Działdowo

Działdowo (niem. Soldau) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim. Miasto jest położone nad rzeką Działdówką (nazwa odcinka rzeki Wkry). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa ciechanowskiego. Jest największym miastem powiatu działdowskiego, na 11. miejscu w województwie warmińsko-mazurskim, oraz na 213 miejscu w Polsce.

Według danych na stan 20 czerwca 2010 miasto miało 21 594 mieszkańców.

Historia

Osada została założona w początkach XIV w. przez zakon krzyżacki po odebraniu ziem Sasinom. Pół wieku później Krzyżacy niedaleko rzeki Wkra (zwanej w państwie zakonu krzyżackiego Nida) i rodzącej się osady rozpoczęli budowę zamku warownego (budowę zakończono w 1391 roku), zaś wielki mistrz zakonu Ludolf König nadał jej prawa miejskie w przeddzień Święta Najświętszej Maryi Panny, czyli 14 sierpnia 1344 roku i nazwę Soldov.

Położenie przygraniczne oraz przyczyny polityczne stały się powodem do zaciekłych walk między państwami. W 1466 po wojnie trzynastoletniej miasto pozostało jednak w granicach Prus Książęcych, które z kolei w l. 1525-1657 stanowiły polskie lenno. Wkrótce stał się ważnym ośrodkiem niemiecko-polskiego szlaku handlowego prowadzącego od Warszawy do ziem mazurskich i pomorskich, a także sztuki rzemieślniczej. Niepokoje co do przyszłości miasta narastały wraz z licznymi epidemiami dżumy. 1 lipca 1794 roku wielki pożar strawił większość zabudowań, w tym także XVII-wieczny ratusz. Wskutek intensywnego osadnictwa polskiego, mimo położenia poza historycznymi granicami Królestwa Polskiego, miasto uzyskało w dużej mierze polski charakter etniczny. Na początku XIX wieku w Działdowie Polacy stanowili już ok. 74% ludności, jednak na skutek agresywnej polityki Kulturkampfu drastycznie zmniejszył się stosunek liczby mieszkańców mówiących po polsku do całej społeczności miasta. W 1871 jako część Królestwa Prus miasto weszło w skład zjednoczonych Niemiec.

W 1914 r. Rosjanie trzykrotnie bezskutecznie próbowali zdobyć Działdowo, położone blisko granicy rosyjskiej. Spowodowało to znaczne zniszczenia, które administracja niemiecka zaczęła planowo odbudowywać jeszcze w czasie wojny. Na podstawie 28. punktu traktatu wersalskiego Działdowo 28 czerwca 1919 roku zostało bez plebiscytu przyznane wraz z okolicznymi wsiami Polsce, mimo protestów niemieckich mieszkańców. Głównym argumentem była prowadząca przez Działdowo linia kolejowa Gdańsk – Warszawa, posiadająca strategiczne znaczenie dla państwa polskiego. Niemcy, próbując zachować miasto, byli skłonni wybudować dla Polski na własny koszt linię kolejową wiodącą przez Żuromin. W 1922 roku spłonął ratusz, który jednak został odrestaurowany, kontynuowano odbudowę budynków zniszczonych podczas wojny (m.in. kościoła ewangelickiego). Działdowo stało się siedzibą powiatu o powierzchni ok. 960 km² należącego do województwa pomorskiego.

II wojna światowa była prawdziwą tragedią dla okolic Działdowa. Założony przez hitlerowców KL Soldau stał się miejscem śmierci dla ok. 10 tys. osób, w tym 50 duchownych. Wśród zabitych byli m.in.:

• Antoni Julian Nowowiejski, biskup płocki, błogosławiony;
• Leon Wetmański, sufragan płocki, błogosławiony;
• Mieczysława Kowalska, Maria Teresa od Dzieciątka Jezus, błogosławiona;
• Bogdan Jełowiecki – konsul polski w Olsztynie.
• Franciszek Giergielewicz – kanonik kolegiaty pułtuskiej, proboszcz w Płocku

18 stycznia 1945 roku wojska sowieckie wkroczyły do Działdowa.

