Lidzbark

Lidzbark (pot. Lidzbark Welski, niem. Lautenburg, prus. Welliskas Lēcbargs) – miasto położone w województwie warmińsko-mazurskim, powiecie działdowskim nad rzeką Wel i Jeziorem Lidzbarskim, na pograniczu Garbu Lubawskiego i Równiny Urszulewskiej. Siedziba gminy graniczącej z dwoma innymi województwami: kujawsko-pomorskim i mazowieckim. Zamieszkane przez 9351 osób (dane z 2004 r.). W pobliżu znajdują się dwa parki krajobrazowe: Górznieńsko-Lidzbarski i Welski. Od 1997 r. patronem miasta jest św. Wojciech. Mieszkańcy miasta to lidzbarzacy lub lidzbarczanie (obie formy są poprawne).

Miasto posiada status miasta turystycznego, ma rozwiniętą bazę noclegową i gastronomiczną.

Historia

Lidzbark założono na prawie niemieckim już w 1301 roku. Po nadaniu ziemi chełmińsko-michałowskiej Krzyżakom w 1303 roku zbudowano zamek i ufortyfikowane miasto. Krzyżacy po zajęciu Lidzbarka rozpoczęli na nowo i po swojemu budować miasto. Zakonowi zależało na szybkiej jego budowie, ze względu na sąsiedztwo z Mazowszem. Budując go nadano mu charakter obronny. W tym okresie wybudowano m.in. kościół św. Wojciecha, zamek, młyn i ratusz. Prawa miejskie Lidzbark uzyskał na początku XIV wieku (ok. 1325). Mieszkańcy przystąpili do Związku Pruskiego w 1454 r. Po zawarciu II pokoju toruńskiego z Zakonem w 1466 roku miasto znalazło się w granicach Polski. Rozpoczął się wtedy szybki rozwój "grodu nad Welem", który uzyskał liczne przywileje królewskie. W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 miasto znajdowało się w granicach Prus, z wyjątkiem lat 1807-1815, kiedy to stanowiło część Księstwa Warszawskiego. W 1887 przez miasto przeprowadzono trasę kolejową z Działdowa do Brodnicy. Do Polski miasto powróciło dopiero 18 stycznia 1920 roku. W 1932 roku miasto wyłączono z powiatu brodnickiego do działdowskiego, a w 1939 wraz z tym drugim przeniesiono z województwa pomorskiego do województwa warszawskiego. W czasie II wojny światowej wielu mieszkańców poniosło śmierć, a miasto zostało zniszczone w trzech czwartych. Po wojnie Lidzbark budowano praktycznie od podstaw.

Jeśli chodzi o prawa miejskie, to Lidzbark mógł je otrzymać nie wcześniej niż w XIV wieku. Świadczyć mogłyby o tym pierwsze przywileje miejskie pochodzące z 1410 i 1414 roku. Wiele współczesnych nazw ulic wskazuje na to, że pochodzą one z dość odległych czasów. Takie ulice jak: Zamkowa, Podzamcze, Kościelna, Piaski, Stare Miasto, Sądowa czy też Słomiany Rynek mają pochodzenie historyczne.

Nazwa miasta

Charakterystyczna dla średniowiecznych źródeł jest zmienność nazw w poszczególnych dokumentach. Formy zapisu nazwy dzisiejszego Lidzbarka ewoluowały w następujący sposób: Liczburg, Ludbarc, Luterber, Ludbarz, Liantenberg, Lutterberg, Lutembergk, Luterburg, Litteberg, Lutinberg, Luthbork, Lautenberg, Lautemberg, Lautemburg, Ludberg i Lautenburg.

Językoznawcy przyjmują, że nazwa miasta pochodzi od XIV-wiecznego komtura chełmskiego Otto von Lutterberga, któremu Lidzbark zawdzięczać miał otrzymanie praw miejskich. Wyewoluowała z niej ostateczna forma niemiecka Lautenburg, zaś już w XVII w. notowane jest równolegle spolszczenie fonetyczne do postaci Lidzbark.

Herb miasta

Z założeniem Lidzbarka wiążą się sprawy związane z jego herbem. Z braku wiarygodnych dokumentów trudno jest ustalić, czy herb miasta pochodzi z okresu rządów krzyżackich, czy też został ustanowiony dopiero po pokoju toruńskim, czyli po 1466 roku. Najstarszy dokument, który przetrwał z herbem Lidzbarka pochodzi dopiero z 1571 roku. Była nim wtedy głowa jednorożca, czyli głowa konia z rogiem na czole. Taki herb znajduje się na pieczęci miejskiej. Należy podkreślić, że pierwszym historykiem niemieckim, który stwierdzał, że herbem miasta Lidzbark jest głowa jednorożca, był F.A. Wossberg. W XVII wieku sporządzono nową pieczęć miasta również z głową jednorożca w tarczy z napisem "Sigillum Civitatis Lautenburgensis". Pieczęć ta przetrwała blisko 200 lat, aż do czasów rozbiorowych.

