Narzym
Narzym (niem. Wildenau) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie działdowskim, w gminie Iłowo-Osada. Miejscowość leży przy magistrali kolejowej Warszawa – Gdańsk.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ciechanowskiego.
Rys historyczny
Teren wsi zamieszkany był pierwotnie przez pruskie plemię Sasinów. Od 1260 r. ziemia ta należała do zakonu krzyżackiego. Przywilej lokacyjny pochodzi z 1384 r., kiedy to wielki mistrz nadał rycerzowi Mieczysławowi (Menczelinus, Menzel) von Wildenau i jego braciom (Hankowi, Guntrowi i Janowi) w 1371 roku 40 włók , a w 1384 roku jeszcze 60 włók ziemi, między Kisinami a granicą mazowiecką. Mieczysławowi przypadło z tego 40, pozostałym braciom po 20 włók. Każdy z nich był zobowiązany do wystawienia na swój koszt jednej służby rycerskiej. Pierwotna nazwa wsi to Menztzelsdorf i pochodzi ona od imienia jej właściciela Mieczysława . Dzisiejsza nazwa Narzym pojawiła się w XV wieku i używana była powszechnie w księgach czynszowych. Nazwa ta jest, prawdopodobnie, tworem znacznie wcześniejszym, gdyż już podczas procesu w sporze granicznym miedzy Zakonem, a królem Polski w Budzie używana jest przy opisach konfliktów granicznych (1410-1413). Według legendy jej geneza wywodzi się od narzynania znaków na drzewach, co znajduje potwierdzenie w badaniach prowadzonych nad tutejszym pograniczem przez prof. Elżbietę Kowalczyk-Heyman. Krzyżacy przy wytyczaniu granicy, tam gdzie brak było naturalnej linii limitacyjnej (np. rzeki), stosowali inne znaki, a w tym nacięcia na pniach drzew w terenach zalesionych. W zwiazku z tym można z tego wyprowadzić wniosek, że Menzel von Wildenau, który był specialistą od wytyczania granic zastosował takie nacięcia na drzewach (prawdopodobnie krzyże) wzdłuż swojej południowej granicy, która była jednocześnie granicą państwa zakonnego z Mazowszem. Ponieważ cały óweczesny teren wokół siedziby Mieczysława był zalesiony narznięcia na pniach drzew znajdowały się wokół jego dóbr. Tak oznakowaną siedzibę Menzla poczęto nazywać "Narzynem". Do dziś ludność zamieszkująca w miejscowoścoiach leżących na południe od Narzymia określa tą wieś jako "Narzyn". Właściciele wsi wznieśli nad strumieniem przepływającym przez Narzym najpierw wieżę obronną (stołp), zastąpioną potem niewielkim czworobocznym zameczkiem w końcu XV wieku. Obok znajdował się późniejszy dworek właścicieli majątku.
Przed budową kolei Narzym był głównym centrum edukacyjno-kulturalnym na tych terenach, powstała pierwsza szkoła, mieściły się tu siedziby Obwodowego Inspektoratu Szkolnego, jak i również Stacji Nauczania Wędrownego Religii Katolickiej.
W drugiej połowie XIX wieku właścicielem dóbr narzymskich był niejaki Teodor Heinrich.
Narzym został włączony do Polski w 1920 r. na mocy postanowień traktatu wersalskiego.
Zabytki
Najcenniejszym zabytkiem wsi jest kościół parafialny z początku XV wieku, w którym nadal sprawowane są nabożeństwa. Niewielka ceglana świątynia z wieżą od zachodu posadowiona jest na masywnym kamiennym fundamencie. Od wschodu przylega do niej zakrystia z początku XX wieku. Na wieży kościelnej do dziś można znaleźć ślady wizyty Armii Czerwonej. Zabytkowe wyposażenie wnętrza świątyni zostało niemal w całości zniszczone przez katolików (kościół od XVI wieku do 1945 roku należał do protestantów). Zachowała się jedynie gotycka skarbonka oraz kamienna chrzcielnica, mająca według kroniki kościelnej pochodzić z lat 1225-1230. Kościół parafialny obecnie jest pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela.
