Powiat nowomiejski

Powiat nowomiejski – powiat w Polsce (województwo warmińsko-mazurskie), istniał w latach 1948 – 1975 (jako następca powiatu lubawskiego, a ponownie utworzony w roku 1999 w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Nowe Miasto Lubawskie.

Charakterystyka

Powiat nowomiejski leży w południowo-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego i składa się z:

• gminy miejskiej: Nowe Miasto Lubawskie
• gmin wiejskich: Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, Nowe Miasto Lubawskie
• miasta: Nowe Miasto Lubawskie.

Powiat nowomiejski graniczy od północy z powiatem iławskim, od wschodu z powiatem działdowskim, od południa z brodnickim, a od zachodu – z grudziądzkim. Powiat nowomiejski jest jednym z najmniejszych w województwie warmińsko-mazurskim. Zajmuje obszar 69 208 ha, a jego ludność liczy nieco ponad 43 tys. mieszkańców. Średnia gęstość zaludnienia w powiecie wynosi 62,6 osób/km2. Sieć osadnicza powiatu związana jest od początków ze szlakami komunikacyjnymi oraz rzeką Drwęcą. Siedziba władz powiatu – Nowe Miasto Lubawskie, mieści się w centrum powiatu nad Drwęcą, przy drodze krajowej nr 15, łączącej zachodnią granicę ze wschodem kraju. Siedziby władz gmin oraz większe miejscowości znajdują się przy drodze krajowej nr 15 i drodze wojewódzkiej nr 538 relacji Radzyń Chełmiński – Rozdroże.

Władze

Starosta – Ewa Dembek, Wicestarosta – Marcin Buliński, Sekretarz – Roman Sosnowski, Skarbnik – Halina Bartkowska

Przewodniczący Rady Powiatu – Zofia Andrzejewska Z-ca przewodniczącego – Romuald Koszewski

Starostowie po 1999

• Zbigniew Muchliński (I-IV 1999)
• Wacław Derlicki (IV 1999-X 2003)
• Stanisław Czajka (X 2003-X 2007, X 2007-XI 2010)
• Ewa Dembek (XI 2010-nadal)

Historia

W latach 1818-1948 na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego, istniał powiat lubawski poprzednik obecnego powiatu nowomiejskiego. Powiat powstał 1 kwietnia 1818 na terenie Prus Zachodnich. Był jednym z najrdzenniejszych polskich powiatów (o wskaźniku 96,6% ludności polskiej). Mimo że nazwa powiatu wywodzi się od miasta Lubawy, ośrodkiem administracyjnym było ważniejsze pod względem społeczno-gospodarczym Nowe Miasto Lubawskie (dawniej Nowe Miasto nad Drwęcą). Urzędował tu landrat pruski).

Na mocy traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 powiat został przyłączony do Polski. Polskie władze przejęły powiat 19 stycznia 1920). W okresie międzywojennym powiat lubawski należał do województwa pomor­skiego z siedzibą w Toruniu i był powiatem przygranicznym (na odcinku ok. 100 km). Również po II wojnie światowej przejściowo (do 1950 roku) podlegał władzom w Bydgoszczy. Na krótko, siedzibą powiatowej rady ludowej przejściowo została Lubawa, jako najsilniejszy ośrodek polski.

W 1948 zmieniono nazwę powiatu na powiat nowomiejski, który w 1950 przeniesiono do województwa olsztyńskiego (po raz pierwszy w dziejach Lubawy i Nowego Miasta Lubawskiego, miasta te podlegały pod Olsztyn). W 1975 roku, w związku z nową reformą administracyjną (utworzenie 49 województw i likwidacja powiatów), oba silnie ze sobą związane miasta rozdzielono przez nowe województwo olsztyńskie i województwo toruńskie.

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

Ludność w latach

• 1999 – 43 933
• 2000 – 44 083
• 2001 – 44 316
• 2002 – 43 327
• 2003 – 43 388
• 2004 – 43 380
• 2006 – 43 374

Grunty

Struktura powierzchni gruntów wskazuje, że powiat ma charakter typowo rolniczy. Użytki rolne zajmują większą część powierzchni powiatu – 69,86% (wśród nich grunty orne – 58,07%, łąk i pastwisk – niespełna 9,39%). Lesistość wynosi 20,45%, i mimo ciągłego wzrostu, jest to wartość znacznie niższa od średniej wojewódzkiej i krajowej. Udział gruntów pokrytych wodami (2,94%) jest większy od średniej dla kraju, lecz zdecydowanie niższy, niż w pozostałej części województwa. Grunty zabudowane i zurbanizowane to 3,05% ogólnej powierzchni powiatu. Nieużytki – 3,31% (przeważająca część to tzw.powierzchnie biologicznie czynne: oczka wodne, bagna, torfowiska czy zadrzewienia śródpolne, niezwykle istotne z przyrodniczego punktu widzenia). tereny różne zajmują 0,04% powierzchni.

Zabytki

• Ruiny sanktuarium maryjnego i klasztoru reformatów w Łąkach Bratiańskich.
• Ruiny zamku kapituły chełmińskiej w Kurzętniku.
• Pozostałości budowli obronnych (mury, baszta, fosa) w Nowym Mieście Lubawskim.
• Bazylika w Nowym Mieście Lubawskim (m.in. figura Matki Bożej Łąkowskiej, malowidła gotyckie, barokowe, gotycka grupa Dźwiganie Krzyża, gotycki nagrobek Kunona von Liebensteina, kaplica Działyńskich, renesansowe i barokowe ołtarze).
• Ruiny zamku w Bratianie.
• Założenie urbanistyczne Kurzętnika.
• Inne (zespoły dworskie, kościoły).

Komunikacja

Przez powiat przebiegają:

• droga krajowa nr 15 (Trzebnica – Ostróda)
• droga wojewódzka nr 538 (Radzyń Chełmiński – Rozdroże)
• droga wojewódzka nr 541 (Lubawa – Dobrzyń nad Wisłą)

• linia kolejowa z Gdańska do Warszawy: stacje Montowo i Zajączkowo Lubawskie
• linia kolejowa z Poznania Wsch. do Žielieznodorožnyj: stacje: Ostrowite koło Jabłonowa, Lipinki, Biskupiec Pomorski, Jamielnik

Sąsiednie powiaty

• warmińsko-mazurskie: powiat iławski, powiat działdowski
• kujawsko-pomorskie: powiat brodnicki, powiat grudziądzki

Ciekawostka

Powiat nowomiejski jest jednym z bastionów Samoobrony RP. W eurowyborach w 2009 na tą partię zagłosowało 11,75% mieszkańców powiatu. Większość głosów padło na mieszkającą w gminie Kurzętnik byłą posłankę, a obecnie członka prezydium partii Renatę Rochnowską.

Zobacz też

• Powiat lubawski