Iława

Iława (niem. Deutsch Eylau, prus. Īlawa) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim; siedziba władz powiatu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Miasto jest położone nad południowym krańcem jeziora Jeziorak (Pojezierze Iławskie) oraz nad rzeką Iławką. Iława jest również ośrodkiem wypoczynkowym, sportowym i turystycznym. Znajduje się na terenie Zielonych Płuc Polski.

Warunki naturalne

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 21,88 km², lokuje miasto na trzeciej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim oraz piątym co do liczby mieszkańców. Iława i okolice leżą na pofałdowanych terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta, na jeziorze Jeziorak (najdłuższe jezioro w Polsce oraz szóste co do wielkości) znajduje się duża wyspa Wielka Żuława z reliktami staropruskiego grodu. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi.W samej Iławie oprócz wspomnianego Jezioraka jest jeszcze kilkanaście mniejszych jezior (m.in. Mały Jeziorak, Iławskie, Dół). Malowniczo położone jeziora i rzeki Pojezierza Iławskiego tworzą wraz z Kanałem Elbląskim szeroki system żeglugi śródlądowej, łączącej okoliczne zbiorniki wodne. Kanał ten umożliwia dopłynięcie z Iławy aż do Morza Bałtyckiego.

Przyroda

W okolicy Iławy znajduje się:

• Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, posiadający status "Zielonych Płuc Polski"
  • rezerwat przyrody Czerwica
  • rezerwat przyrody Jezioro Gaudy
  • rezerwat przyrody Jezioro Jasne (przejrzystość wody do 15 m)
• rezerwat przyrody Jezioro Karaś, rezerwat przyrody chroniony konwencją ramsarską
• rezerwat przyrody Jezioro Iłgi
• Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich
  • Rezerwat przyrody Jezioro Francuskie
  • Dylewo
  • rezerwat przyrody Rzeka Drwęca

W Iławie działa Ośrodek Edukacji Ekologicznej.

Historia

W maju 1920 w Iławie przebywał Stefan Żeromski, który uczestniczył w wiecach, przekonując mieszkańców Warmii oraz Powiśla do głosowania w plebiscycie za przyłączenia tych ziem do Polski. Aby upamiętnić pobyt pisarza, wybudowano pomnik na jego cześć.

Jeszcze przed II wojną światową na terenie miasta natrafiono na tzw. "grób księżniczki". Wiek znaleziska datowany jest na I – IV wiek, kiedy tereny te znajdowały się pod wpływami rzymskimi. Znaleziono w nim liczne ozdoby oraz pięknie zdobioną wazę typu sigillata terra, importowaną z Galii, która była wówczas jedną z rzymskich prowincji.

W latach 80. XX wieku w iławskim zakładzie karnym byli internowani m.in.: Antoni Macierewicz, Bronisław Geremek, Ryszard Kalinowski, Jan Samsonowicz, Tadeusz Syryjczyk, Tadeusz Witkowski.

Toponimia

Najstarsza forma nazwy Iławy to łacińskie Ylavia. Ta właśnie forma pojawiła się na dokumencie lokacyjnym z 1317 r. W późniejszych dokumentach z 1333 oraz 1334 r. widnieje Ylav, natomiast w dokumencie z 1338 r. odmiana Ylau. W XV wieku pojawiła się forma Ylow oraz Ylow Thethonicalis. W latach 1430 i 1438 dokumenty, które wystawił komtur dzierzgoński mówiły o Deutschen Ylaw. W latach 1443, 1457 oraz 1458 r. miasto nazwano Ylaw, a w 1456 przyjęła się forma Ilau, następnie w 1459 r. zmieniono ją na Eylaw. W 1457 r. używa się nazwy Deutze Eylau, a w 1468 r. jej inna forma Dwetsch Eylau. Między XVI a XVII wiekiem występują nazwy Teutschen Eylau, Deutscheneylau oraz Theuto Ilavia. W XVIII wieku przyjęto powszechnie obowiązującą aż do 1933 r. formę Deutsch Eylau. 1 stycznia 1934 r. zmieniono oficjalną nazwę na Stadt Deutsch Eylau (Stadt – niem. miasto), a od 1945 r. oficjalna nazwa miasta to Iława.

