Zalewo

Zalewo (dawniej Zełwałd, niem. Saalfeld i. Ostpreussen, lit. Zalevo) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim (dawniej w powiecie morąskim), położone nad jeziorem Ewingi. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zalewo.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 2079 mieszkańców.

Zalewo prawa miejskie otrzymało w 1305 roku. Od 1525 roku przez ponad 200 lat Zalewo pełniło funkcję miasta powiatowego. Po II wojnie światowej w 1945 Zalewo utraciło prawa miejskie, by je odzyskać w 1987 roku.

Obecnie miasto jest ośrodkiem handlowo-usługowym z rozwiniętym przemysłem (głównie drzewnym i metalurgicznym) i dużymi zasobami rolniczymi. Przebiega przez nie droga wojewódzka nr 519 ze Starego Dzierzgonia do Morąga. W Zalewie od lat 50. XX wieku nie ma połączenia kolejowego. Miasto posiada oczyszczalnie ścieków, której budowa ma zredukować wysoki poziom zanieczyszczenia jeziora Ewingi.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,22 km².

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Charakterystyka

Główne instytucje publiczne w Zalewie to:

• Morąsko-Zalewski Bank Spółdzielczy
• Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
• Gminne Centrum Informacji
• Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych
• Poczta
• Posterunek policji
• Ochotnicza Straż Pożarna
• Zespół Szkół
• Przedszkole Miejskie
• Parafia rzymsko-katolicka pod wezwaniem św. Jana Apostoła i Ewangelisty
• Zakład Gospodarki Komunalnej w Zalewie
• Miejsko-Gminne Centrum Kultury

Odległości drogowe do wybranych miast

• Iława - 38 km
• Susz - 27 km
• Elbląg - 51,5 km
• Olsztyn – 76,5 km
• Morąg - 25 km

Historia

Miasto powstało w końcu XIII w. na pograniczu terytoriów plemiennych Pogezanów i Pomezanów. W strategicznym miejscu Krzyżacy wznieśli zamek obronny, w latach 1299-1301. Budowę zamku przypisuje się Henrykowi Zuckschwertowi – komturowi dzierzgońskiemu. Wokół zamku powstało osiedle (tzw. Podgrodzie). Pierwsi osadnicy byli Sasami. Prawa miejskie otrzymało w 1305 roku z nadania komtura dzierzgońskiego Sieghardta von Schwarzburga. Prawa poszerzono w 1320 i ponowiono w 1334 (na prawie chełmińskim). Miasto zasiedlili koloniści niemieccy, którzy nadali mu nazwę Saalfeld/Saale, od nazwy miasta w Turyngii. W XV w., po wojnach polsko-krzyżackich, do Zalewa napłynęła ludność polska (głównie z Ziemi Chełmińskiej) i wówczas pojawiła się spolszczona nazwa miasta – Zełwałd. Z czasem nazwa przyjęła współczesna formę – Zalewo. W roku 1410 i 1414 Zalewo zajęte było przez wojska Władysława Jagiełły. Przed wojną trzynastoletnią (1454–1466) miasto odmówiło wierności Zakonowi. W wyniku postanowień pokoju toruńskiego, Zalewo pozostało w granicach państwa zakonnego. W latach 1525–1752 miasto było siedzibą powiatu (niem. Hauptort des Oberlāndisches Kreises). Natomiast w latach 1587–1751 było także siedzibą konsystorza dla Pomezanii. Zalewo zniszczone zostało w czasie wojen szwedzkich (XVII w.). Duże zniszczenia wniknęły na skutek pożaru w 1688, znacznie uszkodzony został także ratusz. Z kolei w roku 1710 w mieście wybuchła epidemia dżumy, z której ocalało zaledwie 7 rodzin. Szkoła w Zalewie istniała od XV w. do XVIII, jej ukończenie uprawniało do studiów uniwersyteckich. Uczono w niej także języka polskiego. W latach 1777–1780 uczył się w niej Mrongowiusz. Podczas wojen napoleońskich w roku 1807 w Zalewie kwaterowały wojska generała Dąbrowskiego.

