Kętrzyn

Kętrzyn (daw. Rastembork, niem. Rastenburg, prus. Rastanpils) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu kętrzyńskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

W pobliżu Kętrzyna w Gierłoży mieściła się (1941-1944) główna kwatera A. Hitlera (Wilczy Szaniec).

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto ma 29630 mieszkańców.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Kętrzyn ma obszar 10,34 km², w tym:

• użytki rolne: 23%
• użytki leśne: 1%

Miasto stanowi 0,85% powierzchni powiatu kętrzyńskiego.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004:

Historia

Kętrzyn leży na ziemiach plemienia Bartów. Najazdy krzyżackie doprowadziły do spalenia istniejących grodów, a mieszkańców, którzy przyjęli chrzest, przesiedlano. Pozostałą ludność mordowano, wsie i grody palono. Dopiero w 1329 zbudowano strażnicę krzyżacką na zgliszczach grodu o pruskiej nazwie Rast. W pobliżu już w 1330 rozpoczęto budowę kościoła św. Katarzyny (rozebrany w XIX wieku). Walki z wojskami litewskimi dowodzonymi przez książąt Olgierda i Kiejstuta, doprowadziły do zniszczenia strażnicy w 1345 r. Zakon krzyżacki już w 1350 zdołał odbudować osadę, rozpoczął budowę murów obronnych.

Prawa miejskie zostały nadanie w dniu 11 listopada 1357 przez Henninga Schindekopfa przez lokację na prawie chełmińskim. Wójtem-zasadźcą został Henryk Padeluche. W obrysie murów od strony południowej wybudowano warowny kościół św. Jerzego i zamek krzyżacki. Miasta bronić miało 13 baszt, w murach zbudowano dwie bramy: Wysoką, Młyńską i furtę Wodną. W czasie funkcjonowania państwa krzyżackiego, Kętrzyn (niem. Rastenburg, pol. Rastembork) był siedzibą prokuratora. W historii Rastenburga było ok. 40 prokuratorów, z których dwóch pełniło później funkcję wielkiego mistrza krzyżackiego. Po bitwie grunwaldzkiej prokuratorzy rastenburscy podlegali bezpośrednio wielkim mistrzom krzyżackim i posiadali uprawnienia komturów w zakresie lokacji wsi. Mieszczanie buntując się przeciwko rządom zakonnym w 1440 r. przystąpili do Związku Pruskiego. Posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi zostało wypowiedziane w 1454, mieszczanie opanowali zamek, prokurator zakonny Wolfgang Sauer został uwięziony, a kilka dni później (17 lutego) utopiony w pobliskim Stawie Młyńskim. Sprawa ta została nagłośniona przez Krzyżaków, jako jeden z argumentów za delegalizacją Związku Pruskiego. Na mocy rokowań polsko-krzyżackich wielki mistrz zgodził się na amnestię dla mieszczan pod warunkiem poddania grodu ponownie władzy krzyżackiej. Po wojnie trzynastoletniej Kętrzyn pozostał w granicach Prus Zakonnych. Dopiero po utworzeniu w 1525 r. Prus Książęcych nastąpił szybki rozwój miasta, zahamowany wojną ze Szwecją. W dniach 20-21 czerwca 1807 roku w mieście ze swoją dywizją poznańską stacjonował gen. Jan Henryk Dąbrowski.

Lata późniejsze to okres germanizacji terenu. W okresie II wojny w gierłoskim lesie pobudowano kwaterę Hitlera – Wilczy Szaniec. Bombardowanie w 1942 i walki w 1945 doprowadziły do bardzo poważnych zniszczeń miasta. Zamek i zabudowa staromiejska miasta zostały spalone przez żołnierzy Armii Czerwonej (zniszczeniu uległo ok. 40 proc. miasta).

W 1945 miasto zostało wcielone do Polski. Większość mieszkańców wysiedlono do Niemiec. Początkowo miasto nosiło historyczną nazwę Rastembork, ale rozważano także nazwę Raściborz i Raścibórz, ostatecznie jednak 7 maja 1946 roku nadano miastu nową nazwę Kętrzyn od nazwiska Wojciecha Kętrzyńskiego, historyka z XIX wieku walczącego z germanizacją Mazur.

