Nidzica

Nidzica (dawniej Nibork, niem. Neidenburg, prus. Nīdaspils) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nidzica, położone nad rzeką Nidą (górny bieg Wkry). W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 14 558 mieszkańców.

Położenie

Nidzica położona jest w południowej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzeką Nidą na Pojezierzu Mazurskim. Miasto sąsiaduje z gminami: Jedwabno, Janowiec Kościelny, Janowo, Kozłowo oraz Olsztynek

Nidzica leży 130 km od granicy z Rosją i ok. 180 km od Kaliningradu. Odległości:

• Warszawa – 156 km
• Gdańsk – 173 km
• Olsztyn – 56,5 km
• Działdowo – 23 km

Historia

Nazwa miasta

Nazwa utworzona jest od słowiańskiego rdzenia nid/neid występującego w nazwach rzek nizinnych. Pierwsze źródła historyczne podają niemiecką nazwę: Nydenburg, później Neidenburg ("gród nad rzeką Nidą"), które z kolei spolszczano na Nibork, Nidbork, Niedzbórz.

Początki Nidzicy

Pierwszy obiekt obronny założyli tu Krzyżacy prawdopodobnie już w l. 1266-1268. 7 grudnia 1381 r. osada otrzymała prawa miejskie z rąk wielkiego mistrza zakonu Winricha von Kniprode, a także swój herb. Jako miejscowość położona nieopodal granicy z Mazowszem posiadała dwa niezależne, ale powiązane ze sobą systemy obronne. Zamek z przedzamczem i fortyfikacje miejskie, których głównym elementem był mur obwodowy z basztami na rogach oraz mur od strony wschodniej dobudowany kilka lat później. Od strony zachodniej miasto otaczała Nida, z trzech pozostałych stron wykopana fosa zasilana wodami rzeki. W obrębie murów miejskich stały dwa duże obiekty pełniące funkcję obronną: Kościół św. Wojciecha i Klasztorek. Układ miejski wyróżniał się dużą regularnością, tworzył wyraźny prostokąt.

Nidzica w wojnie trzynastoletniej

Podczas wojny trzynastoletniej (1454-66) miasto zostało opanowane przez wojska Związku Pruskiego. W wyniku pokoju toruńskiego Nidzica pozostała jednak na terenie państwa krzyżackiego, przez co polska załoga musiała w 1466 roku opuścić miasto.

Nidzica po sekularyzacji Zakonu

Rygorystyczna polityka ostatniego mistrza krzyżackiego Albrechta von Hohenzollerna sprawiła, że 24 lutego 1520 roku w Nidzicy ponownie pojawiły się wojska polskie. Spaliły one młyn przy zamku, i wyrządziły sporo szkody mieszczanom. Pięcioletnia wojna skończyła się hołdem pruskim na rynku krakowskim i przekształceniem państwa zakonnego w państwo świeckie. Jednocześnie książę Albrecht von Hohenzollern, przyjąwszy luteranizm, narzucił swą wiarę wszystkim poddanym. W Nidzicy oba kościoły przejęli luteranie, na zamku zaś miejsce Krzyżaków zajął starosta książęcy, którym był Piotr Kobierzycki.

Neidenburg nadal pozostawał urzędową nazwą miasta, ale wskutek nasilającego się osadnictwa mazurskiego w południowych Prusach w codziennym użyciu coraz częściej pojawiały się także polskie formy takie jak Nidbork, Niedzbork i Nibork.

Duże dochody przynosiły mieszkańcom Nidzicy gorzelnie i browary. W mieście było także wielu kołodziejów, którzy zajmowali się produkcją sanek i niecek. Pod koniec XVI wieku dzięki odbywającym się wielkim cotygodniowym targom Nidzica należała do stosunkowo zasobnych miast.

Najazd Tatarów

Wojny szwedzkie przerwały w XVII wieku pomyślną koniunkturę gospodarczą miasta. Przemarsze wojsk w 1628 roku spowodowały tu pierwsze zniszczenia i szkody. Po bitwie pod Prostkami w 1656 roku pojawili się Tatarzy. Miasto zamknęło przed nimi bramy.

Pożar miasta

W Nidzicy 5 sierpnia 1804 roku na bocznej uliczce wybuchł pożar, wielu mieszkańców miasta udało się na jarmark do Złotowa, przez co spaliło się w zachodniej pierzei dwadzieścia dziewięć domów wraz z zabudowaniami gospodarskimi. Poza tym pastwą płomieni padło czterdzieści domów bocznych uliczkach, kościół, plebania, szkoła a także trzynaście stodół przy drodze do Litwinek. W następnym roku – w trakcie odbudowy miasta – powiększono rynek, rozbierając Bramę Polską i likwidując jedną z przecznic.