Symbole miasta

Architektura

Układ urbanistyczny

Układ urbanistyczny Iławy został wpisany do rejestru zabytków.

Zabytki

Podczas ostatniej wojny (a raczej tuż po niej, po wkroczeniu Rosjan) została zniszczona większa część zabudowy ówczesnej Iławy.

Lista zabytków rejestrowanych:

• grodzisko wczesnośredniowieczne na wyspie Wielka Żuława
• Układ urbanistyczny
• Mury miejskie
• Gotycki Kościół Przemienienia Pańskiego z lat 1317-1325
• Plebania przy ul. Kościelnej z lat 1902-03
• Ratusz
• Kino-Teatr PASJA
• Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika
• Cerkiew św. Jana Teologa
• neogotycki dworzec kolejowy "Iława Główna" z 1900 r. (ul. Dworcowa)
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1933 r., ul. Wyszyńskiego
• pałacyk neoklasycystyczno-secesyjny, ul. Kościuszki 27
• Kamienica przy ul. Kościuszki 6
• Kamienica przy ul. Kościuszki 14
• Kamienica przy ul. Kościuszki 15
• Kamienica przy ul. Niepodległości 4 z 4 ćw. XIX w.
• Kamienica przy ul. Niepodległości 4A z 1900 r.
• Budynek SANEPID-u
• Stajnia-Wozownia, obecnie Tawerna Kaper
• Wieża Ciśnień przy ul. 1 maja
• Wieża Ciśnień przy ul. Dworcowej
• Wieża Ciśnień przy ul. Wojska Polskiego
• Willa przy ul. Ostródzkiej z końca XIX w.
• Jaz Piętrzący
• budynek administracyjny Stacji Uzdatniania Wody przy ul. Wodnej z 1903 r.
• Budynek administracyjny dawnej rzeźni przy ul. Dąbrowskiego 11 z 1905 r.
• 4 barokowe rzeźby: Jowisz, Junona, Meduza i Herkules z 1. połowy XVIII w. przywiezione z pałacu w Kamieńcu Suskim w 1976 r., ul. Niepodległości

Obiekty historyczne

• fosa miejska
• młyn wodny (ul. Kościuszki)
• dworzec Iława Miasto z 1876 r., przebudowany
• wille i kamienice eklektyczne, secesyjne
  • ul. Kościuszki
  • ul. Niepodległości
  • ul. Sienkiewicza
  • ul. Królowej Jadwigi
• willa Waldrausch przy ul. Sienkiewicza 28, zbudowana w 1898 r. Obecnie siedziba Państwowego Gospodarstwa Rybackiego.
• Neogotyckie budynki Iławskich Wodociągów
• wieża ciśnień z 1871 r.
• młyn elektryczny z XIX wieku, ul. Sobieskiego
• relikty staropruskiego grodu z ok. X-XIII wieku na wyspie Wielka Żuława.

Gospodarka

W Iławie rozwija się przemysł spożywczy (reprezentowany przez zakład przemysłu ziemniaczanego, zakład drobiarski), drzewny, meblarski, chemiczny (reprezentowany przez zakład perfumeryjny), materiałów budowlanych oraz firmy budowlane. Dużą rolę w gospodarce miasta odgrywa obsługa ruchu turystycznego. O rozwój lokalnej przedsiębiorczości dbają Iławska Izba Gospodarcza oraz Fundacja Rozwoju Warmii i Mazur.

Bezrobocie

Bezrobocie w mieście wg Powiatowego Urzędu Pracy w Iławie:

Demografia

Dane z 30 czerwca 2009:

Według danych z 30 czerwca 2008 miasto miało 33 775 mieszkańców.

