Olsztyn

Olsztyn (niem. Allenstein, dawniej hist. pol. Holstin, łac. Holsten, prus. Alnāsteini) – największe miasto i stolica województwa warmińsko-mazurskiego, siedziba władz ziemskiego powiatu olsztyńskiego, kurii archidiecezji warmińskiej i luterańskiej diecezji mazurskiej. Główny ośrodek gospodarczy, edukacyjny i kulturowy, siedziba władz i instytucji regionu, a także drogowy. Miasto centralne aglomeracji olsztyńskiej. Według danych GUS populacja Olsztyna wynosi 176 463 (stan na 31.12.2010).

Olsztyn leży w południowej części Warmii, historycznej krainy będącej w latach 1466 – 1772 częścią Rzeczypospolitej.

Położenie

Olsztyn położony jest w środkowej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzeką Łyną, w granicach Pojezierza Olsztyńskiego, które wchodzi w skład makroregionu Pojezierza Mazurskiego i jest podprowincją Pojezierzy Wschodniobałtyckich. Od południowej strony miasto sąsiaduje z Puszczą Napiwodzko-Ramucką.

Miasto sąsiaduje z gminami: Dywity, Barczewo, Purda, Stawiguda, Gietrzwałd oraz Jonkowo. Jedynym powiatem, z którym graniczy Olsztyn, jest powiat olsztyński (ziemski).

Olsztyn leży 87 km od granicy z Rosją, 131 km od Kaliningradu i 408 km od stolicy Litwy – Wilna.

Według Google Maps odległości drogowe do stolic sąsiednich województw wynoszą:

• Olsztyn-Białystok – 241 km,
• Olsztyn-Bydgoszcz – 208 km,
• Olsztyn-Gdańsk – 169 km,
• Olsztyn-Toruń – 172 km,
• Olsztyn-Warszawa – 212 km.

Podział administracyjny

Olsztyn podzielony jest na 23 osiedla – jednostki pomocnicze gminy. Stanowią one najniższy, pomocniczy, szczebel samorządu miejskiego. Do zakresu ich działania należą sprawy publiczne o zasięgu lokalnym.

W Olsztynie funkcjonuje również co najmniej kilkanaście mniejszych osiedli, nieposiadających rad osiedli. Nie stanowią one oficjalnego podziału administracyjnego, ale zostały wyodrębnione (np. ze względu na swoje położenie) i posiadają nazwy powszechnie używane przez mieszkańców. Jest to 17 osiedli bez rad osiedli: Jakubowo, Karolin, Kolonia Jaroty, Kortowo II, Łupstych, Mleczna, Niedźwiedź, Piękna Góra, Podlesie, Pozorty, Skarbówka Poszmanówka, Słoneczny Stok, Stare Kieźliny, Stare Miasto, Stare Zalbki, Stary Dwór, Track, Zacisze, Tęczowy Las.

Aglomeracja Olsztyn

Problematyka obszaru i ludności kształtującej się aglomeracji olsztyńskiej jest podejmowana od połowy lat 80. XX wieku, kiedy to Olsztyn przekroczył 150 000 mieszkańców. W końcu lat 90. XX w. można wyodrębnić funkcjonalną aglomerację olsztyńską w strukturze osadniczej Polski składająca się z: Olsztyna, gminy Dywity oraz części gmin Barczewo, Purda, Stawiguda, Gietrzwałd i Jonkowo.

Warunki naturalne

Ukształtowanie terenu

Miasto leży w paśmie moren czołowych ostatniego zlodowacenia. Najwyższy punkt Olsztyna umiejscowiony jest na wysokości 155 m n.p.m., natomiast najniższy na 88 m n.p.m.

Klimat

Olsztyn leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. Jest to typowy klimat pojezierny. Uwarunkowany został głównie przez lokalne elementy środowiska (rzeźba terenu, lasy, jeziora). Klimat lokalny cechują średnie roczne opady, wynoszące ok. 600 mm. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi ok. +7,2 °C z maksimum w lipcu ok. +17,3 °C i minimum w styczniu ok. –3,0 °C. Przeciętnie w ciągu roku opady występują przez ok. 160 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi 140, natomiast pokrywa śnieżna zalega średnio przez 83 dni. W ciągu całego roku dominują wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesienią i zimą wzrasta udział wiatrów południowych, zaś wiosną i latem północno-zachodnich.