Zabytki

Bazylika Mniejsza św. Jerzego

Kościół św. Jerzego budowany na miejscu dawnej strażnicy od 1359, rozbudowywany do pierwszych lat XVI wieku. Jest to najlepiej zachowany kościół obronny na Mazurach. Początkowo był to obiekt halowy, jednonawowy, zlokalizowany w południowo-zachodnim narożu miasta. W koronie murów wybudowano ganki obronne i wieżę zwieńczoną blankowaniem. Na początku XV wieku wzniesiono drugą wieżę (dzwonniczą), a pod koniec stulecia obiekt przebudowano na trójnawową pseudobazylikę (dobudowano nawę boczną północną, nawa środkowa i południowa mieści się w obrysie kościoła halowego). Po pożarze w 1500 r., podczas odbudowy powstało istniejące i charakterystyczne odchylenie osi kościoła (prezbiterium nie leży dokładnie na osi nawy środkowej, ze środka nawy głównej są widoczne tylko dwa okna: prawe i środkowe, trzecie jest niewidoczne). W kościele zasługują na uwagę: sklepienia kryształowe z 1515 r. (wykonał je mistrz Matz z Gdańska), XVI-wieczna ambona, organy z 1721 r. (Josue Mosengel twórca organów w Świętej Lipce) były przebudowywane – obecne z 1975 r. mają 43 głosy, płyta nagrobna (epitafium) Krzysztofa Schenka von Tautenburg z 1597 r. oraz karcer (wejście z kościoła) znajdujący się pod wieżą wysoką. Kościół św. Jerzego ma tytuł bazyliki mniejszej oraz pełni także funkcję kolegiaty. W kościele dawna kaplica św. Jakuba po reformacji pełniła funkcję baptysterium, które po II wojnie światowej ukształtowano architektonicznie na wzór Ostrej Bramy w Wilnie. Z tego miejsca zawsze na początku lipca odbywają się piesze pielgrzymki do Wilna.

Kościół św. Jana

Obok kościoła św. Jerzego znajduje się kościół św. Jana – dawna kaplica cmentarna adaptowana na Szkołę Wielką przygotowującą kandydatów na Uniwersytet w Królewcu założony przez księcia Albrechta. Budynek ten służył mniejszości polskiej jako świątynia protestancka, stąd zwany był kościołem polskim.

Szkoła Wielka

Budynek kościoła św. Jana wyglądał nieco inaczej niż obecnie. Na piętrze były sale lekcyjne i mieszkania nauczycieli. Szkoła została założona w 1546 przez księcia Albrechta. Językiem wykładowym była łacina, a do przedmiotów obowiązkowych należała nauka jęz. niemieckiego i polskiego. Naukę jęz. polskiego zniesiono ok. 1830 r.

W 1810 r. szkoła w ówczesnym Rastenburgu była jedyną protestancką szkołą nauczającą na terenie Prus poza "Gimnazjum Staromiejskim" w Królewcu, która przygotowywała kandydatów na uniwersytet Albertyna. W roku 1817 Gimnazjum przeniesione zostało do nowego budynku, także obok kościoła św. Jerzego. W 1896 r. z okazji jubileuszu 350-lecia szkoły nadano jej nazwę Gimnazjum im. Księcia Albrechta. Szkołę w 1907 r. ponownie przeniesiono do nowego budynku, gdzie obecnie się mieści Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Wojciecha Kętrzyńskiego.

Wychowankami szkoły byli: m.in. Wojciech Kętrzyński (uczeń tej szkoły w latach 1855-1859) i Wilhelm Wien (uczeń w latach 1875-1879) z Drachenstein (obecnie Smokowo -gmina Kętrzyn). Uroczystości 450-lecia szkoły obchodzono w 1996 r. W jubileuszu uczestniczył prof. Helmut Wagner z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie wychowanek Gimnazjum im. Księcia Albrechta od 1940 r. do 20 stycznia 1945.