Turystyka i sport

Iława jest dużym ośrodkiem sportów wodnych. W mieście działa wiele przystani jachtowych i wypożyczalni sprzętu wodnego. Mieszkańcy mogą korzystać również z wypożyczalni rowerów i znajdujących się w okolicy miasta ośrodków jeździeckich. Obiektami sportowymi w Iławie są m.in. kompleksowo wyposażony Stadion Miejski (odbył się tutaj m.in. pierwszy na Warmii i Mazurach mecz piłki nożnej reprezentacji Polski: Polska – Łotwa), nowoczesna hala sportowo-widowiskowa (odbyło się tu wiele meczów reprezentacji Polski w różnych dyscyplinach: tenisie stołowym kobiet i mężczyzn, siatkówce, piłce ręcznej i innych imprez sportowych rangi międzynarodowej lub ogólnopolskiej), korty tenisowe położone w lasku przy stadionie miejskim. W Iławie prężnie działa Iławskie Centrum Sportu Turystyki i Rekreacji, które wspiera działalność różnych sekcji sportowych. – Klub Sportowy "Jeziorak" – sekcje: piłka nożna (obecnie 2 liga), piłka ręczna, lekkoatletyka, karate, kick-boxing, taekwondo. Inne kluby w Iławie to m.in: MKS "Zryw-Volley" (siatkówka), ITW "WIR" (wioślarstwo), TTZ (tenis ziemny), ITR (tenis stołowy), MOS "Gul" (żeglarstwo, windsurfing), UKS "Gracja" (taniec towarzyski), LOK (strzelectwo pneumatyczne, modelarstwo), SKKK ( karate kyokushin).

Szlaki turystyczne

Szlaki turystyczne przechodzące przez miasto:

Nazwa	Długość	Trasa
Żółty	12,1 km	Dworzec PKP Iława Główna, Jezioro Łęckie, Jezioro Czerwone, Katarzynki – leśniczówka, Ostrów, Jezioro Radomno, wieś Radomno
Żółty w kierunku północno-wschodnim	28,3 km	Dworzec PKP Iława Główna, Szałkowo, Tynwałd, Frednowy, Wiewiórka, Samborowo
Zielony ("Napoleoński")	12 km 41,3 km	1. Dworzec PKP Iława Główna, Jezioro Silm, Kamionka, zamek w Szymbarku 2. Szymbark, Piotrkowo, Jezioro Czerwica, Kamieniec
Niebieski	26 km	Dworzec PKP Iława Główna, Sarnówek, zatoka Widłągi, Rożek, Siemiany
Historyczno-przyrodniczy	35 km	Iława, Jezioro Silm, Kamionka, Szymbark, Stawki, Gardzień, Piotrkowo, Januszewo, Jezioro Merynos, Olbrachtowo, Kamieniec

• Szlak kajakowy im.Jana Pawła II

Nad Jeziorakiem i w Iławie dwa razy gościł Papież Jan Paweł II - w 1959 roku jako biskup krakowski i w 1973 jako kardynał.W 1999 roku dla uczczenia jego pobytu, otwarto kajakowy szlak wodny. Jego trasa wiedzie z Ostródy przez Miłomłyn, Siemiany, Gizerek do Iławy.

Kultura

Życie kulturalne

Świętem Miasta jest 11 czerwca upamiętniający lokację Iławy w 1305 roku.

Większości imprez kulturalnych w mieście patronuje Iławskie Centrum Kultury. Imprezy, festyny i zabawy sportowo-rekreacyjne o znaczeniu ponadlokalnym, sprawiają, że każdego lata odwiedzają to miasto turyści. Iława organizuje międzynarodowy festiwal jazzu tradycyjnego Złota Tarka, odbywający się w połowie sierpnia w miejskim amfiteatrze nad Małym Jeziorakiem. Tradycją staje się również festiwal muzyki szantowej Jeziorak Shanties Meeting oraz organizowany przez Młodzieżową Radę Miasta Iława ogólnopolski festiwal młodzieżowych grup rockowych Fama Rock Festival. W ramach Centrum działa wiele kół zainteresowań, między innymi plastyczne, rzeźbiarskie, taneczne, teatralne, szachowe oraz numizmatyczne. Podobny profil działalności ma Spółdzielczy Dom Kultury Polanka. Ponadto w Iławie funkcjonuje Młodzieżowa Orkiestra Dęta i katolicki zespół Credo. Mieszkańcy mogą korzystać z Kino-Teatru "Pasja", 2 miejskich bibliotek publicznych i 2 galerii sztuki.

