Kadyny

Kadyny (niem. Kadinen / Cadinen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Tolkmicko.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Kadyny. W 1994 po przekształceniu jako Stadnina Koni Skarbu Państwa Kadyny. Zlikwidowana w 2009 roku.

Położenie

Kadyny położone są nad Zalewem Wiślanym, około 23 km od Elbląga, na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej i Rezerwatu Kadyński las. Miejscowość znajduje się na trasie Kolei Nadzalewowej.

Komunikacja i transport

Transport drogowy

• Przez miejscowość przebiega droga wojewódzka nr 503

Transport kolejowy

• Kolej Nadzalewowa z przystankiem kolejowym w Kadynach – linia kolejowa Elbląg – Frombork – Braniewo

Transport wodny

• Przystań w Kadynach

Przystań znajduje się na terenie kompleksu rekreacyjnego "Srebrna Riwiera", korzystać z niej mogą jednostki o małym zanurzeniu.

Historia

Na wzniesieniach Wysoczyzny Elbląskiej w czasach średniowiecznych znajdował się gród staropruskiego plemienia Pomezanów, który został podbity przez Krzyżaków. W pobliżu ruin grodziska zakon założył wieś Kadyny, gdyż doceniono strategiczne położenie grodu i piękno okolicy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1255 roku. Kadyny były siedzibą komornictwa, a później okręgu leśnego, który podlegał komturowi elbląskiemu. Znajdował się tu folwark krzyżacki i zameczek myśliwski. Obronny dwór krzyżacki powstał w XIII wieku.

W 1431 roku właścicielem Kadyn w został Jan Bażyński, który dobra te otrzymał w zamian za długi zakonu. W roku 1605 ostatni z Bażyńskich – Ludwik Bażyński z żoną Anną z Białobłockich sprzedali Kadyny miastu Elblągowi. W 1682 roku właścicielem Kadyn został Jan Teodor Schlieben.

Po jego śmierci w 1695 roku dobra kadyńskie odziedziczył jego najstarszy syn Ernest Zygmunt Schlieben, który odsprzedał wieś Stanisławowi Działyńskiemu (staroście kiszewskiemu). Kadyny odziedziczył po nim Jan Ignacy Działyński, od którego młodszy syn Jana Teodora Schliebena – wojewoda inflancki Jan Wilhelm Schlieben – odkupił miejscowość. W 1786 roku wieś kupił pruski generał hrabia Wilhelm von Schwerin. Następnie w 1799 roku Kadyny przeszły w posiadanie ówczesnego kanonika kapituły warmińskiej Ignacego Stanisława Matthy. Miejscowość była jeszcze kilkukrotnie sprzedawana (właścicielem była m.in. rodzina Struensee). Od 1817 roku jej właścicielem był kupiec elbląski Daniel Birkner, a od 1827 jego syn Eduard Birkner.

W połowie XVIII wieku w miejscu pruskiego grodziska powstał klasztor franciszkanów.

Eduard Birkner zapisał wieś w testamencie cesarzowi Wilhelmowi II, którego własnością stała się 15 grudnia 1898 roku. Cesarz Wilhelm nakazał budowę w Kadynach letniej rezydencji cesarskiej.

Nabycie Kadyn przez cesarza spowodowało wielki rozwój wsi. Nowy właściciel nakazał odbudowę majątku i budowę nowej wsi według projektów architektów berlińskich w tzw. Ordenstil (z niem. styl zakonny).

W latach 1902-05 wybudowano szkołę.

Z polecenia cesarza w 1905 roku powstała w miejscowości manufaktura ceramiczna, specjalizująca się w produkcji majoliki na potrzeby dworu. Wykonano z niej również ceramiczne ozdoby na Drodze Królewskiej w Gdańsku, a kadyńskie wyroby doceniano w kraju i za granicą. Po I wojnie światowej produkcja została rozszerzona i miała miała charakter komercyjny. Duże pokłady gliny przyczyniły się do powstania cegielni.

Od roku 1937 do 1944 w Kadynach rezydował wnuk Wilhelma II, ks. Ludwik Ferdynand ze swą liczną rodziną.

Etymologia nazwy

Według legendy nazwa miejscowości pochodzi od imienia własnego pruskiej księżniczki Kadyny – domniemanej założycielki Kadyn. Nazwa Kadyny ma swoje potwierdzenie tylko w legendzie, jednak wiadomo, że krzyżacy przejęli ją od Prusów.

Turystyka

Zabytki

W Kadynach znajduje się około dziesięciu zabytków znajdujących się pod opieką konserwatora.

• układ ruralistyczny z XVIII-XIX wieku
• Zespół klasztorny franciszkanów w Kadynach z 1745-99, 1889 roku
• kaplica pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
• kaplica przydrożna pw. Świętego Krzyża z 1777 roku
• kapliczka przydrożna, przy drodze do Tolkmicka
• Zespół pałacowy i folwarczny w Kadynach z XVII-XX wieku
• Zespół Białej Leśniczówki w Kadynach z 1920 roku
• budynek szkoły z 1902 roku
• budynek gospodarczy
• zabytkowy dom, posesja nr 12a
• budynek karczmy, obecnie dom mieszkalny, posesja nr 41 z 1911 roku
• zespół cegielni z 1902-03 roku
• Kadyny-Kikoły: zespół folwarku z około XIX wieku

Pomniki przyrody

• Dąb Bażyńskiego – 700-letni dąb szypułkowy, jedno z najstarszych drzew w Polsce

Atrakcje turystyczne

• Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej

W Parku znajdziemy między innymi ścianę nieczynnego już dziś wyrobiska Iłów Elbląskich, która jest doskonałą ilustracją budowy geologicznej strefy krawędziowej Wysoczyzny Elbląskiej.

• Rezerwat przyrody Kadyński Las
• Kompleks plażowy Srebrna Riwiera

Kultura i rozrywka

Imprezy cykliczne

• Otwarte Mistrzostwa Warmii i Mazur w skokach przez przeszkody (mistrzostwa klasy CSN)

Osoby związane z Kadynami

• Wilhelm II Hohenzollern – ostatni niemiecki cesarz i król Prus
• Jan Teodor Schlieben – wojewoda inflancki
• Jan Bażyński
• Stanisław Działyński
• Jan Ignacy Działyński
• Ignacy Stanisław Matthy
• Hanna Żuławska
• Henryk Lula
• Ryszard Stryjec

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom III, (str. 662-663 – hasło Kadyny), Warszawa, 1882.
• Tomasz Sowiński, Tajemnice Warmii i Mazur, Wydawnictwo Regionalista, Olsztyn, 2008, ISBN 978-83-927282-0-7. (str. 145)