Stosunki wodne

Przez miasto Olsztyn przepływają 3 rzeki: Łyna, Wadąg i Kortówka. W granicach administracyjnych miasta obecnie leży 15 jezior, w tym 13 o powierzchni powyżej 1 ha.

Łącznie powierzchnia jezior w Olsztynie wynosi około 720 ha (8,15% powierzchni miasta). Ich rozmieszczenie jest nierównomierne na korzyść części zachodniej, gdzie jeziorność wynosi 40% (w części wschodniej 8%).

W przeszłości na obszarze miasta znajdowało się więcej jezior, które po przejęciu przez prywatnych inwestorów w drugiej połowie XIX wieku poddane zostały osuszeniu. W wyniku osuszenia z powierzchni Olsztyna zniknęły liczne stawy oraz jeziora: Motka, Małe Klebarskie, Płocidugi czy Pelnogi (Połnogi) oraz jezioro Fajferek, nad którym w 1845 roku Zarząd Miejski otworzył kąpielisko.

Przyroda

Olsztyńskie lasy zajmują ponad 1800 ha (21,2% powierzchni miasta). Ponad połowa to zwarty kompleks Lasu Miejskiego (1050 ha), pełniący przede wszystkim funkcje terenów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz turystyczno-krajoznawczych.

Zieleń miejska zajmuje 560 ha (6,5% powierzchni miasta). Urządzona jest w postaci licznych parków (m.in. Park Kusocińskiego, Park Zamkowy), zieleńców, skwerów oraz trzech ponad stuletnich cmentarzy.

Na terenie Olsztyna znajdują się dwa rezerwaty przyrody roślinności torfowej:

• Mszar – powierzchnia: 4 ha, ustanowiony w 1953 roku
• Redykajny – powierzchnia: 10 ha, ustanowiony w 1949 roku

W przeszłości na terenie miasta znajdował się również rezerwat przyrody poryblinu jeziornego, ustanowiony w 1957, obejmujący swym zasięgiem obszar jez. Tyrsko (Gutkowskiego) – rezerwat przyrody Jezioro Gutkowskie. Został on jednak zlikwidowany, a przy brzegu jeziora wzniesiono hotel.

Demografia

W 2000 Olsztyn przekroczył liczbę 172 tys. mieszkańców. Szacuje się, że wówczas na każdego olsztynianina przypadło średnio 139 m² lasu miejskiego, 3,5 m² parku, 43,5 m² powierzchni wód znajdujących się w granicach miasta.

Tab. Liczba ludności Olsztyna od 1770 roku

Według danych GUS z 31 grudnia 2010, Olsztyn ma 176 463 mieszkańców (23. m-ce w kraju), powierzchnię 88,33 km² (26 m-ce w kraju) i gęstość zaludnienia 1998 os./km². Od 2002 roku liczba ludności miasta systematycznie wzrasta, co jest ewenementem w skali kraju (oprócz Warszawy, gdzie występuje zjawisko napływu ludności głównie w celach zarobkowych).

Zgodnie z danymi GUS z 30 czerwca 2010, proporcja liczby kobiet do liczby mężczyzn w Olsztynie wyniosła 94 545 kobiet na 81 977 mężczyzn, co daje stosunek 115 kobiet na 100 mężczyzn. W roku 2006 udzielono 903 małżeństw, na świat przyszło 1619 dzieci, zmarło 1257 osób, w tym 8 niemowląt. Przyrost naturalny w Olsztynie wyniósł 362 (2,15 na 1000 mieszkańców). Saldo migracji wyniosło 273 osoby, podczas gdy stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła 6,8%. W marcu 2008 stopa bezrobocia (liczona do aktywnych zawodowo) spadła do 4,4%.

Struktura demograficzna mieszkańców miasta Olsztyn wg danych z 31 grudnia 2007:

Historia

Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z roku 1334, kiedy to Henryk von Luter założył w zakolu rzeki Łyny drewniano-ziemną strażnicę puszczańską, nadając jej nazwę Allenstein (Gród nad Łyną, Alna znaczy "łania", to pruska nazwa Łyny). Prawa miejskie oraz nazwę "Allenstein" (dla Polaków był to Holstin, a później Olstyn, ale wymawiano tę nazwę tak jak dzisiaj – Olsztyn) zostały nadane 31 października 1353 roku przez diecezjalną Kapitułę Warmińską. Zasadźcą i pierwszym burmistrzem miasta był Jan z Łajs.