W Iławie działa chór Camerata.

Media lokalne

Prasa lokalna:

• Kurier Iławski
• Gazeta Iławska, dodatek tygodniowy do Gazety Olsztyńskiej
• Echo Iławy
• Powiat Iławski – Miesięcznik Regionalny

Prasa urzędowa:

• Biuletyn Urzędu Miasta w Iławie

Radio:

• Radio Eska Iława 89 FM
• Radio Planeta Iława 90.20 FM

Telewizja:

• TV Iława

Iława w kulturze

W 1974 roku na wyspie Wielka Żuława nagrywano film "Gniazdo" reżyserii Jana Rybkowskiego, opowiadający o pierwszych latach państwa polskiego.

W kwietniu 1976 na recital do Iławy przyjechał prozaik i poeta Edward Stachura. W Iławie i nad Jeziorakiem rozgrywała się akcja dwóch przygód "Pana Samochodzika" – "Nowe przygody Pana Samochodzika" oraz "Pan Samochodzik i złota rękawica" autorstwa Zbigniewa Nienackiego.

Edukacja

Szkoły podstawowe

• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Konopnickiej
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 3 im. Polskich Olimpijczyków
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 4
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Szkoła Podstawowa w CKU nr1 (Z.K.)

Gimnazja

• Gimnazjum nr 1
• Gimnazjum nr 2
• Gimnazjum Specjalne
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Gimnazjum Publiczne w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
• Gimnazjum dla dorosłych w CKU nr1 (Z.K.)
• Gimnazjum dla dorosłych w Centrum Edukacji

Szkoły ponadgimnazjalne

• Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Zespole Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
• Zespół Szkół im. Bohaterów Września 1939 Roku
• Zespół Szkół im. Konstytucji 3 maja
• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
• Zespół Szkół im.I.Kosmowskiej
• Centrum Edukacji
• Centrum Edukacji Dorosłych "Alfa"
• Centrum Edukacji Zawodowej
• CKU nr1(w Z.K.)

Szkoły wyższe

• Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, filia w Iławie.
• Politechnika Gdańska- Ośrodek Doświadczalny Wydziału Oceanotechniki i Okrętownictwa w Iławie.
• Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu – Zakład Hydrobiologii (Stacja Limnologiczna) w Iławie.
• Akademia Morska w Gdyni – Badawczo-Szkoleniowy Ośrodek Manewrowania Statkami (Szkoła Kapitanów) w Iławie.
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Iławie Uniwersytetu K.Wielkiego w Bydgoszczy.

Szkoły Artystyczne

• Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Tadeusza Bairda

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Kościoły katolickie

• Kościół Rzymskokatolicki (Iława należy do diecezji elbląskiej, która wchodzi w skład metropolii warmińskiej. Na terenie Iławy istnieją dwa dekanaty: Iława – Wschód oraz Iława – Zachód).
  • Kościół pw. Przemienienia Pańskiego (pot. zwany "czerwonym", rok budowy: 1317 r.; ul. Kościelna)
  • Kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP (pot. zwany "białym", rok budowy: 1934 r.)
  • Kościół pw. św. Brata Alberta (Osiedle Podleśne )
  • Kościół pw. św. Andrzeja Boboli (osiedle Lipowy Dwór)
  • Kościół pw. Chrystusa Króla Wszechświata (osiedle Ostródzkie)
• Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego(Greckokatolicki)
  • Cerkiew św. Jana Teologa w Iławie (ul. Jagiellończyka)

Kaplice

• • Kaplica pw. św. Eugeniusza de Mazenoda (Z.K.)
  • Kaplica pw. św. Brata Alberta
  • Kaplica pw. św. Łazarza
  • Kaplica szpitalna

Kościoły protestanckie

• Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP
• Kościół Ewangelicko-Metodystyczny
  • Parafia w Iławie
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Iławie

Inne

• Świadkowie Jehowy
  • Sala Królestwa Świadków Jehowyzbory.

Administracja

Iława ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy Iławy wybierają do swojej Rady Miejskiej 21 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta mieszczący się w miejskim ratuszu przy ulicy Niepodległości.