Zamek krzyżacki

Budowa zamku rozpoczęła się w tym samym okresie co budowa kościoła św. Jerzego. Zamek stanął w południowo-wschodnim narożu miasta, jako trójskrzydłowy obiekt, zamknięty od strony zachodniej ścianą kurtynową z bramą. Skrzydła zamku od strony dziedzińca obiegał drewniany krużganek, na dziedzińcu stała studnia. Najważniejszą częścią zamku było jego skrzydło północne. Pozostałe skrzydła pełniły funkcje gospodarcze. Pod koniec XIV wieku zamek został otoczony murami z bramą przejazdową od strony miasta. Warownia nie miała charakterystycznej dla budowli krzyżackiej wieży i przedzamcza. Spiętrzenie rzeki Guber utworzyło Staw Młyński (zasypany w 1910) osłaniający zamek od strony południowej. Od wschodu zamek chroniony był fosą, którą płynęła woda z jeziora położonego na północ od miasta. Zamek w XVII wieku był wielokrotnie przebudowywany. W 1945 roku spłonął. W latach 1962-1967 mury zamku zostały zrekonstruowane na podstawie zachowanych rycin z XIX wieku. Wnętrza są współczesne i dostosowane do potrzeb znajdujących się w nim: Muzeum i Biblioteki. Organizatorem Muzeum w Kętrzynie była Zofia Licharewa.

Inne

• neogotycki kościół św. Katarzyny (proj. Fritz Heitmann, 1895)
• neogotycki ratusz (1885)
• klasycystyczna loża masońska (1860-1864)
• fragmenty murów obronnych z XIV wieku
• podziemia kętrzyńskie

Placówki kulturalne

Mieszkańcy Kętrzyna mogą korzystać z różnorodnej oferty kulturalnej Kętrzyńskiego Centrum Kultury, w którego strukturach znajduje się także Kino "Gwiazda". W mieście znajdują się również: Muzeum Regionalne, Biblioteka Pedagogiczna oraz Biblioteka Publiczna Miejska, Polsko-Niemieckiego Centrum Kultury im. Arno Holza i Mazurski Ogród Sztuk (galeria sztuki).

Edukacja

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Feliksa Nowowiejskiego
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Zientary-Malewskiej,
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stanisława Moniuszki,
• Zespół Szkół Nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im. Macieja Kalenkiewicza "Kotwicza",
• Szkoła Podstawowa specjalna Nr 6 przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym,
• Społeczna Szkoła Podstawowa,
• Szkoła Muzyczna I stopnia, (Wcześniej Ognisko Muzyczne, w którym nauczycielem był Mikołaj Beynar, wówczas mieszkaniec Karolewa)

Szkoły ponadpodstawowe

• Gimnazjum Powiatowe przy Zespole Szkół Ogólnokształcących im. W. Kętrzyńskiego,
• Gimnazjum nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi przy Zespole Szkół Nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi,
• Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II,
• Gimnazjum dla Dorosłych przy Centrum Kształcenia Ustawicznego w Kętrzynie,
• Gimnazjum Specjalne nr 4 przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym,
• Prywatne Gimnazjum w Kętrzynie,

Licea ogólnokształcące

• Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Ogólnokształcących im.W. Kętrzyńskiego. W budynku Liceum im. Wojciecha Kętrzyńskiego mieściło się także Liceum Dla Pracujących. Liceum to pierwotnie było samodzielną jednostką, powstałą w 1950 roku. Jej najbardziej znanym maturzystą (1974 r. z Leśnego Rowu) jest Cyryl Klimowicz.
• Liceum Ogólnokształcące nr 2 przy Zespole Szkół im. M. Skłodowskiej-Curie,
• Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Budowlanych,
• Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych przy Centrum Kształcenia Ustawicznego w Kętrzynie,
• I Prywatne Zaoczne Liceum Ogólnokształcące w Kętrzynie,
• II Prywatne Liceum Ogólnokształcące w Kętrzynie,
• Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego

Licea Profilowane i Techniczne

• Liceum Profilowane nr 2 przy Zespole Szkół] im. Marii Skłodowskiej-Curie,
• Liceum Profilowane przy Zespole Szkół Budowlanych,

Szkoły zawodowe

• Zespół Szkół im. Marii Skłodowskiej-Curie,
  • Technikum Elektryczne
  • Technikum Mechaniczne
  • Technikum Mechaniczne na podbudowie ZSZ
  • Technikum Odzieżowe na podbudowie ZSZ
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa (wielozawodowa)
• Zespół Szkół Budowlanych,
  • Technikum Budowlane,
  • Technikum Budownictwa Wodnego,
  • Technikum Urządzeń Sanitarnych
  • Technikum Budowlane po ZSZ
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa (Zasadnicza Szkoła Budowlana) po SP i po G
• Centrum Kształcenia Ustawicznego w Kętrzynie,
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna przy Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym,
• Ośrodek Kształcenia Zawodowego w Kętrzynie,
• Zespół Szkół Licealnych i Zawodowych W Karolewie
  • Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego
  • Technikum Agrobiznesu
  • Technikum Architektury krajobrazu
  • Technikum mechanik rolnictwa
  • technikum rolnicze
  • Zasadnicza szkoła zawodowa