Jeszcze przed nadaniem praw miejskich – w 1347 roku – w miejscu strażnicy drewniano-ziemnej rozpoczęto budowę zamku, którą ukończono w 1353. W późniejszych wiekach zamek był wielokrotnie przebudowywany. W drugiej połowie XIV wieku (lata 1370-1380) wzniesiono kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, który uchodzi za jeden z najwybitniejszych przykładów gotyku ceglanego w Polsce. Do dziś przetrwała wytyczona wtedy sieć ulic i część imponujących fortyfikacji, a wiele istniejących dziś na obszarze Starego Miasta domów wspiera się o średniowieczne fundamenty.

Liczne wojny XV wieku niejednokrotnie niszczyły młode jeszcze miasto. W 1414 Olsztyn został zniszczony przez wojska króla Władysława Jagiełły. W 1440 miasto przystąpiło do Związku Pruskiego – konfederacji szlachty i miast pruskich skierowanej przeciw Krzyżakom. W 1454 mieszczanie wzięli udział w powstaniu przeciwko zakonowi krzyżackiemu i opanowali zamek, uznając zwierzchnictwo króla polskiego, jednak rok później miasto ponownie zajął zakon krzyżacki. Na mocy traktatu pokojowego zawartego w 1466 roku w Toruniu, Olsztyn wraz z całą Warmią przeszedł pod zwierzchnictwo Polski.

Kolejna wojna, wywołana w latach 1519-1521 przez zakon krzyżacki, spustoszyła południową Warmię. Ówczesnym administratorem dóbr kapituły warmińskiej był kanonik fromborski – Mikołaj Kopernik. Przygotował on skutecznie olsztyński zamek do obrony przed spodziewanym atakiem Krzyżaków (1521). Ponadto Kopernik podjął wielką akcję zasiedlania rejonu, sprowadzając mówiących po polsku osadników z Mazowsza.

Kolejny wiek to rozkwit miasta, korzystnie położonego na ruchliwym szlaku Królewiec–Warszawa. Mieszkańcy utrzymywali się z handlu i rzemiosła. Pośredniczyli też w wymianie handlowej między Polską a portami Bałtyku. Rozwój został powstrzymany przez wojny północne w XVII i XVIII wieku, a wielka zaraza lat 1709-1712 wyludniła miasteczko niemal całkowicie. Dzięki wsparciu kapituły Olsztyn w ciągu XVIII wieku zdołał poprawić swe położenie. W okresie rozbiorów Warmię wcielono do Królestwa Prus. Miasto i zamek stały się własnością króla pruskiego.

W czasie wojen napoleońskich miasto zostało po raz kolejny obrabowane. 3 lutego 1807 w Olsztynie zatrzymał się cesarz Francuzów – Napoleon Bonaparte. Po wojnach napoleońskich w Prusach utworzono samorząd terytorialny, a w 1818 roku powstał powiat olsztyński.

Po 1818 roku zabudowa miejska opuściła mury Starego Miasta. Druga połowa XIX wieku to dynamiczny rozwój pod rządami burmistrza Roberta Zakrzewskiego (Sakrzewskiego), a następnie Oskara Beliana. W 1867 – powstał nowoczesny jak na owe czasy szpital, w latach 1872-1873 przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem, w 1877 powstało gimnazjum. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, poprzez 6 tys. w 1875 do 25 tys. w 1895 r. W 1900 przeszło 35% mieszkańców Olsztyna stanowili Polacy. W tym samym okresie Olsztyn stał się jednym z ośrodków polskiego ruchu narodowego na Warmii. W kwietniu 1886 roku ukazał się pierwszy numer "Gazety Olsztyńskiej", polskiego pisma wydawanego bez przerwy do 1939 roku przez rodziny Liszewskich i Pieniężnych. W 1891 powstało Polsko-Katolickie Towarzystwo Ludowe "Zgoda". Dzięki pomocy działaczy z Wielkopolski i Pomorza polscy Warmiacy w wyborach do sejmu pruskiego zaczęli wysuwać swoich kandydatów.

W ostatnich latach XIX wieku i na początku XX wzniesiono nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz w stylu holenderskiego renesansu, neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa, siedzibę rejencji, zbudowano też nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W roku 1890 położono instalację gazową, a w 1892 zadzwonił pierwszy telefon, sześć lat później doszedł nowoczesny wodociąg i kanalizację, a w 1907 – elektryczność. Na ulicach pojawiły się tramwaje, a niewiele później otwarto lotnisko.