Miasto jest siedzibą Starostwa Powiatu Iławskiego. W mieście znajduje się także siedziba wiejskiej gminy Iława.

Mieszkańcy Iławy wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Elbląg.

Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Gargždai	Litwa	30.05.1998
Herborn	Niemcy	21.11.1998
Tholen	Holandia	1.06.1994

Transport

Znaczący węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. W mieście krzyżują się następujące drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa nr 16 relacji Dolna Grupa – Grudziądz – Iława – Olsztyn – Augustów
• droga wojewódzka nr 521 relacji Iława – Kwidzyn
• droga wojewódzka nr 536 relacji Iława – Lubawa

Iława jest ważnym węzłem kolejowym, posiada połączenia kolejowe z wieloma miastami:

• Iława – Warszawa – Kraków – Przemyśl (najdłuższe połączenie bezpośrednie)
• Iława – Gdańsk – Słupsk – Koszalin-Szczecin
• Iława – Toruń – Poznań – Wrocław
• Iława – Olsztyn – Ełk – Białystok

Miasto posiada dwa dworce kolejowe:

• Iława Główna
• Iława Miasto

W Iławie jest 11 rond. Na terenie Iławy funkcjonuje Zakład Komunikacji Miejskiej.

Iławianie

Lista osób urodzonych w Iławie, które mają biogram na stronach Wikipedii (wg daty urodzenia):

• Richard Altmann (1852) – niemiecki histolog, ur. 12 marca 1852 w Iławie, zm. 7 grudnia 1900 w Hubertusburgu
• Hellmuth Stieff (1901) – niemiecki generał w czasie II wojny światowej, urodzony w Iławie, inicjator zamachu na Adolfa Hitlera
• Józef Alicki – plutonowy, członek oddziału "Hubala" – najwierniejszy z wiernych (opinia "Hubala")
• Mariusz Maszkiewicz (1959) – dr nauk humanistycznych, dyplomata, publicysta, działacz społeczny i gospodarczy
• Piotr Żuchowski (1964) – były wicemarszałek województwa warmińsko-mazurskiego, wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego
• Mirosław Kochalski (1965) – polityk, urzędnik i działacz samorządowy, m.in. pełnił obowiązki Prezydenta m. st. Warszawy
• Jarosław Kotewicz (1969) – trzykrotny uczestnik mistrzostw świata w lekkoatletyce (w 1991, 1995 i 1997) i Igrzysk Olimpijskich w Atlancie 1996
• Marcin Bastkowski (1970) – filmowiec, montażysta ("Oficer"; "Ogniem i Mieczem"; inne)
• Piotr Cetnarowicz (1973) – piłkarz grający na pozycji napastnika w Lechii Gdańsk
• Arkadiusz Klimek (1975) – polski piłkarz występujący na pozycji napastnika (grał m.in. w pierwszoligowych klubach w Grecji, Litwie, Szkocji i Łotwie)
• Marcin Ułanowski (pseud. U-1) (1976) – perkusista m.in.zespołu Sistars,Kasii Kowalskiej.
• Rafał Kuptel (1976) – polski piłkarz ręczny, reprezentant Polski, zdobywca wicemistrzostwa świata z reprezentacją Polski
• Remigiusz Sobociński (1974) – piłkarz grający na pozycji napastnika w ekstraklasie(Amica Wronki,Jagiellonia Białystok,Śląsk Wrocław)
• Sławomir Święcki (1975) – piłkarz występujący na pozycji obrońcy, grał m.in. w pierwszoligowym Stomilu Olsztyn.
• Tomasz Lewandowski – pierwszy polski żeglarz (6 człowiek na świecie), który samotnie opłynął kulę ziemską "pod prąd" (z zachodu na wschód), bez zawijania do portów.
• Patrycja Polak (1991) - siatkarka występujaca na pozycji przyjmującej. Klub CDG Centrostal Bydgoszcz, reprezentacja Polski.
• Miłosz Jankowski − wioślarz w kadrze Polski.

Zobacz też

• Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego
• Pojezierze Iławskie
• Prusowie, diecezje pruskie
• Cmentarz żydowski w Iławie