Rozwój gospodarczy

W drugiej poł. XIX w., szczególnie po zjednoczeniu Niemiec w 1871, miasto przeżywało okres ponownej prosperity. Wyraźnie wzrosła liczba mieszkańców, zbudowano nowoczesną infrastrukturę. W 1888 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem i Działdowem, w 1900 dodatkowe połączenie do Wielbarku. O ile w 1854 w mieszkało tu 3,300 osób, to w 1905 ich liczba wzrosła do ponad 4.700.

I wojna światowa

W wyniku ofensywy rosyjskiej w Prusach Wschodnich wojska kozackie gruntownie splądrowały i spaliły miasto 22 sierpnia 1914 r. Po niemieckim zwycięstwie pod Tannenbergiem i wyparciu Rosjan z Nidzicy natychmiast przystąpiono do odbudowy miasta. Nidzicę rozbudowano i unowocześniono. W plebiscycie narodowościowym w lipcu 1920 r. bezdyskusyjne zwycięstwo odnieśli Niemcy – w całym powiecie za Polską padło jedynie 330 głosów, choć podczas spisu powszechnego w 1910 r. 20.075 zamieszkałych w nim osób zadeklarowało jako język ojczysty język polski, zaś tylko 10.779 osób - język niemiecki. Z plebiscytu wyłączono jednak Działdowo i okoliczne wsie, które przyłączono do Polski. W ten sposób Nidzica w jeszcze większym stopniu stała się miastem przygranicznym.

II wojna światowa

W styczniu 1945 roku 48 armia radziecka pod dowództwem generała lejtnanta Mikołaja Gusiewa łamiąc umocnienia niemieckie na południowym krańcu Nidzicy wdarła się do miasta, gdzie rozgorzały zacięte walki uliczne. 21 stycznia 1945 roku zniszczoną w ponad trzech czwartych Nidzicę zajęły wojska radzieckie.

Nidzica w państwie polskim

W 1945 miasto znalazło się w granicach Polski pod nową nazwą Nidzica, a jego niemieckojęzyczna ludność uległa wysiedleniu. W kolejnych latach miasto zostało częściowo odbudowane. W 2001 połączenie kolejowe z Wielbarkiem zostało zlikwidowane.

Zabytki

• gotycki zamek krzyżacki z XIV wieku, rozbudowany w XV wieku, zniszczony w 1945, po wojnie odbudowany.
• ratusz z XIX wieku
• domy i spichlerz z XIX wieku
• kościół pod wezwaniem św. Wojciecha z XIV wieku (poewangelicki)
• klasztorek
• Kościół Ewangelicko-Augsburski św. Krzyża z XIX wieku
• Browar Zamkowy z XIX wieku
• fragmenty murów obronnych z basztami
• stary cmentarz żydowski (początek XIX w.) i nowy cmentarz żydowski (koniec XIX w.), zdewastowane po 1938 r., z zachowanymi kilkudziesięcioma nagrobkami
• Kolejowa wieża ciśnień z czasów II wojny światowej

Zdjęcia współczesne

• 

  Zamek góruje nad miastem

• 

  Zamek

• 

  Dziedziniec zamku

• 

  Kościół Ewangelicko-Augsburski

• 

  Kościół św. Wojciecha

Zdjęcia historyczne

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia bł. Bolesławy Lament,
  • Parafia Miłosierdzia Bożego,
  • Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP i św. Wojciecha
• Kościół ewangelicko-augsburski
• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
• Świadkowie Jehowy

Sport

W miejscowości funkcjonuje klub sportowy "Start Nidzica" posiadający w swojej historii sekcje: piłka nożna, siatkówka, tenis stołowy, biegi na orientację i brydż sportowy. Obecnie dwusekcyjny – piłka nożna i koszykówka.

Media

• Głos Nidzicki – tygodnik ukazywał się w latach 1990 – 2001 pod nazwą Gazety Nidzickiej, w roku 2001 zmienił nazwę na Głos Nidzicki.
• Nasza Gazeta Nidzicka tygodnik lokalny Gazety Olsztyńskiej ukazuje się od lutego 2002 roku.
• Telewizja Nidzica rozpoczęła swoją działalnosc w 2009 roku

Administracja

• Sąd Rejonowy
• Prokuratura Rejonowa
• Urząd Skarbowy

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie:

• Aaskov, Dania
• Sarny, Ukraina
• Kłajpeda, Litwa

Znane osoby urodzone w Nidzicy

• Ferdinand Gregorovius - niemiecki pisarz i historyk.
• Bethel Henry Strousberg - "król kolei", niemiecki biznesmen żydowskiego pochodzenia, zaangażowany w budowę linii kolejowej w XIX wieku.
• Piotr Jankowski - polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.
• Krystyna Szymańska-Lara - polska koszykarka grająca na pozycji rozgrywającej.

Ciekawostki

• W 1918 roku w mieście wydano pieniądz wojenny. Moneta wykonana była z żelaza.
• W 1806 roku do Nidzicy wkroczyły oddziały księcia Bernadotte`a, gen. Augereau i gen. Józef Zajączek.

Zobacz też

• stacja kolejowa Nidzica