Garbno (gmina Korsze)

Garbno (niem. Lamgarben) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Korsze.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Garbno leży na trasie drogi wojewódzkiej 592 – biegnącej z Bartoszyc do Kętrzyna.

Przez wieś płynie rzeka Guber.

Historia wsi

W roku 1328 Krzyżacy wybudowali tu zamek, który został zniszczony w czasie wojny trzynastoletniej. Podobnie jak w Garbnie krzyżackie strażnice zniknęły w dojrzałym średniowieczu w Równinie Górnej i Wopławkach, a nieco później w Jegławkach, Mołtajnach, Nakomiadach i Pilcu.

Obok zamku istniała osada pruska nazywana w roku 1339 Laumygarbis, a w roku 1419 Lamegarben.

We władztwie zakonu

W roku 1339 wielki mistrz krzyżacki Altenburg nadał wolnym Prusom, braciom Thedemu i Laustenemu, na polu Laumygarbis sześć włók oraz trzeciemu Prusowi Wnymynsowi. Garbno w drugiej połowie XIV w. było wsią czynszową na prawie chełmińskim, a w drugiej połowie XV w. na prawie magdeburskim. Wieś znajdowała się na terytorium zarządzanym przez prokuratorów kętrzyńskich. W 1422 były tam cztery karczmy i młyn wodny.

Od XVI do pierwszej połowy XX wieku

Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego Garbno należało do dóbr księcia Albrechta, który nadał je rodowi von Egloffstein. Później majątek przeszedł w ręce rodu von der Groeben. Pod koniec XIXw. należał do rodziny Böhm. Córka Böhma Elizabeth wyszła została żoną Otto Boehma z pobliskich Głowbit. Małżonkowie na stałe osiedli w Garbnie. Elisabet Boehm (1859-1943) znana jest na terenie całych Niemiec jako założycielka Towarzystw Wiejskich Kobiet (Landwirtschaftlichen Hausfrauenverein). Uznaniem jej działań w tym zakresie było przyznanie doktoratu honoris causa przez Uniwersytet Albertyna w Królewcu

Ostatnim wójtem Garbna przed rokiem 1945 był Erich Schultz-Fademrecht.

Od drugiej połowy XX wieku

Po II wojnie światowej w Garbnie powstał PGR. Z dniem 1 października 1961 roku Garbno zostało siedzibą kombinatu o nazwie Kombinat PGR Garbno. W skład kombinatu weszły gospodarstwa w miejscowościach: Banaszki, Dubliny, Garbno, Płutniki, Podławki, Równina Dolna, Równina Górna, Starynia i Warnikajmy. Do niektórych z wyżej wymienionych gospodarstw należały jeszcze obiekty produkcyjne w innych miejscowościach. Kombinat PGR Garbno w tym czasie miał powierzchnię 5922 ha. Powierzchnia gruntów w kombinacie wzrosła do 10830 ha w roku 1977, po wcześniejszym przyłączeniu PGR Skierki i Tołkiny.

W roku 1973 Garbno było sołectwem w skład którego wchodziły miejscowości: Dubliny (PGR), Dzikowizna (PGR), Garbno (PGR), i Płutniki (PGR).

Parafia

Parafia w Garbnie jest pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Polski i należy do dekanatu Kętrzyn I. Proboszcz Garbna pełni funkcję dziekana w tym dekanacie.

Przed reformacją parafia w Garbnie pw. św. Katarzyny należała do archiprezbiteratu w Reszlu.

Historia parafii do roku 1944

Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1422 roku. Parafia w Garbnie uposażona była na czterech włókach. Po sekularyzacji Prus Zakonnych kościół w Garbnie został świątynią luterańską. W latach 1528-1550 kościołami filialnymi parafii luterańskiej w Garbnie były kościoły w Tołkinach i Kraskowie. W 1550 roku proboszczem w Garbnie był Łukasz Gobbel.

W latach 1728-1734 z fundacji rodu von Egloffstein wybudowano od podstaw nowy kościół w miejsce rozebranego starego. Dnia 17 stycznia 1818 szalejący orkan przewrócił kościelną wieżę na bryłę kościoła. Spowodowało to zawalenie się kościelnego sklepienia. W odbudowanym kościele 1824 nad nawą kościoła unosił się strop drewniany. Wymiary wnętrza kościoła w tym czasie wynosiły 24 × 13 m. Modernizację ołtarza głównego w kościele przeprowadzono w 1892 r.