W drugiej połowie XIX w. Zalewo przeżywało rozwój gospodarczy, spowodowany budową Kanału Elbląskiego i linii kolejowej Ostróda-Elbląg (wybudowana w 1893, rozebrana w 1945). W czasie II wojny światowej zostało zniszczone w 70% i utraciło prawa miejskie. Przyczyną zniszczeń były podpalenia kamienic Rynku Głównego przez armię radziecką prowadzone notorycznie od 22 do 29 stycznia 1945 roku. Materiały budowlane uzyskane ze zgliszczy kamienic Starego Miasta zostały odesłane do Warszawy, aby wykorzystać je przy odbudowie stolicy. Miasto odzyskało prawa miejskie dopiero w 1987 roku. Po reformie administracyjnej w 1999 roku Zalewo ulokowano w granicach powiatu iławskiego. W 2005 miała miejsce 700. rocznica nadania pierwszych praw miejskich.

W 1991 roku w trakcie budowy garaży w okolicach starego miasta został odnaleziony skarb złotych monet z lat 1252–1334.

W remizie strażackiej w Zalewie reżyser Piotr Trzaskalski przy udziale mieszkańców miasta nakręcił kilka scen do polskiego dramatu obyczajowego "Mistrz".

Zabytki

• kościół gotycki św. Jana Apostoła i Ewangelisty z XIV wieku
• pozostałości murów miejskich XIV – XVI wiek,
• domy z XIX wieku (przy ulicach: Elbląskiej, 1 maja, gen. Traugutta i Kolejowej)
• budynek Zespołu Szkół
• cmentarz żydowski
• Kościół Świętej Rodziny
• stary młyn przy ul. Kolejowej
• wieża ciśnień przy ul. Kasztanowej
• ul. Ślusarska
• niemiecka kamienica przy ul. Żeromskiego 7 (tzw. "Jedynka")
• Dom przy dawnym dworcu kolejowym przy ulicy Jesionowej

Edukacja

Szkoła w Zalewie prawdopodobnie powstała już w XIV w. Pierwsza informacja w dokumentach o jej istnieniu pochodzi z 1404 r. i nosiła nazwę "prowincjonalnej". Od roku 1599 nosiła nazwę szkoły książęcej W tamtych czasach szkoła w Zalewie była na wysokim poziomie, a jej ukończenie uprawniało do studiów uniwersyteckich (podobnie jak szkół w Bartoszycach, Ełku, Kętrzynie i Pasłęku). Podstawowym przedmiotem w zalewskiej szkole była łacina. Od połowy XVI w. aż do XVIII uczono w niej także języka polskiego. W latach 1777–1780 uczył się w niej Mrongowiusz. W 1801 r. w szkole uczyło się 51 uczniów. Wkrótce po tej dacie szkołę zastąpiono dwiema odrębnymi placówkami: wyższą szkołą miejską przeznaczoną dla dzieci mieszczan oraz szkołą dla ubogich (Armenschule). Jednak żadna z nich nie dawała już prawa wstępu na uczelnie wyższe. Pod koniec XIX obie te placówki połączono, tworząc szkołę ludową (podstawowa, powszechna). W roku 1927 utworzono w Zalewie gimnazjum. W 1935 r. do szkoły ludowej uczęszczało 383 dzieci, natomiast do gimnazjum 129.

Obecnie w Zalewie istnieje Zespół Szkół, w skład którego wchodzą:

• Szkoła Podstawowa im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
• Gimnazjum w Zalewie

Urodzeni w Zalewie

• Grażyna Prokopek – lekkoatletka

Sport

Kluby sportowe w Zalewie:

• KS Ewingi Zalewo – piłka nożna mężczyzn
• UKS "Żak" – żeglarstwo

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Saalfeld/Saale
• Rudziszki

Współpraca bez umowy o partnerstwie:

• Sokolov