Szkoły policealne i wyższe

• Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kętrzynie,
• Centrum Kształcenia Ustawicznego w Kętrzynie,
  • Policealne Studium Zawodowe
    • Technik informatyk, Technik bhp, Technik prac biurowych, Technik administracji, Technik ekonomista, Technik organizacji reklamy, Technik budownictwa
• Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doskonalenia w Olsztynie
  • Centrum Edukacji w Kętrzynie,
• Towarzystwo Wiedzy Powszechnej w Olsztynie
  • Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP Wydział Zamiejscowy w Kętrzynie,
    • kierunki: Ekonomia, Pedagogika
  • Policealne Studium Zawodowe TWP,
    • Technik informatyk, Technik rachunkowości, Technik administracji, Technik ekonomista, Technik Obsługi Turystycznej, Technik BHP, Technik Ochrony Fizycznej Osób i Mienia, Technik Informacji naukowej, Technik technologii odzieży, Technik logistyk
  • Centrum Doskonalenia Nauczycieli TWP,
  • Centrum Organizacji Kursów Zawodowych, Komputerowych i Języków Obcych TWP,

Służba zdrowia i pomoc społeczna

Publiczne jednostki służby zdrowia

• Szpital Powiatowy w Kętrzynie,

Ośrodki pomocy społecznej

• Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Kętrzynie,
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Kętrzynie,
• Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Kętrzynie,

Wspólnoty religijne

W Kętrzynie są cztery parafie rzymskokatolickie: św. Jerzego (siedziba Dekanatu Kętrzyn I – Południowy Zachód), św. Katarzyny (siedziba Dekanatu Kętrzyn II – Północny Wschód), św. Jacka i św. Brata Alberta Chmielowskiego. Parafią personalną (bez wydzielonego terytorium) jest Parafia Straży Granicznej św. Mateusza. W oddzielnej strukturze znajduje się parafia obrządku greckokatolickiego (bizantyjsko-ukraińskiego) św. Bazylego Wielkiego. Należy ona do dekanatu w Węgorzewie, Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej Kościoła Greckokatolickiego w Polsce. W Kętrzynie jest też parafia prawosławna Narodzenia Bogurodzicy (w cerkwi znajdują się freski wykonane przez Jerzego Nowosielskiego). W mieście znajdują się także klasztory Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Świętej Rodziny i Zakonu Ojców Bazylianów. Bazylianie obsługują parafie greckokatolickie w Kętrzynie, Reszlu, Asunach i Bajorach Małych.

Kościół protestancki reprezentowany jest przez Parafię Ewangelicko-Augsburską św. Jana oraz cztery miejscowe wspólnoty ewangeliczne: Kościół Chrześcijan Baptystów, Kościół Zielonoświątkowy (zbór "Betel"), Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej oraz Chrześcijańską Wspólnotę Zielonoświątkową.

W mieście istnieje również Zbór Świadków Jehowy.

Komunikacja

Kętrzyn nie posiada obwodnicy, a większość ruchu tranzytowego odbywa się ulicami miasta. Miasto stanowi regionalny węzeł drogowy i kolejowy.

• linie kolejowe stanowiące połączenia bezpośrednie:
  • linia kolejowa: Kętrzyn – Korsze – Olsztyn
  • linia kolejowa: Kętrzyn – Ełk – Białystok
  • linia kolejowa nr 259: Kętrzyn – Węgorzewo
• drogi wojewódzkie przechodzące przez miasto:
  • 591: Mrągowo – Kętrzyn – Barciany – Michałkowo/Gierdawy (Żeleznodorożnyj)
  • 592: Bartoszyce – Kraskowo – Kętrzyn – Giżycko
  • 594: Bisztynek – Robawy – Kętrzyn