W okresie rządów pruskich miasto miało herb przedstawiający orła pruskiego. W 1886 roku mieszkańcy postanowili przywrócić miastu dawny herb i zwrócili się w tej sprawie do Archiwum w Berlinie, z prośbą o potwierdzenie jego autentyczności. Na podstawie orzeczenia archiwum wydało orzeczenie, że herbem Lidzbarka jest głowa jednorożca z rogiem na czole. Władze Lidzbarka kazały jednak sprawić miastu pieczęć z całą figurą jednorożca. Stało się to dlatego, że Beckherrn w swojej monografii o herbach miast pruskich mylnie twierdził, że Lidzbark ma herb przedstawiający całego jednorożca. Wykorzystując opinie Beckherrna władze miasta, nie zezwoliły na używanie dawnego herbu.

W okresie międzywojennym, jak również zaraz po II wojnie światowej, używano herbu przedstawiającego całą figurę jednorożca. Mieszkańcy po powrocie do macierzy w 1920 roku, na skutek dawnej propagandy pruskiej, byli skłonni wierzyć w słuszność takiego herbu. Szkoda, że nikt nie podjął się wtedy ustalenia prawdziwości herbu.

Od czego natomiast pochodzi herb miasta nie daje się w ogóle ustalić, po prostu z braku jakichkolwiek przesłanek. Jeśli chodzi o pierwotny kolor tarczy i głowy jednorożca to przypuszcza się, że tarcza była błękitnego, zaś głowa żółtego. Taki właśnie herb dla Lidzbarka zatwierdziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Rzeczypospolitej Polskiej.

Architektura

Zabytki

• Kościół św. Wojciecha
• Resztki gotyckiej baszty zamkowej z XIV wieku
• Kościół ewangelicko-augsburski z 1829 r. wraz z domem kancelaryjnym
• Założenie urbanistyczne Starego Miasta z lat 1320-1331
• Budynki: Szkoły Podstawowej, Urzędu Miasta, byłej garbarni, rzeźni, gazowni, dworca kolejowego oraz kamieniczki secesyjne z przełomu XIX i XX w.
• Figurka św. Jana Nepomucena nad rzeką Wel z 1802 r.
• Spichlerz Zbożowy z końca XIX w.
• Dwie wieże wodociągowe z 1909 r.

Gospodarka

Przemysł

Główne zakłady przemysłowe: fabryka mebli "Wolność" , fabryka betonu komórkowego "H+H Polska", fabryka tkanin "SE-DA". Ponadto przetwórstwo skór "Skórpol" i drewna.

Komunikacja

Kolej

Przez Lidzbark przebiega linia kolejowa nr 208 Działdowo-Chojnice, obsługująca zarówno transport pasażerski jak i towarowy. Należy ona do linii o państwowym znaczeniu (jednotorowa). Na terenie miasta przy linii kolejowej usytuowane są dwie stacje kolejowe. 1 lutego 2007 roku kolejowy ruch pasażerski został wstrzymany z powodu braku dofinansowania ze strony Urzędu Marszałkowskiego w Olsztynie. Obecnie przez Lidzbark jeżdżą tylko pociągi towarowe.

Drogi

Lidzbark położony jest przy drogach:

• 544 Brodnica – Lidzbark – Działdowo – Mława – Przasnysz
• 541 Lubawa – Lidzbark – Żuromin – Sierpc – Dobrzyń nad Wisłą

Drogi wojewódzkie na terenie miasta:

• Działdowska
• Nowy Rynek
• Zieluńska
• Piaski
• Lubawska
• Chopina

Turystyka

Położenie miasta, bliskość jezior i dużego kompleksu leśnego oraz zabytkowy układ urbanistyczny, estetyka i kameralność, stwarzają dobre warunki do rekreacji i wypoczynku. Okolice miasta, jak i Gmina Lidzbark charakteryzują się wysokimi walorami przyrodniczymi. Stanowią wymarzone miejsce wypoczynku i rekreacji dla miłośników wędkarstwa, kajakarstwa, grzybobrania, wycieczek pieszych , rowerowych, a także konnych.