W 1914 r. miasto zostało na krótko zajęte przez wojska rosyjskie, które wycofały się z miasta po klęsce w bitwie pod Tannenbergiem. Po I wojnie światowej o przyszłej przynależności państwowej południowej części Prus Wschodnich zadecydował plebiscyt z 11 lipca 1920. 97,8% głosujących w Olsztynie opowiedziało się za pozostaniem miasta przy Niemczech. Pod rządami Hitlera wokół miasta powstał krąg osiedli powiązanych ze śródmieściem terenami zielonymi. W roku 1939 mieszkało tu ponad 50 tys. osób.

22 stycznia 1945 Olsztyn zajęła Armia Czerwona, po kilku dniach stacjonowania żołnierze radzieccy podpalili miasto – zniszczeniu uległo ok. 40% zabudowy. 21 marca 1945 o godz. 12.00 Jakub Prawin jako Pełnomocnik Rządu na Okręg Warmińsko-Mazurski przejął administrację Warmii i Mazur. Pozostała w Olsztynie ludność niemieckojęzyczna uległa wysiedleniu, na jej miejsce stopniowo napływali m.in. polscy osadnicy. W 1946 miasto liczyło 23 tys. mieszkańców, a w 1950 – 45 tys.

Po 1945 roku Olsztyn jako stolica województwa znacznie się rozwinął. Tu przeniesiona została z Fromborka siedziba kurii biskupiej (diecezjalnej, a od 1992 archidiecezjalnej). Zlokalizowano zakłady przemysłu gumowego – Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych (1967), spożywczego, drzewnego, maszynowego, materiałów budowlanych i inne. Przełom w życiu politycznym oznaczało powstanie NSZZ Solidarność. W okresie stanu wojennego w mieście czynnie działała opozycja. Po 1989 roku odtworzony został samorząd terytorialny, wybrano pierwszą demokratyczną radę i zarząd miasta. W 1999 roku z połączenia trzech szkół wyższych powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.

Obecnie widoczny jest dalszy rozwój miasta – szybka rozbudowa dzielnicy mieszkaniowej Jaroty oraz dzielnicy przemysłowej (m.in. poprzez rozwój fabryki Michelin). Olsztyn jest jednym z niewielu miast posiadających dodatni współczynnik przyrostu naturalnego, jak też dodatnie saldo migracji.

Polityka i administracja

Miasto jest członkiem Federacji Miast Kopernikowskich oraz Nowej Hanzy.

Rada miasta

W dawnym Olsztynie rada miejska organizowała życie w mieście m.in. poprzez ustanawianie przepisów porządkowych zwanych wilkierzami. Pierwszy wilkierz olsztyński datowany jest na 1568 rok. Samorząd Olsztyna kontrolowała kapituła, a właściwie jej przedstawiciel kanonik administrator komornictwa olsztyńskiego. Jego rezydencją był zamek.

Po rozbiorach, w ramach wielkich reform państwa pruskiego w latach 1806-1807, wprowadzono w życie nową ordynację miejską. Władza ustawodawcza należała do rady miejskiej, wybieranej przez obywateli w bezpośrednim głosowaniu. W Olsztynie wybierano wówczas 24 członków rady. Władza wykonawcza należała do magistratu, wybieranego przez radę miejską, a zatwierdzanego przez rejencyjną władzę państwową.

Obecnie Rada Miasta Olsztyna jest organem stanowiącym i kontrolnym Miasta, w skład którego wchodzi 25 członków, wybieranych na 4-letnią kadencję.

Burmistrzowie i prezydenci miasta

Prezydent Miasta Olsztyn jest organem wykonawczym gminy, wybieranym na 4-letnią kadencję w wyborach bezpośrednich. Obecnym prezydentem Olsztyna jest Piotr Grzymowicz, zaprzysiężony na tym stanowisku 9 marca 2009. Został on wybrany w przedterminowych wyborach prezydenta miasta, zarządzonych w wyniku odwołania poprzedniego prezydenta Czesława Małkowskiego w referendum gminnym. Prezydenta Grzymowicza wspomagają wiceprezydenci Jerzy Szmit i Halina Zaborowska-Boruch.

Gospodarka

Do XIX wieku Olsztyn był miastem niewyróżniającym się pod względem rozwoju gospodarczego spośród innych miast Warmii. Sytuacja zmieniła się w 2. połowie XIX w. W ciągu 30 lat liczba mieszkańców powiększyła się ponad czterokrotnie. Zlokalizowano tu garnizon wojskowy, Olsztyn stał się węzłem kolejowym i drogowym, utworzono rejencję oraz przyznano mu status miasta wydzielonego na prawach powiatu.