Odległości

• Olsztyn: 90 km.
• Kaliningrad: 102 km
• Gdańsk: 230 km
• Warszawa: 250 km

Sport

Kluby i organizacje sportowe

• Kętrzyński Klub Sportowy "Granica" – piłka nożna
• Kętrzyński Klub Piłki Ręcznej "Olimpia"- piłka ręczna
• Kętrzyński Klub Taekwondo "Tygrys" – taekwondo (WTF)
• Kętrzyński Klub Tańca Sportowego "Kormoran" – taniec sportowy
• Kętrzyński Klub Tenisowy – tenis ziemny
• Kętrzyńskie Towarzystwo Piłki Nożnej – piłka nożna
• Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "Niedźwiedź" – zapasy
• Klub Jeździecki "Rolimpex" – sekcja jeździecka przy Stadzie Ogierów (największa w stajnia Europie)
• Klub Sportowy "Szkoła Mistrzów Bushi" – bushi
• Miejski Klub Szachowy "Hetman-Pionier" – sekcja szachowa
• Sportowy Klub Bilardowy "Skorpion-Kętrzyn" – bilard
• Sportowy Klub Bilardowy "Baszta Kętrzyn" – bilard
• Uczniowski Klub Sportowy "Baszta" – kilku sekcyjny
• Uczniowski Klub Sportowy "Jedynka" – kolarstwo, inne
• Uczniowski klub Sportowy "Olimp" – piłka koszykowa, inne
• Uczniowski klub Sportowy "Peleton" – kolarstwo
• Uczniowski klub Sportowy "Zryw" – piłka ręczna dziewcząt

Ponadto, w Kętrzynie działają również "Automobilklub Kętrzyński", "Aeroklub Krainy Jezior", Bractwo Rycerskie Strażnicy "Rast" przy Zamku Kętrzyńskim, Sekcja Brydża Sportowego przy Kętrzyński Centrum Kultury (KCK Kętrzyn) oraz liczne sportowe sekcje przyzakładowe.

Infrastruktura sportowa

• stadion miejski przy ul. Fryderyka Chopina (100 × 65 mb)
• boisko ze sztuczną murawą przy ul. Kazimierza Wielkiego (100 × 64 mb)
• pływalnia kryta, ul. Poznańska
• pływalnia otwarta oraz kemping, ul. Szpitalna
• hale sportowe
• 5 kortów tenisowych

Nawierzchnia boiska z trawy sztucznej jest przedmiotem certyfikatu FIFA Star 1.

Gospodarka

Z jednostek organizacyjnych o charakterze ponadlokalnym w Kętrzynie znajdują się Centrum Szkolenia oraz Komenda Warmińsko-Mazurskiego Oddziału Straży Granicznej RP.

W miejscowości działało Stado Ogierów Kętrzyn. W 1994 po przekształceniu jako Stado Ogierów Skarbu Państwa Kętrzyn. Od 2003 ponownie jako Stado Ogierów Kętrzyn wchodzi w skład Stada Ogierów w Łącku Sp. z o.o..

Przemysł

Pod koniec XIX w Kętrzynie dominował głównie przemysł spożywczy, w ramach którego funkcjonowały: browar, cukrownia, fabryka drożdży oraz mleczarnia. Obecnie, do przemysłu spożywczego dołączyły: przemysł elektrotechniczny oraz odzieżowy. Największe zakłady to ZPO „Warmia” (odzież), Philips Lighting Poland S.A. Oddział w Kętrzynie (elektronika), MTI-Furninova POLSKA (meble tapicerowane), SPPH „Majonezy” (majonez) i inne.

Media

• Gazeta Kętrzyńska,
• Gazeta w Kętrzynie – lokalny dodatek do Gazety Olsztyńskiej,
• Życie Kętrzyna,

• Kętrzyńska Telewizja Internetowa,
• Kętrzyńska Telewizja Kablowa,

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Wesel	Niemcy	17 września 2002 r. współpraca od pocątku lat 90.
Zlaté Hory	Czechy	15 maja 1999 r.
Włodzimierz Wołyński	Ukraina	12 listopada 2004 r.
Swietłyj	Rosja	8 grudnia 2005 r.

Osoby związane z Kętrzynem

Honorowi obywatele miasta

Tytuły nadane po 1989 (data nadania tytułu).

• arcybiskup Edmund Piszcz – grudzień 1998
• papież Jan Paweł II – 8 marca 2000

Zobacz też

• Szlak Zamków Gotyckich
• Burmistrzowie Kętrzyna
• Lotnisko Wilamowo
• Wilczy Szaniec
• Święta Lipka
• cmentarz żydowski w Kętrzynie