Na ścianach zewnętrznych można zobaczyć koliste otwory w cegłach. Powstały one przez mozolne "wiercenie" palcami przez wiernych. Był to specyficzny rodzaj odprawiania pokuty, mający swe korzenie jeszcze w średniowieczu.
Wokół kościoła rozciągał się kiedyś cmentarz (dziś wszystkie nagrobki spoczywają razem z dawnym wyposażeniem kościoła w pobliskim bagnie). Pod powierzchnią cmentarza niemieccy archeolodzy odkryli przed I-szą wojną światową średniowieczny piec do wypalania cegły, służący najprawdopodobniej podczas budowy kościoła.
W planach wsi jest utworzenie w Narzymiu skansenu archeologicznego, gdyż przeciętny turysta obecnie niewiele może zobaczyć.
Oprócz wspomnianych budowli, w Narzymiu można jeszcze zobaczyć: zabudowania dawnego majątku (własność prywatna), zabytkowy budynek dawnej szkoły, chatę mazurską przy ul. Dworcowej.
Osoby związane z Narzymiem
Z Narzymiem jest związany wielki ród Narzymskich, herbu Dołęga, którego członkowie pełnili ważne funkcje polityczne, społeczne, gospodarcze oraz kulturalne na szczeblu regionalnym , jak i ogólnokrajowym:
- Mikołaj Narzymski – kasztelan sierpski.
- Jan Narzymski – kasztelan zakroczymski (jego żona była rodzoną siostrą św. Stanisława Kostki).
- Tomasz Narzymski – kasztelan płocki.
- Mikołaj Narzymski – w roku 1626 był on posłem na sejm.
- Krzysztof Narzymski – chorąży ciechanowski.
- Mikołaj Narzymski – chorąży płocki od 1668 do 1678.
Inni:
- Andrzej Concius – urodził się w 1626 roku w Narzymiu w rodzinie tutejszego pastora Jakoba Conciusa. Naukę rozpoczął w szkole kościelnej w Narzymiu, którą prowadził jego ojciec. Następnie ukończył szkołę miejską w Działdowie i studiował na Uniwersytetach w Królewcu (dzisiejszy Kaliningrad), Wittenberdze i Holandii. Opublikował kilka prac z zakresu matematyki, astronomii, przyrody oraz filozofii. Wykładał matematykę na Uniwersytecie Królewieckim, a od roku 1664 był rektorem i profesorem tej uczelni. Był ewangelickim duchownym i zwierzchnikiem szkół kościelnych. Zmarł w 1682 roku.
- Samuel Daniel Paulini – pastor narzymski, pełnił on również urząd Obwodowego Inspektora Szkolnego
- Jan Krengelewski (ur. 6 stycznia 1884 w Narzymiu, zm. 7 marca 1941 w Dachau) – polski działacz robotniczy, poseł na Sejm RP (1938–1939).
- Ernest Kościński (ur. 1914 w Narzymiu, zm. we wrześniu 1939 pod Modlinem) – folklorysta polski, poeta, nauczyciel, działacz działdowskiego Związku Mazurów. Pogrzebany na cmentarzu parafialnym w Narzymiu, gdzie spoczywa w nieoznakowanej mogile. W uznaniu jego zasług nazwano jedną z ulic w Olsztynie jego imieniem.
