Wolnica (województwo warmińsko-mazurskie)

Wolnica (niem. Freimarkt) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Lubomino.

W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Historia

Wieś lokowana była w 1353 roku. Po śmierci biskupa Henryka II Wogenapa w roku 1334 Warmia nie posiadała biskupa, dlatego też jeden z wyższych urzędników administracyjnych biskupstwa Heinrich Luter kontynuował założycielstwo wsi Wolnica (Freimarkt) i przekazał niejakiemu Wernenr 60 łanów (po około 17 ha) ziemi w celu zagospodarowania. Werner był też pierwszym naczelnikiem wsi Wolnica. Nie dane było mu długo zarządzać wsią - zmarł bardzo wcześnie. W związku z tym biskup Jan z Miśni dnia 19 lutego 1353 roku jego obowiązki przejęła po nim wdowa po Werneke Margareta wraz z synami Johannesem i Nikolausem. Na polecenie Biskupa zarządzono ponowne pomiary ziemi. Okazało się, że była większa o 1 łan i wynosiła 61 łanów. Powierzchnię podzielono na 6 części co było zaczątkiem wsi Wolnica (Freimarkt). Po śmierci wdowy Margaret synowie Johannes i Nikolaus podzielili jej majątek na dwie części. Pierwszy otrzymał 2,5 łana, drugi natomiast 3,5 łana. W pierwszej ćwiartce XV wieku był ten mniejszy w posiadaniu niejakiego Simona Fluge, natomiast większy należał do niejakiego Johannes Storzenbecker. Obydwaj gospodarze odsprzedali po jednej części swojego majątku szpitalowi św. Ducha w Ornecie. W ciężkich czasach wojennych XV stulecia odsetki nie były płacone, dlatego też narażały szpital 20 stycznia 1505 roku swoje zobowiązania uregulować. Gospodarze ci to Paul i Lorenz Flugge. Czasy były złe, pieniędzy nie było. Pieniądz pozbawiony był wartości. Dlatego Bracia Flugges nie mogli się z przedstwicielami szpitala porozumieć. W końcu wziął te sprawy w swoje ręce biskup Watzenrode (1489-1512) i nakazał co następuje:

Biskup Watzenrode był człowiekiem wspaniałomyślnym i rozłożył im dług na raty po 1 marce tak długo aż został spłacony. Po roku 1656 Wolnica (Freimarkt) miała dwóch naczelników gminy a liczba gospodarstw spadła do 11. W tym czasie władza regionalna przekazała obydwu naczelnikom dalsze 2 łany nieużytków, za które to musieli zapłacić po 25 marek. Jeden dalszy łan ziemi zapisał im biskup Jan Stefan Wydżga (1659-1679). Zapis ten był przez biskupa Adama Stanisława Grabowskiego (1741-1766) 8 marca 1743 zatwierdzony. Dwadzieścia lat wcześniej 10 stycznia 1722 zasiedleńcy Wolnicy dowiedzieli się o znacznym powiększeniu ich powierzchni, mianowicie biskup Teodor Potocki (1711-1723) zapisał im ogromny staw o powierzchni około 9 łanów za co płacili rocznie 18 Guldenów odsetek. Staw ten został osuszony i użytkowany jako łąka. W tym czasie areał Wolnicy wynosił 80,5 łana albo 1369,61 hektarów. Tak jak w czasie wojny 1414 tak i wojna trzynastoletnia (1454-1466) i święta wojna (1469-1479) nie oszczędziła Wolnicy. Tak samo nie oszczędziła wioski wojna zakonna w 1520 roku. W roku 1587 było zasiedlonych 18 gospodarstw. Ponieważ przez Wolnicę prowadziła główna trasa Lidzbark Warmiński - Orneta to też mieszkańcy mogli oglądać wysokich dostojników. Tak np. po południu 6 lipca 1718 roku pruskiego króla Fryderyka Wilhelma I. Przez wieś przejeżdżali, też często wysocy dostojnicy kościelni w drodze do katedry we Fromborku.

Kościół we Wolnicy

Dokładnej daty postawienia kościoła w Wolnicy nie znamy. Jednak jest pewne, że stał on już przez rokiem 1353 i posiadał 2 łany ziemi. Kościół ten podlegał kościołowi w Bieniewie. Proboszcz kościoła w Bieniewie zobowiązany był w każdą niedzielę i święto celebrować przynajmniej 2 msze św. On też powinien byc dla wsi Wolnica prawdziwym pasterzem. Za swoje usługi pobierał haracz w wysokości 1/1o żyta i 1/10 owsa. Od roku 1581 istnienie kościoła w Wolnicy nie było więcej odnotowywane tak samo jak i w roku 1622. Wymienione 2 łany ziemi były administrowane do roku 1945 przez kościół w Bieniewie. Ziemia ta była wydzierżawiana co 4-5 lat. Za dzierżawę proboszcz pobierał opłatę w wysokości 1,5 centnara żyta z morgi ziemi. Kościół byś święcony pod nazwą Św Michała a imię to nosiła wybudowana później kaplica w której jeden raz w roku w Św Michała celebrowana była msza św. natomiast przynajmniej w co 4 niedzielę różaniec Istniejąca kaplica w Wolnicy wybudowana została w roku 1842. Jest to prostokątna budowla, murowana i otynkowana z drewnianą wieżyczką na sygnaturkę. Wnętrze kaplicy nakryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym. Nieduży barokowy ołtarz wykonany został w XVIII wieku. W ołtarzu znajdują się obrazy św. Michała Archanioła i Trójcy Świętej.