W końcu grudnia 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Olsztynie obejmowała ok. 5863 mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,9% do aktywnych zawodowo.

W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rybackie Olsztyn.

Przemysł

W końcu XIX w. miasto wyróżniało się dzięki dwóm fabrykom maszyn: Karla Roenscha (przy dzisiejszej ul. Partyzantów) oraz spółki Beyer i Thiel (przy dzisiejszej al. Niepodległości), a także fabryce zapałek Juliusza Landedorfa (przy obecnej al. Piłsudskiego). W 1914 r. funkcjonowało już ok. 60 zakładów przemysłowych, m.in.: 2 zakłady mleczarskie, 2 młyny, 3 drukarnie, fabryka musztardy, 4 browary, 7 tartaków, 9 fabryczek mebli, 7 cegielni, 2 kaflarnie, 3 fabryki wozów, wytwórnia batów, fabryka rękawiczek, fabryka koszów, 2 fabryki grzebieni, 7 pralni chemicznych i farbiarni.

Szybki wzrost gospodarczy Olsztyn przeżył również po II wojnie światowej, kiedy miasto stało się ośrodkiem administracyjnym Warmii i Mazur. Zlokalizowano tu przemysł dotąd nieistniejący na Warmii jak Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych (otwarte 1967), znacznie rozbudowano zakłady oparte na przetwórstwie płodów rolnych oraz przemysł drzewny.

Obecnie Olsztyn, obok Dębicy, jest głównym ośrodkiem przemysłu oponiarskiego (fabryka opon Michelin), drzewnego i meblarskiego – Mazur Comfort, Mebelplast, Mazurskie Meble Trading Sp. z o.o., spożywczego (mięsny, mleczarski, młynarski, browar) – Grupa Indykpol, Grupa Polmlek, Browar Kormoran, Chłodnia Olsztyn, odzieżowego – Wardom, Yakan, środków transportu, materiałów budowlanych, poligraficznego – Olsztyńskie Zakłady Graficzne, Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych.

Transport i komunikacja

Komunikacja miejska

System komunikacji miejskiej w Olsztynie istnieje od 1907 roku. W latach 1907-1965 w jego skład wchodziły linie tramwajowe, a w latach 1939-1971 również trolejbusowe. Obecnie jedynym środkiem komunikacji miejskiej są autobusy. W Strategii Rozwoju Miasta Olsztyn pojawiły się plany przywrócenia trakcji tramwajowej do 2020 r. Jako pierwsza miałaby powstać linia łącząca Dworzec Główny z Jarotami.

Podstawowym organizatorem i przewoźnikiem w miejskim transporcie zbiorowym jest Zarząd Komunikacji Miejskiej w Olsztynie. Przewozy pasażerskie realizowane są na 31 liniach komunikacyjnych (w tym dwie linie nocne i 4 miejsko-podmiejskie). Na stanie ZKM znajduje się 154 autobusów (stan na grudzień 2011 rok).

W Olsztynie funkcjonują także przewoźnicy prywatni, którzy zapewniają komunikację w granicach miasta (m.in. Olsztyńska Korporacja – 4 linie miejskie, "Prywatna Komunikacja Miejska"), jak również z okolicznymi miejscowościami.

Transport drogowy

Według stanu na 31 grudnia 2006, w Olsztynie jest 13 km powiatowych dróg publicznych o twardej nawierzchni ulepszonej i 170 km dróg publicznych o twardej nawierzchni, w tym 164 km posiadają nawierzchnie ulepszoną.

Olsztyn nie posiada obwodnicy, a większość ruchu tranzytowego odbywa się ulicami miasta. Obecnie trwają uzgodnienia oraz prace projektowe związane z ustaleniem jej trasy. Według założeń obwodnica Olsztyna powinna powstać do 2013.

Jednocześnie trwają prace lobbingowe na rzecz modernizacji dróg krajowych w regionie oraz nt. budowy na ich podłożu dróg ekspresowych. W zamierzeniu podejmowane są tematy budowy drogi ekspresowej S16, drogi ekspresowej S51 oraz drogi ekspresowej S53.

Plac Pułaskiego jest jednym z niewielu rond w Europie, na środku którego umiejscowiony jest parking, przystanek autobusowy i toaleta miejska, a samo rondo ma kształt prostokąta.

Transport kolejowy

Pierwsza linia kolejowa przechodząca przez Olsztyn otwarta została w 1872 roku. Wkrótce Olsztyn stał się węzłem kolejowym regionu.