- Wojciech Olszewski ur. 1908 r. w Pierławce k. Działdowa, nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej stopnia III im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Narzymiu, działacz Związku Mazurów w Działdowie, referent prasowy Stowarzyszenia OSP Narzym, folklorysta. We wrześniu 1939 r. był dowódcą placówki bojowej w Kisinach wchodzącej w skład I Mazurskiego Baonu Obrony Narodowej "Mazury
- Karol Gozdawa - Godlewski ur. 3 lipca 1921 r. w Narzymiu, syn hrabianki Fabiany Hutten - Czapskiej, córki byłego carskiego prezydenta Mińska oraz kapitana WP Józefa Gozdawy - Godlewskiego.Karol Godlewski w czasie II wojny światowej emigrował do Francji, potem Anglii. Po zdobyciu wykształcenia na renomowanych uczelniach we Francji i Wielkiej Brytanii emigrował do Kanady, gdzie awansował na dyrektora technicznego w koncernie Massey – Fergusson. Zmarł 8.04.2008 r. w Kingston (Kanada) i został pogrzebany na tamtejszym cmentarzu. Jego siostrą jest Izabela Godlewska de Aranda, żona hiszpańskiego dyplomaty, znana malarka i rzeźbiarka.
Czasy współczesne
Od początku lat 90. w miejscowości zaczęto modernizować i budować infrastrukturę. Narzym jest w pełni objęty siecią gazową, wodociągową, kanalizacyjną, telekomunikacyjną w pełnym zakresie, dostępny jest internet oferowany siecią kablową i radiową. Stan dróg dojazdowych jak i w samej miejscowości uważany jest jako dobry.
Funkcje miejscowości - Miejscowość jest siedzibą Leśnictwa Narzym (podległego Nadleśnictwu Dwukoły).
- Miejscowość jest siedzibą Sołectwa Narzym.
- Miejscowość jest siedzibą Parafii Narzym
Ochrona zdrowia - Zakład Opieki Zdrowotnej w Narzymiu
- Apteka
Edukacja - Szkoła Podstawowa im. Karola Małłka
- Gimnazjum im. Jana Pawła II
- Przedszkole Gminne
- Biblioteka Publiczna
- Świetlica Socjoterapeutyczna
Kultura, sport i rekreacja - W Narzymiu corocznie organizowane są Ogólnopolskie Masowe Biegi Przełajowe im. Henryka Szordykowskiego, które są zaliczane do punktacji Grand Prix Polskiego Związku Lekkiej Atletyki
- Pełno wymiarowa Hala Sportowa, gdzie organizowane są imprezy z możliwością zakwaterowania i pełnego wyżywienia.
- Stadion Sportowy do piłki nożnej
- Kompleks boisk Orlik 2012
- Klub Sportowy Iskra Narzym, grający w lidze okręgowej województwa warmińsko-mazurskiego
- Ochotnicza Straż Pożarna w Narzymiu
- Bar, dyskoteka Grota
- Bar Manhattan
- Świetlica Wiejska
Zakłady pracy - Zakład produkujący trumny "Drewan"
- Firma przewozowo-usługowa (sprzedaż węgla)
- Duża ok. 1500 hektarowa ferma rolna
- Ferma drobiarska
Inne - Agencja Pocztowa
- Przystanek PKP
Demografia
Dane z 10 listopad 2011
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 1684 | 100 | 868 | 51 | 816 | 49 |
Spis ulic
- ul. Cicha
- ul. Dworcowa
- ul. Kolonia
- ul. Kościelna
- ul. Kraszewska
- ul. Kwiatowa
- ul. Leśna
- ul. Łąkowa
- ul. Młyńska
- ul. Ogrodowa
- ul. Piaskowa
- ul. Robotnicza
- ul. Spokojna
- ul. Sportowa
- ul. Wąska
- ul. Wierzbowska
- ul. Wincentego Witosa
Komunikacja
- Narzym posiada bezpośrednie połączenie kolejowe (PKP):
- Narzym posiada bezpośrednie połączenia autobusowe (PKS):
Ciekawostki
- W narzymskim lesie prawdopodobnie polował niegdyś sam Józef Piłsudski
- Prawdopodobnie na podstawie wydarzeń jakie miały miejsce w 1409 roku na pograniczu, a dokładniej w Narzymiu i na Mławce, Henryk Sienkiewicz w 1892 roku rozpoczął pisać książkę pod tytułem "Krzyżacy"
- Po przekazaniu Działdowszczyzny Polsce w 1920 r. w Narzymiu osiedliła się grupa reimigrantów z USA, którzy na apel Ignacego Jana Paderewskiego wrócili budować odrodzony Kraj.Ludzie ci wykupili większość gospodarstw wiejskich od tutejszych Mazurów, którzy optowali za Niemcami i wyprowadzili się w granice Prus Wschodnich. Grono to w okresie międzywojennym tworzyło elitę wsi silnie zwiazaną z Kościołem katolickim.