Od 18 stycznia 1945 do 30 października 1945 r., na miejscu zagłady przez Niemców 10 tys. Polaków – w Działdowie istniał Obóz Nakazowo Rozdzielczy NKWD Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych dla AK i osób z Deutsche Volksliste oraz jako przejściowy przy wysiedleniach Polaków z terenu Pomorza do łagrów Związku Sowieckiego z Powiatową Komendanturą Wojenną, której komendantem był mjr Witalim Szitow. Potem podobną działalność represyjną prowadziło UB.

Na linii kolejowej nr 216 Działdowo - Olsztyn Główny dnia 3 lipca 1967 miała miejsce katastrofa kolejowa w której zginęło 7 osób oraz 47 osób zostało rannych.

Działdowo stało się siedzibą powiatu wchodzącego w skład województwa olsztyńskiego, potem podczas czasów PRL-u następowały zmiany administracyjne. W 1975 roku po zniesieniu systemu powiatów Działdowo przyłączono jako miasto gminne do województwa ciechanowskiego, jednakże nie miało to wpływu na przeniesienie ciężaru administracyjnego na Mławę czy właśnie Działdowo notujące najlepszy okres rozwoju w ciągu ostatnich trzydziestu lat (zakładanie szpitala, szkół, komendy policji; duży wzrost liczby osiedli mieszkaniowych, tzw. blokowisk i zwiększenie liczby mieszkańców o 32%).

Miasta i powiaty bliźniacze

• Powiat Hersfeld-Rotenburg – Data podpisania umowy: 9.10.2000
• Truskawiec

Administracja

Miasto należy do Związku Miast Polskich.

Na czele organów Gminy Miasto Działdowo stali:

Burmistrzowie:

• 2006 – Bronisław Mazurkiewicz (nadal sprawuje urząd)
• 2000-2006 – Ryszard Duchna
• 1998-2000 – Leszek Struziński (rezygnacja – zły stan zdrowia)
• 1990-1998 – Marian Janicki
• 16.06.1990 – Ryszard Duda (10.06.1990 – rezygnacja – zostaje kierownikiem Urzędu Rejonowego w Działdowie)

Zastępcy burmistrza:

• 2006 – Ryszard Duchna (nadal sprawuje urząd)
• 2002-2006 – Marek Błażejczyk (ds. gospodarki komunalnej – I zastępca)
• 2002-2006 – Teresa Nowakowska (ds. oświaty, kultury i sportu)
• 2000-2002 – Marek Błażejczyk
• 1998-2000 – Ryszard Duchna
• 1994-1998 – Wiesław Nowicki
• 1992-1994 – Grzegorz Kozłowski
• 1990-1992 – Irena Czarnyszewicz

Zarząd miasta:

• 1994 – Władysław Kubiński, Krzysztof Synakowski, Zdzisław Szczech, Piotr Utrata, Jerzy Walentynowicz
• 1992 – Janusz Lis, Marek Mosakowski, Stanisław Milewski
• 1990 – Irena Czarnyszewicz, Marian Janicki, Grzegorz Kozłowski, Stanisław Milewski, Krzysztof Ryska, Sławomir Hoffer

Sekretarze miasta:

• 23.07.1990 – Tadeusz Marchlewicz (nadal sprawuje urząd)
• 16.06.1990 – Janusz Kolaj

Skarbnicy miasta:

• 2002 – Beata Szydłowska-Anaczkowska (nadal sprawuje urząd)
• (w przygotowaniu)
• 1990 – Władysława Hubka

Przewodniczący Rady Miasta:

• 2010 – Marian Odachowski (nadal sprawuje urząd)
• 2002-2010 – Teresa Bartkowska
• 1998-2002 – Zbigniew Ostrowski
• 1994-1998 – Józef Antoszewski
• 1992-1994 – Andrzej Gierłachowski
• 28.08.1991 – Irena Błażejczyk
• 23.07.1990 – Janusz Doliński
• 27.05.1990 – Irena Błażejczyk

Wiceprzewodniczący Rady Miasta:

• 2010 – Tadeusz Umiński, Sławomir Hoffer
• 2006 – Elżbieta Konarzewska, Marek Dwórznik
• 2002 – Marian Odachowski, Michał Struzik
• 1998 – Marian Odachowski, Romuald Remiszewski

Edukacja

Przedszkola:

• Przedszkole Nr 1 (w tym żłobek)
• Przedszkole Nr 3
• Przedszkole Nr 4
• Przedszkole Nr 5

Szkoły:

• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bronisława Malinowskiego
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Pawła II (należy do ZS nr 2)
• Gimnazjum nr 1 im. Króla Władysława Jagiełły
• Gimnazjum nr 2 im. Królowej Jadwigi

Szkoły ponadgimnazjalne:

• I Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego (należy do ZS nr 1)
• II Liceum Ogólnokształcące (należy do ZS nr 2)
• Liceum Profilowane (należy do ZSZ nr 1)
• Technikum Nr 1 im. Stanisława Staszica (należy do ZS nr 1)
• Technikum (należy do ZSZ nr 1)
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa (należy do ZSZ nr 1)

Szkoły policealne:

• Szkoła Policealna (należy do ZSZ nr 1)

Zespoły Szkół

• Zespół Szkół Nr 1 (ZS nr 1)
• Zespół Szkół Nr 2 im. Jana Pawła II (ZS nr 2)
• Zespół Szkół Zawodowych Nr 1 im. gen. Sylwestra Kaliskiego (ZSZ)

Parki miejskie

• Park miejski im. Jana Pawła II wzdłuż ulicy Męczenników
• Park miejski im. Honorowych Dawców Krwi na rogu ulic : Wolności oraz Sportowej (dawniej park przy Medyku)

Zabytki

• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (poewangelicki) – pierwotnie gotycki (XIV wiek), później niszczony i odbudowywany, dziś neobarokowy
• kościół pw. św. Wojciecha – neogotycki z 1896 r.
• Zamek Krzyżacki (XIV wiek)
• ratusz (XVII wiek)
• rynek z zabudową wokół ratusza XVIII-XIX wiek
• Hotel Wkra z lat dwudziestych XX wieku
• dawna bożnica z 1874 roku; późniejsze kino, a dzisiejszy pawilon handlowy
• zespół budynków koszarowych (w latach 1939-1945 hitlerowski obóz)
• Zabytkowe kamienice na ul. Jagiełły, szkoła (Gimnazjum Nr 1 im. króla Władysława Jagiełły), sąd i więzienie, dawna siedziba Muzeum Mazurskiego (obecnie parafia ewangelicka)
• budynek szkoły medycznej (tzw. MEDYK) przy ul. Wolności (dawny szpital) z witrażem św. Katarzyny i tablicą poświęconą Janowi Pawłowi II
• wieża ciśnień i dawna gazownia – obecnie hotel i restauracja.
• wieża Bismarcka
• pomnik przy ulicy Męczenników poświęcony lotnikom: niemieckiemu i rosyjskiemu, którzy zestrzelili się podczas I wojny światowej
• pomnik przy skrzyżowaniu ulic Chopina i Grunwaldzkiej poświęcony ku czci pomordowanym w Obozie Zagłady w Działdowie (Przed wojną znajdował się tam pomnik Piłsudskiego)
• pomnik przy ulicy Grunwaldzkiej (na terenie byłych koszar) upamiętniających pomordowanych więźniów w obozie
• pomnik w Komornikach, tzw. "Łapa"
• pomnik na cmentarzu przy ulicy Nidzickiej
• tablica upamiętniająca pomordowanych obywateli miasta przez okupanta hitlerowskiego w latach 1940-1945
• pomnik na cmentarzu przy ulicy Nidzickiej poświęcony działaczom PSL Stanisławowi Godlewskiemu i Bernardowi Zielińskiemu
• tablica na budynku Domu Nauczyciela
• trzy tablice w Kościele pw. św. Wojciecha
• była tablica na budynku Komendy Policji
• tablica na budynku byłych koszar ku czci bł. Antoniego Juliana Nowowiejskiego oraz bł. Leona Wetmańskiego

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi:

• Kościół Rzymskokatolicki (parafie: Podwyższenia Krzyża Świętego, św. Wojciecha oraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej)

oraz dwa inne wyznania:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski (od XVI w. aż do lat 20. XX w. luteranie stanowili większą część mieszkańców miasta; 7 czerwca 2008 r. parafia poświęciła nowo wzniesiony kościół Zbawiciela)
• Świadkowie Jehowy.

Gospodarka

Ośrodek przemysłowy i handlowo-usługowy. Przemysł szklarski (huta szkła), drzewny (meble), obuwniczy, konstrukcji metalowych, spożywczy, drukarski i materiałów budowlanych.