Miasto posiada pięć stacji kolejowych, w tym trzy kolejowe przystanki osobowe z funkcjonującymi dworcami:

• Olsztyn Gietkowska – stacja (bocznica szlakowa)
• Olsztyn Główny – stacja, przystanek i dworzec
• Olsztyn Gutkowo – stacja, przystanek i dworzec
• Olsztyn Kortowo – stacja (bocznica szlakowa, wcześniej mijanka)
• Olsztyn Zachodni – stacja, przystanek i dworzec

Zlikwidowane stacje:

• Olsztyn Linkuzy – stacja (mijanka)

Transport lotniczy

W granicach administracyjnych Olsztyna funkcjonuje cywilno-sportowy port lotniczy Olsztyn-Dajtki. Lotnisko zlokalizowane zostało na osiedlu Dajtki, w odległości ok. 4,5 km od centrum miasta. Z lotniska korzysta m.in. Aeroklub Warmińsko-Mazurski oraz Lotnicze Pogotowie Ratunkowe.

Edukacja i nauka

Olsztyn jest największym ośrodkiem edukacyjnym województwa warmińsko-mazurskiego. W obszarze miasta obecnie funkcjonują:

• 43 przedszkola (w tym 14 niepublicznych)
• 30 szkół podstawowych (w tym 3 niepubliczne)
• 25 gimnazjów (w tym 1 niepubliczne)
• 28 liceów ogólnokształcących (w tym 14 niepublicznych)
• 1 liceum plastyczne
• 9 liceów profilowanych
• 11 techników (w tym 1 niepubliczne)
• 8 zasadniczych szkół zawodowych (w tym 1 niepubliczna)
• 47 szkoły policealne (w tym 37 niepublicznych)
• 2 szkoły muzyczne (I i II stopnia)
• 8 ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego (w tym 7 niepublicznych)
• 1 niepubliczne kolegium języków obcych
• 6 ośrodków doskonalenia nauczycieli (w tym 4 niepubliczne)
• 6 centrów kształcenia ustawicznego (w tym 4 niepubliczne)
• 18 niepublicznych placówek kształcenia ustawicznego
• 10 uzupełniających liceów ogólnokształcących (w tym 8 niepublicznych)
• 9 uzupełniających techników (w tym 2 niepubliczne)
• 1 szkoła specjalna przysposabiająca do pracy
• 1 niepubliczny ośrodek rehabilitacyjno-edukacyjno-wychowawczy
• 3 niepubliczne placówki oświatowo-wychowawcze
• 2 specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci
• 5 poradni psychologiczno-pedagogicznych (w tym 1 niepubliczna)
• 18 zespołów szkół i placówek

Uczelnie wyższe

Pierwszą uczelnią wyższą w mieście była utworzona 31 maja 1950 Wyższa Szkoła Rolnicza. 1 października 1969 WSR przemianowana została na Akademię Rolniczo-Techniczną. 1 września 1999 roku w wyniku połączenia Akademii Rolniczo-Technicznej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Warmińskiego Instytutu Teologicznego powstał Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, który kształci ponad 35 tys. studentów na 16 wydziałach i 49 kierunkach oraz jest największą szkołą wyższą w regionie.

W Olsztynie jest 7 szkół wyższych:

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
• Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego
• Olsztyńska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania im. Tadeusza Kotarbińskiego
• Wyższa Szkoła Informatyki i Ekonomii TWP
• Wyższe Seminarium Duchowne Metropolii Warmińskiej "Hosianum"
• Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie – Wydział Nauk Humanistyczno-Społecznych w Olsztynie
• Gdańska Wyższa Szkoła Administracji – Wydział Zamiejscowy w Olsztynie

W Olsztynie funkcjonuje również Warmińsko-Mazurski Uniwersytet Trzeciego Wieku.

Jednostki naukowo-badawcze

Oprócz szkół wyższych, działalność badawczo-naukową w Olsztynie prowadzą instytuty:

• Centrum Badań Wschodnich
• Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN
• Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza
• Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego

W przeszłości w mieście funkcjonowały również:

• Instytut Mazurski
• Warmiński Instytut Teologiczny

Kultura i sztuka

Muzea

Za czasów Prus Wschodnich muzealnictwo w Olsztynie nie miało warunków rozwoju. Pierwsze muzeum państwowe w Olsztynie powstało w 1921 w salach olsztyńskiego zamku, a zawarte w nim eksponaty głosiły zwycięstwa niemieckiego w plebiscycie z 1920.