- Narzym zasłynął ze spektakularnych sporów w walce wyznań (katolików, ewangelików i prawosławian)o tamtejszą światynie. Spór ten rozpoczął się w momecie sekularyzacji państwa krzyżackiego i przyjecia luteranizmu w Prusach Książęcych. Władający wówczas Narzymiem Mikołaj Narzymski (syn kasztelana płockiego Jakuba i kasztelanki dobrzyńskiej Katarzyny Radzikowskiej h. Ogończyk) w latach 1561 - 1562 został oskarżony przed kapitułą płocką, że jako dziedzic Narzymia w Prusach sprzyja szerzącej się tam herezji (luteranizmowi), co czyni poprzez fakt, iż dopuścił do swego patronackiego kościoła duchownego ewangelickiego i uczestniczy w jego nabożeństwach przyjmujac Komunie Świetą pod dwoma postaciami. Jako komes na Narzymiu w Prusach, w tym samym czasie ubiegał się o godność kasztelana sierpskiego w koronie polskiej i chcac udowodnić swoją niewinność i oddanie kościołowi rzymskiemu porzucił Narzym oddając go w różnego rodzaju dzierżawy. Ostatecznie w 1563 r. otrzymał godność kasztelana sierpskiego. W jego imieniu walkę o kościół w Narzymiu podjął wojewoda płocki Kryski oraz jego brat Stanisław Narzymski pozostający na sasiednich dobrach Białuty. Zbrojnie zajeto kościół i osadzono w nim katolickiego ksiedza. Ostatecznie jednak po sprzedaży Narzymia ksieciu pruskiemu świątynie przejeli protestanci w 1591 r. i momo wielu prób odzyskania, a w tym głośnej próby z 1741 r. kiedy to uzbrojony w pistolet szlachcic polski wtargnął do kościoła i groził zabiciem pastora Jaksteina, kościół pozostał w rękach ewangelików. Gdy w 1920 r. Narzym znalazł się w granicach Odrodzonej Polski próby odzyskania przez katolików świątyni nasiliły się. Grupa osiedlonych tu reimigrantów z USA słała petycje do ówczesnego wojewody pomorskiego o zdjecie z iglicy wieży kościelnej pruskiego orła i przekazanie kościoła katolikom. Ponownie usiłowano zastrzelić pastora ewangelickiego Heldta. W tajemniczych też okolicznościach w 1937 r. zginął ówczesny pastor narzymski Wilck. W tym też czasie doszło do roszczeń ze strony osiedlonych w Narzymiu za sprawą hrabiego Emeryka Hutten-Czapskiego, wyznawców prawosławia. Ostatecznie katolicy przejeli kościół w marcu 1945 r. W przejęciu kościoła uczestniczyły wówczas wszystkie działające w powiecie siły polityczne oraz dwaj duchowni katoliccy z diecezji płockiej. Fakt przekazania narzymskiego kościoła katolikom został usankcionowany również przez władze polskie pismem z dnia 14.08.1945 r. wydanym przez Urzad Wojewódzki Warszawski pełnomocnikowi Konsystorza Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego ks. Ewaldowi Lodwich - Ledwemu, co zostało przyjęte i potwierdzone przez Starostwo Powiatowe w Działdowie pismem - pełnomocnictwem wydanym w dniu 25.08.1945 r. nr L.O-adm.06/9 dla ks. Lodwicha przez Starostę Gracjana Wyrzykowskiego.
Ocena internautów miejscowości Narzym
Średnia ocena:
3.6
liczba ocen: 24