Szkoła

W krótkim czasie od założenia wsi Wolnica powstała też prawdopodobnie szkoła. Szkoła ta początkowo posiadała najpierw jedną później 2 klasy. Około roku 1800 uczył w niej nauczyciel Pan Lemke. Nauczał on również dzieci z sąsiednich wsi. Nauczycielowi ówczesna Gmina Wolnica dała do dyspozycji 20 morgów ziemi z żywym i martwym inwentarzem. Ziemia ta należała do szkoły aż do 1945 roku. Jako następca nauczyciela Lemke obowiązki nauczyciele przejął niejaki P. Grunberg. Około roku 1904-1905 szkoła otrzymała drugiego nauczyciela P.Kukla, który uczył w klasach 3-4. Ponieważ w czasie przybywało coraz więcej dzieci zdecydowano w gminie o wybudwaniu nowego budynku szkolnego. Zrealizowano to w roku 1908. W tym też czasie szkoła otrzymała nową nauczycielkę P.Neubauer, która później zastąpiona została przez P.Packheiser. W roku 1937 szkoła została remontowana i rozbudowywana. Liczba uczonych dzieci w roku 1945 wynosiła 173 uczniów

Wiatrak we wsi

Wiatrak we wsi zbudowany został na wzór holenderski około roku 1862 przez niejakiego Augusta Filla. Wyposażony był w trzy śrutownice (żarna). Z usług młynarza korzystali, także gospodarze z innych wsi. Wiatrak ten swoim wyglądem i budową był bardzo podziwiany i licznie odwiedzany. Po śmierci jego właściciela wdowa wyszła powtórnie za mąż za brata Frauza Filla, ten jednak pozostawił wiatrak w spadku synowi Gustawowi. W roku 1928 wiatrak przeszedł w ręce jego brata Bruno, Bruno Fill był bardzo pilnym i zaradnym młynarzem. Po paru latach dokupił Bruno obok wiatraka 6 morgów ziemi na, której to wybudował budynek mieszkalny wraz zabudowaniami gospodarskimi. Ciągle coś ulepszał. W dni bezwietrzne napędzał swoje maszyny motorem spalinowym o mocy 25 KM, a później silnikiem elektrycznym. W sąsiednich wsiach zdobył sobie duże uznanie a tym samym dużo klientów. W roku 1945 wiatrak i obejścia gospodarskie zostały zniszczone przez czerwonoarmistów poprzez ostrzał artyleryjski

Szosa i drogi wiejskie

Szosę i drogi wiejskie zaczęto budować około roku 1900. Było to związane z dobrą koniunkturą gospodarczą wsi. Drogi były budowane ręcznie i zaprzęgami konnymi, drogi były stawiane w kierunkach Lidzbarka Warmińskiego, Ornety i Dobrego Miasta. Drogi te były do roku 1945 w bardzo dobrym stanie.

Poczta we Wolnicy

W roku 1910 przejął Otto Gehermann od swoich rodziców gospodarkę wielkości 42 morgów ziemi. W swoim domu miał też urządzone miejsce zbiórki rzeczy pocztowych, które to też on przejął. W tym czasie czasie wszystkie listy i paczki pocztowe były przywożone do Freimarktu z Lubomina. Dawniejszy doręczyciel pocztowy Neuwald musiał też obsługiwać sąsiednie wioski. Po wybudowaniu w roku 1905 linii kolejowej Orneta-Lidzbark Warmiński miejsce zbiórki zostało przekształcone na agenturę pocztową. Poczta główna znajdowała się w Ornecie. Od tego czasu poczta przewożona była koleją. Do rozwożenia poczty zatrudniono jeszcze jednego listonosza. Pocztę tę prowadził Otto Gehrmann wraz z żoną i córkami do roku 1945. Był on ostatnim właścicielem tej posiadłości

Elektryfikacja Wsi

Wioska zelektryfikowana została w roku 1926. Do sieci elektrycznej zostały podłączone

Dworzec kolejowy i części wsi otrzymały oświetlenie dróg. Część gospodarstw rolnych i zakładów, które nie mogły pozwolić sobie na zelektryfikowanie musiały w dalszym ciągu pracować przy pomocy silników spalinowych.