Największą obecnie olsztyńską placówką muzealną jest Muzeum Warmii i Mazur, którego siedziba mieści się w Zamku Kapituły Warmińskiej. W jego zbiorach znajdują się m.in. pamiątki, dokumenty, ikonografie, obrazy i rzeźby rodem z tutejszego regionu. W Muzeum zlokalizowana jest stała wystawa kopernikowska, której eksponatem jest astronomiczna tablica doświadczalna wykonana własnoręcznie przez Mikołaja Kopernika w 1517 roku.

Do muzeów w Olsztynie zalicza się także Dom Gazety Olsztyńskiej, którego siedzibą jest budynek, będący w czasach dwudziestolecia międzywojennego redakcją Gazety Olsztyńskiej, jedynej polskiej gazety na Warmii, ukazującej się od 1886 roku. W stolicy województwa warmińsko-mazurskiego mieszczą się także muzea przyrody przy ul. Metalowej w secesyjnym pałacyku oraz muzeum przyrody im. Janiny Wengris w dzielnicy akademickiej Kortowo, w hali widowiskowo-sportowej Urania znajduje się Muzeum Sportu im. Mariana Rapackiego.

Galerie

W Olsztynie funkcjonuje ok. 10 galerii sztuki. Jedną z nich jest Biuro Wystaw Artystycznych z siedzibą w olsztyńskim planetarium. Jest to największa, państwowa galeria sztuki w mieście. Powstała w roku 1958, początkowo jej siedzibą był olsztyński zamek, w roku 1973 przeniesiono ją w obecne miejsce. Wśród innych olsztyńskich galerii znajdują się m.in. Galeria Rynek, Galeria Spichlerz MOK czy Art Deco.

Kina

Pierwszym kinem wędrownym, które zawitało do miasta było najprawdopodobniej Welt – Biographie (niem.), inż. Heinrich Schnellhase. Anons reklamowy umieszczony 26 listopada 1909 w Allensteiner Volksblatt, przytacza dwunastoletnią tradycję pokazów kinowych w mieście. Na jego podstawie przyjąć można, że pierwsza projekcja kinowa w Olsztynie odbyła się najprawdopodobniej w 1897. 30 września i 1 października 1909, w sali hotelu Deutsches Haus gościł Edison-Welt-Theater Windorfa z Berlina-Weißensee.

Pierwsze kina stacjonarne w Olsztynie powstawały jeszcze przed I wojną światową:

• Teatr obrazów świetlnych (niem. Lichtbild-Theater) – pierwszy stały teatr kinematografii w Olsztynie, utworzony w 1909, co upamietnia anons w Allensteiner Volksblatt z dnia 16 listopada 1909;
• Kino Luizy (niem. Luisen-Theater) przy Rynku nr 23 – obecnie w jego miejscu funkcjonuje kino „Awangarda”;
• Metropol Theater (niem.) przy ul. Podgórnej (obecna ul. Staromiejska) – kino zniszczone podczas działań wojennych w 1945;
• Lichtspielpalast (niem.) przy ul. Pieniężnego nr 12 – kino przemianowane w 1918 na Central-Theater (niem.), zlikwidowane po II wojnie światowej.

Kolejne obiekty kinowe w mieście powstały w okresie międzywojennym:

• kino Capitol przy ul. Klebarskiej (obecna al. Piłsudskiego) – kino utworzone w 1929, po zakończeniu II wojny światowej kino zastąpione nieistniejącym już kinem Odrodzenie;
• kino utworzone w 1936 nakładem inwestycyjnym berlińskiej firmy UT-Lichtspiele przy ul. Pieniężnego 16 – działające do 2005 jako kino Polonia.

W połowie lat 90. XX wieku zamknięto kino Grunwald przy al. Wojska Polskiego. Kolejne zamknięcia placówek kinowych w Olsztynie odbyły się w 2005 i dotyczyły kina Kopernik przy ul. 1 maja oraz kina Polonia przy ul. Pieniężnego. Oba kina zamknięto w związku z budowanym multipleksem centrum filmowego „Helios” w „Alfa Centrum” przy al. Piłsudskiego.

Obecnie w mieście funkcjonują dwa kina: Helios oraz Awangarda. Ponadto istnieje również Dyskusyjny Klub Filmowy „ZA”, działajacy przy przy Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych.

