe wyróżnienie – tytuł Honorowego Obywatela Fromborka (HOF). "Operacja 1001-Frombork" przygotowywała obchody 500. rocznicy urodzin Kopernika.

Zabytki

• Zespół katedralny na wzgórzu złożony z katedry i obwarowań katedralnych, otoczony budynkami dawnych kanonii
  • Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Andrzeja
  • Wieża Radziejowskiego, w której znajduje się wahadło Foucaulta
  • Prywatna wieża Kopernika, niesłusznie uważana za jego dawne obserwatorium, a w rzeczywistości będąca jego formalnym mieszkaniem wewnątrz murów obronnych zespołu katedralnego na wypadek wojny
  • Muzeum Mikołaja Kopernika
  • 6 kanonii zewnętrznych z XVII-XVIII w., w tym kanonia św. Stanisława zbudowana na fundamentach starszego budynku należącego do Kopernika i będącego jego codziennym mieszkaniem
• Cmentarz kanonicki
• Nowy pałac biskupi
• Dawny kościół parafialny św. Mikołaja
• Zespół poszpitalny św. Ducha i kaplica św. Anny – Muzeum Historii Medycyny
• Kościół poewangelicki, obecnie pogrzebowy
• Kapliczka przydrożna św. Jerzego przy ul. Braniewskiej
• Baszta Żeglarska z XV w.
• Wieża wodociągowa z XVI w., przebudowana w XVII-XVIII w.
• Kanał wodny z początku XIV w.
• Domy z XVII-XVIII w.

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki oraz Kościół Zielonoświątkowy Zbór we Fromborku – protestancka wspólnota o charakterze ewangelicznym.

Kultura

Co roku w mieście odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej.

Miejscowość przedstawiona została w powieści i jednym filmie. We Fromborku i okolicach toczy się akcja powieści Zbigniewa Nienackiego z serii Pan Samochodzik zatytułowana "Pan Samochodzik i zagadki Fromborka". W miejscowości tej toczy się także akcja polskiego filmu "Królowa pszczół".

Turystyka

Turystyka jest głównym źródłem dochodu mieszkańców Fromborka. Głównymi atutami tego miasta są: zabytki, spokój oraz dobre zaplecze hotelowo-gastronomiczne. Miasto jest również dobrą bazą turystyczną do wycieczek w okolice Fromborka. Główne atrakcje turystyczne miasta i okolic to rejsy po Zalewie Wiślanym, punkty widokowe, umocnienia pozostałe po II wojnie światowej, planetarium i obserwatorium astronomiczne. Planetarium znajduje się w ośmiobocznej wieży na wzgórzu katedralnym (tzw. oktogonie), posiada kopułę o średnicy 8 m mieszczącą 81 widzów. W obiekcie prezentowane są popularnonaukowe seanse astronomiczne.

Miasta partnerskie

• Sucha Beskidzka
• Kazlu Ruda
• Swietłyj

Zobacz też

• Cmentarz żydowski we Fromborku