Słodownia z roku 1820

W roku 1820 urządził w swej posiadłości Ferdinand Mathern słodownię. Zakład ten był uznawany jako "Browar Wiejski". Produkowane w nim piwo było bardzo słabe i bezalkoholowe. Piwo te było chętnie pite podczas zbiorów (żniw) i było zwane Szemper Bier. Ferdinand Mather zmarł na skutek wypadku. Żona po nim z domu Arendt wyszła za mąż za niejakiego Krugera, którego nazywano też Malzer-Kruger. Z biegiem czasu browar stał się nierentownym i został w roku 1900 zlikwidowany. W roku 1921 kupił Kruger od Hugo Schlesinger parę morgów ziemi, które to w całości przepisał synowi Andreasowi w roku 1922. Córka Johanna wyszła za Antota Kuhna i w roku 1919 opuściła dom rodzinny. Po śmierci żony w 1922 Kruger podzielił swoje gospodarstwo. Dom mieszkalny z należnym do niego polu sprzedał młynarzowi Fill, ten odsprzedał jego część gospodarzowi Ottowi Stefen. Stefen wybudował na tej posiadłośc dom w którem urządzona została placówka policyjna w roku 1928. Kruger zmarł w 1929

Tartak

Po wybudowaniu linii kolejowej a tym samym otrzymaniu lepszych możliwości połączeniowych wybudował w roku 1905 na swoim gospodarstwie o powierzchni 98 morgów ziemi Bormann Tartak. W tym czasie Tartak posiadał takie maszyny jak

Drzewo do tartaku dowożone było z pobliskich nadleśnictw zaprzęgami konnymi, ponieważ drogi były nie najlepsze. W roku 1912 odsprzedał Bormann tartak Josefowi Bucholtz. Jako dobry handlowiec i przedsiębiorca powiększył swój tartak o dalsze maszyny takie jak:

Tak też można było już u niego kupić heblowane deski i kantówki. Liczba zatrudnionych robotników wynosiła 10-14 ludzi. Drzewo zużywane było do budowy:

Było wysyłane również do budowy statków aż do Hamburga

Rozbudowa Linii Kolejowej

W roku 1904-1905 wieś Wolnica otrzymała lepsze połączenie z miastami Orneta i Lidzbark Warmiński poprzez rozbudowę linii kolejowej. Bardzo dużo na ten temat dyskutowano, ponieważ niektórzy rolnicy nie chcieli odsprzedac części swojej ziemi pod tę rozbudowę. Jednak po dokładnym tłumaczeniu korzyści i przychodów wynikajacych z tego przedsięwzięcia, mieszkańcy zgodzili się na przeprowadzenie operacji. Po otrzymaniu odszkodowania mieszkańcy wsi pozostawili ziemię do dyspozycji Dyrekcji Kolei Żelaznej w Królewcu. Stacja kolejowa w Wolnicy została oddana do użytku w latach 1905-1906. Poprzez otwarcie stacji kolejowej mieszkańcy gminy otrzymali lepsze możliwości dokonywania zakupów w takich miastach jak Orneta, Dobre Miasto i Lidzbark Warmiński. Cena biletu w tamtych czasach kosztowała 60-80 ówczesnych fennigów. Również dla gospodarzy dużym ułatwieniem było wybudowanie rampy załadowniczej, gdzie to do sprzadaży handlarzom bydłdem i trzodą. Stacja kolejowa umożliwiała ekspansję gospodarczą miejscowego tartaku, ponieważ od wówczas można było przeładowac i wysłać większe ilości obrobionego drzewa.

Karczma Wiejska

Do roku 1800 poprzedni właściciele knajpy nie są znani. Około roku 1800 karczma ta była w posiadaniu niejakiego Franza Thatera. Był on bardzo długo gospodarzem tej karczmy. Po jego śmierci następcą karczmy był jego syn Leonard. Około roku 1920 odsprzedał on karczmę Poschmann. Ten jednak umiera na skutek odniesionych ran wojenncyh a właścicielami zostają żona i dzieci. Wdowa po Poschmanie wychodzi powtórnie za mąż za Jude. Jude był już właścicielem jednej karczmy. W roku 1921 karczma zostaje odsprzedana dla Thaddas Huhn, on jednak umiera w roku 1940 a spadkobierczyniami zostają dwie jego córki Theresia i Martha Huhn, one też gospodarują na gospodarce o powierzchni 42 morgów. W roku 1936 karczma została rozbudowana jako budynek dwupiętrowy. W rozbudowanej karczmie urządzone zostały pokoje gościnne. Karczmę nazywano też hotelem wiejskim i tutaj odbywały się piękne coroczne festyny

• 

  Wiatrak

• 

  Budynek Szkolny

Bibliografia

• Tadeusz Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1978. (str. 168 kaplica).

Zobacz też: Wolnica, Wolnica Grabowska, Wolnica Niechmirowska