Do 1809 nabożeństwa w kościele odprawiane były w dwóch językach: niemieckim i polskim. (Odprawianie nabożeństw w języku polskim przerwano ze względu na brak wiernych w tym języku). Na liście pastorów parafii znajdowały się takie nazwiska jak: Fabian Kaminski (1672-1679), Andrzej Czernicki (1738-1784), Johan Rakowski (1820-1831). Ostatnim pastorem przed 1945 był tu Karl Fridrich.

Historia parafii od 1945 roku

Po przejściu frontu w czasie II wojny światowej w całości pozostała tylko murowana kościelna wieża. Kościół był długo nie odbudowywany. Gdy w roku 1961 powstał Kombinat PGR Garbno planowano w dawnej kościelnej wieży urządzić klub. W roku 1980 Komisja Zakładowa NSZZ "Solidarność" na wschodniej ścianie wieży umieściła drewniany krzyż.

Parafię ustanowił biskup warmiński Józef Glemp dnia 29 maja 1981 r. W tamtym czasie parafia miała tymczasową siedzibę w Tołkinach. Kościół w Tołkinach został później kościołem filialnym parafii w Garbnie. Pierwsza msza święta pod krzyżem na wieży kościelnej odprawiona została 7 czerwca 1981 przez proboszcza św. Katarzyny w Kętrzynie ks. dziekana Aleksandra Jasikowskiego. Pierwszym proboszczem w Garbnie był ks. Tadeusz Pietruszka, który parafię (jeszcze bez kościoła) objął 26 lipca 1981. Nowy kościół wybudowano na starych fundamentach, zachowując architekturę gotyckiego kościoła z czerwonej cegły.

Szkoła

Budynek starej szkoły w Garbnie wybudowano w roku 1900, obecnie jest w nim plebania. Była to szkoła jednoklasowa. Ostatnim jej nauczycielem przed rokiem 1945 był Ernst Schroeder. Po II wojnie światowej szkoła została uruchomiona w 1948 r. W jednoizbowej sali lekcyjnej prowadzone były 4 klasy przez jednego nauczyciela, który był jednocześnie kierownikiem szkoły. Szkoła w ten sposób funkcjonowała w latach 1948-1954, a liczba uczniów wahała się od 21 do 35. W tym czasie nauczycielami kolejno byli: Irena Pazik, W. Pietkiewicz, E. Załuska, H. Rutkowski, J. Rozmyślak i H. Morka. W latach 1954-1972 kierownikiem szkoły był Michał Prutis. W czasie jego jego kadencji podwyższono stopień organizacyjny szkoły – powstała szkoła ośmioklasowa. Na potrzeby szkoły były dwie izby lekcyjne w starym budynku i dwie w bloku mieszkalnym na budowanym osiedlu. W tym czasie grono pedagogiczne szkoły liczyło 5 osób, a szkoła miała 117 uczniów.

Budynek nowej szkoły oficjalnie otwarto dnia 30 sierpnia 1980 roku. Szkole w dniu tym nadano imię: Zasłużonych dla Warmii i Mazur. Naukę w nowym budynku podjęło 450 uczniów, w tym 276 dowożonych z innych miejscowości. W szkole było wówczas 22 nauczycieli, a lekcje prowadzone były w 16 izbach lekcyjnych. Do dyspozycji uczniów przekazana została hala sportowa.

Dwór

Dwór wybudowany został na fundamentach starszej budowli w pierwszej połowie XIXw. Budowla w swoim stylu nawiązuje do klasycyzmu. Dwór wzniesiono na rzucie prostokąta, parterowy z dwupoziomowym ryzalitem. Od 1961 dwór był siedzibą Kombinatu PGR Garbno. Od strony reprezentacyjnego podjazdu urządzono w suterynie zaplecze socjalne z kuchnią, a wyżej znajdowały się sale reprezentacyjne kombinatu (gabinet myśliwski, sala konferencyjna) i biura. W latach dziewięćdziesiątych XX w. w ścianę budynku wmurowano pamiątkową tablicę upamiętniającą Elisabet Boehm. Po likwidacji PGR dwór uległ dewastacji, a później przeszedł w ręce prywatne.

Bibliografia

• Rudolf Grenz, "Der Kreis Rastenburg", Marburg/Lahn, 1976.
• "Kętrzyn z dziejów miasta i okolic" (str. 172-174), wyd. "Pojezierze", Olsztyn 1978.
• Stanisław Gapiński, "Kętrzyńskie Zjednoczenie Rolniczo-Przemysłowe", Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn , 1980, ISSN 0585-3893. (str. 19 – powierzchnia Kombinatu)
• Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec "Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich" (Wydanie III poszerzone i uzupełnione), wyd. Studio ARTA, Olsztyn 2001, ISBN 83-912840-2-6
• Kronika szkoły.

Zobacz też: Garbno