Gmina spełnia warunki dla rozwoju turystyki i agroturystyki. Posiada ciekawe tereny, które przyciągają widokami, bazę noclegową i gastronomiczną, a także bazę agroturystyczną. Na terenie gminy zlokalizowane są ośrodki wczasowe na około 850 miejsc. Charakterystyczną cechą regionu jest różnorodność cech środowiska przyrodniczego, co uwidacznia się w bogactwie flory i fauny oraz w zróżnicowaniu krajobrazu. Ważnym elementem przyrodniczym regionu są jeziora. Są to jeziora polodowcowe, głównie typu rynnowego. Najczęściej są one długie, wąskie o stromych brzegach, znacznych głębokościach i nie wyrównanym dnie. Układają się one w ciągi połączone ciekami. Większość jezior leży w ciągu rzeki Wel. Jeziora w zdecydowanej większości należą do zbiorników eutroficznych, czyli bogatych w substancje odżywcze. Największy ruch turystyczny obserwuje się nad jeziorami: Lidzbarskim, Rumian i Kiełpińskim, wokół których zlokalizowano ośrodki wczasowe.

Na obszarze parków krajobrazowych, w poszczególnych Nadleśnictwach wyznaczone zostały również dydaktyczne ścieżki przyrodnicze.

Zaplecze turystyczne

• Ośrodki wczasowe: Danusia I, Danusia II
• Ośrodek Wczasowy Pod Lipami
• Ośrodek wczasowy Lech
• Ośrodek wczasowy Dar Serca
• Hotel Parkowy
• kwatery prywatne

Uzupełnieniem bazy noclegowej na terenie gminy są istniejące campingi oraz gospodarstwa agroturystyczne, między innymi:

• Pole namiotowe Plaża Miejska
• Pole namiotowe Piaseczno
• Pole namiotowe Farma Noego w Kiełpinach

Media

• Tygodnik Działdowski – mutacja Tygodnika Ciechanowskiego
• Gazeta Działdowska – dodatek do Gazety Olsztyńskiej

Edukacja

• Przedszkole Miejskie
• Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki
• Gimnazjum im. Szarych Szeregów
• Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
• Zespół Szkół im. Króla Władysława Jagiełły
  • Liceum Profilowane
  • Technikum
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
• Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zespołu Edukacji "Wiedza"
• Prywatna Zaoczna Szkoła Policealna Zespołu Edukacji "Wiedza"
• Centrum Kształcenia Ustawicznego

Kultura

• Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Placówka Opiekuńczo-Wychowawcza dla Dzieci i Młodzieży "Mario"

Muzea

• Warmińsko-Mazurskie Muzeum Pożarnictwa
• Muzeum Przyrody przy Welskim Parku Krajobrazowym
• Muzeum Etnograficzne im. Edwarda Klemensa w Jeleniu

Organizacje, stowarzyszenia

• Towarzystwo Miłośników Lidzbarka Welskiego
• Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
• Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Dzieciom "Mario"
• Stowarzyszenie Edukacji Ekologicznej "Ekoświt"
• Polski Związek Wędkarski
• Polski Związek Niewidomych
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie
• Związek Harcerstwa Polskiego
• Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
• Stowarzyszenie "Wrota Mazur"
• Ochotnicza Straż Pożarna
• Klub Honorowych Dawców Krwi
• Towarzystwo Przyjaciół Pojazdów Zabytkowych „Jednorożec”
• Chrześcijańskie Stowarzyszenie Charytatywne „SAMARYTANIN”
• Klub Abstynenta

Kościoły

W Lidzbarku funkcjonują dwie parafie Kościoła Rzymskokatolickiego parafia św. Wojciecha i parafia Wniebowzięcia NMP, a także dwa zbory protestanckie. Jeden z nich należy do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, drugi jest częścią Kościoła Chrystusowego.

Sport

W mieście działa klub sportowy Wel Lidzbark prowadzący sekcje piłkarską i piłki siatkowej. Funkcjonuje także klub sportowy Wel-Bis, który prowadzi sekcję kajakarską.

Znani ludzie związani z miastem

• Jan Gorczyczewski (1751–1823)
• Juliusz Kraziewicz (1829–1895)
• Dawid Urbański (1843-1897)
• Sylwester Parzybok (1886-1944)
• Alfred Neumann (1895-1952)
• Władysław Rozwadowski (ur. 1933)
• Edward Klemens (1939–2006)
• Zbigniew Sobotka (ur. 1952)
• Piotr Polmański (ur. 1954)
• Danuta Holecka (ur. 1968)
• Paweł Baraszkiewicz (ur. 1977)

Miasta partnerskie =

• Oebisfelde
• Guttau

Zobacz też

• Gmina Lidzbark
• Rzeka Wel
• Jezioro Lidzbarskie
• Lotnisko Lidzbark
• Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie
• Garb Lubawski
• Równina Urszulewska
• Cmentarz żydowski w Lidzbarku