Honorowi obywatele miasta

Ten tytuł nadano honorowym mieszkańcom miasta, a byli to:

• Władysław Horwath starosta działdowski tytuł otrzymał w 1938 roku
• Hieronim Skurpski malarz
• Alfred Wellenger przewodniczący rady miejskiej w Działdowie, tytuł otrzymał w 1929 (jako pierwszy w historii miasta).

Transport

Znaczny węzeł drogowy i kolejowy. Miasto posiada własną obwodnicę, na której znajduje się droga wojewódzka nr 545. W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• 542 kierunek Rychnowo

• 544 kierunek Lidzbark – Brodnica

• 544 kierunek Mława – Przasnysz – Krasnosielc – Ostrołęka

• 545 kierunek Nidzica – Jedwabno

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 9 (międzynarodowa E-65), linia kolejowa nr 208 i linia kolejowa nr 216, na których znajduje się stacja kolejowa Działdowo.

Działdowo jako stacja węzłowa posiada też połączenia kolejowe z wieloma miastami w Polsce:

• Działdowo – Ciechanów - Warszawa - Kraków - Przemyśl (obecnie najdłuższe połączenie)

• Działdowo – Gdańsk – Słupsk – Koszalin – Kołobrzeg

• Działdowo – Brodnica – Grudziądz – Laskowice Pomorskie - Chojnice

• Działdowo – Nidzica – Olsztyn

Połączenia autobusowe obsługiwane są przez PKS Mława – Placówka Terenowa Działdowo. Wspomagają je autobusy PKS Olsztyn. Połączenia autobusowe :

• Olsztyn
• Mława
• Toruń
• Warszawa
• Ostróda
• Żuromin
• Płock

Szlaki przechodzące przez miasto

Szlak Grunwaldzki – Olsztyn, Gietrzwałd, Zawady Małe, Stare Jabłonki, Ostróda, Pietrzwałd, Wysoka Wieś, Lubawa, Sampława, Bratian, Nowe Miasto Lubawskie, Boleszyn, Lidzbark, Działdowo, Nidzica, Łyna, Dąbrówno, Grunwald, Olsztynek, Dorotowo, Olsztyn

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2005 Działdowo ma obszar 11,13 km², w tym:

• użytki rolne: 53%
• użytki leśne: 6%

Miasto stanowi 1,15% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Media

• Gazeta Działdowska (tygodnik lokalny Gazety Olsztyńskiej)
• Tygodnik Działdowski (tygodnik lokalny Tygodnika Ciechanowskiego)
• TV Działdowo
• Portal Sportowe Działdowo (sportowedzialdowo.pl)

Sport

W mieście jest także dobrze rozwinięta baza sportowa. Działdowo ma 7 boisk wybudowanych w ramach programu Orlik 2012 oraz stadion wielofunkcyjny (lekkoatletyczno-piłkarski). Na terenie Działdowa funkcjonują następujące kluby sportowe:

• KS Start Kombet Działdowo – Klub Piłkarski, aktualnie występuje w III lidze, w grupie podlasko-warmińsko-mazurskiej.
  • Pełna nazwa: Klub Sportowy Start Kombet Działdowo
  • Rok założenia: 1953
  • Barwy klubowe: biało-czerwono-czarne
  • Najwyższa klasa rozgrywkowa: III liga
  • Stadion: Stadion Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Działdowie
    • pojemność: 1000 (300 siedzących)
    • wymiary boiska: 100 m x 65 m
  • Sukcesy:
    • Wojewódzki Puchar Polski (1968/1969)
    • Awans do trzeciej ligi (2008)

• KS Wkra Działdowo – młodzieżowy klub piłkarski.

• SPS Działdowo – klub siatkarski. W sezonie 2009/2010 pod nazwą SPS Metalowiec Działdowo występuje w III lidze piłki siatkowej.
  • Pełna nazwa: Stowarzyszenie Piłki Siatkowej Działdowo
  • Rok założenia: 2009

Prężnie działają Uczniowskie Kluby Sportowe w:

• lekkoatletyce
• koszykówce
• siatkówce
• piłce ręcznej
• base- i softballu

W Działdowie znajduje się największy skatepark na Warmii i Mazurach.

Zobacz też

• Działdowo (stacja kolejowa)
• Powiat działdowski
• Cmentarz żydowski w Działdowie