Teatry

Największym olsztyńskim teatrem jest dramatyczny Teatr im. Stefana Jaracza, założony w 1925 roku jako Treudank, symbol wdzięczności mieszkańcom za głosowanie za pozostaniem w granicach Niemiec podczas plebiscytu w 1920 roku. Placówka posiada obecnie trzy sceny, w tym jedną dużą na 480 miejsc. W Teatrze im. Stefana Jaracza odbywają się Olsztyńskie Spotkania Teatralne oraz Międzynarodowy Festiwal Teatralny "Demoludy". Aktualnie teatr posiada status narodowej instytucji kultury. Od 1998 roku działa w nim publiczne Studium Aktorskie. W Olsztynie mieści się także Olsztyński Teatr Lalek. Za datę jego powstania uznaje się rok 1953. Trzecim olsztyńskim teatrem jest założona w 1957 przez Tadeusza Ostaszkiewicza Pantomima Olsztyńska – teatr głuchych, zaliczany w latach 1971-1990 do grona renomowanych scen w kraju i Europie (od 1959 do 1989 prowadził ją Bohdan Głuszczak). W latach 90. Pantomima Olsztyńska straciła na znaczeniu, zaś od początku XXI wieku jej status ogranicza się do roli teatralnego koła zainteresowań przy Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych (d. WDK) w Olsztynie. 30 listopada 2009 roku, po pokazie nieukończonego spektaklu „Nazwać chwilowe na zawsze” w reżyserii Ryszarda Piesaka, oficjalnie kończąc działalność przestała istnieć.

Muzyka

Edukacja muzyczna w Olsztynie odbywa sie na bazie Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Fryderyka Chopina, a także prywatnej Szkoły Muzycznej Yamaha.

W Olsztynie mieści się Warmińsko-Mazurska Filharmonia im. Feliksa Nowowiejskiego. Początki działalności Filharmonii związane są z małą orkiestrą symfoniczną, powstałą w połowie lat 40. XX w. W 1972 r. zespół Orkiestry Symfonicznej otrzymał stałą siedzibę w Państwowej Szkole Muzycznej im. F. Chopina, wtedy też nadano jej status Państwowej Filharmonii im. F. Nowowiejskiego.

Olsztyn utożsamiany jest również jako ośrodek chóralistyki w północno-wschodniej Polsce.

Z Olsztyna wywodzi się kilka znanych zespołów muzycznych i wykonawców różnych nurtów i gatunków, m.in: Afromental, Vader, Big Day, Czerwony Tulipan, Pro Musica Antiqua, Pro Musica, PRO FORMA, Olsztyński Chór Kameralny COLLEGIUM MUSICUM, Norbi, Kuśka Brothers, Kangaros, Mietek Folk, Harlem, K.O.M.P, Kaczki z Nowej Paczki, Shannon, Horpyna, Tuhaj Bej, Dies Irae, Berkut, Enej, Transsexdisco Los Vaticaneros, Medium, LIDO, Kookaburra, Skyscream, Wierni, Akademicki Chór Bel Canto WSIiE TWP czy Chór Lekarzy:"Medici Pro Musica".

Imprezy i festiwale

Do olsztyńskich cyklicznych imprez i festiwali należą m.in. Olsztyńskie Lato Artystyczne, Olsztyńskie Noce Bluesowe oraz Ogólnopolskie Spotkania Zamkowe "Śpiewajmy Poezję". Spotkania Zamkowe odbywają się w mieście od 1974 roku. Głównym punktem festiwalu jest konkurs młodych artystów poezji śpiewanej. Olsztyńskie Lato Artystyczne to z kolei trzymiesięczny cykl imprez odbywających się w trakcie wakacji. Główną ich sceną jest olsztyński amfiteatr. Wśród imprez organizowanych w ramach Olsztyńskiego Lata Artystycznego są m.in. Dni Olsztyna, Olsztyńskie Koncerty Organowe, Staromiejskie Spotkania z Szantą, Olsztyński Festiwal Jazzowy. W Olsztynie corocznie odbywa się też Olsztyński Festiwal Dalekowschodnich Sztuk Walki.

Planetarium i obserwatorium

Olsztyńskie Planetarium Astronomiczne otwarto 19 lutego 1973 – w pięćsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika – przy dzisiejszej Alei Piłsudskiego. Jest to drugie co do wielkości planetarium w Polsce. Planetarium jest siedzibą Federacji Miast Kopernikowskich.

Obserwatorium Astronomiczne w Olsztynie otwarto 13 października 1979. Zlokalizowane zostało w zaadaptowanej wieży ciśnień, zbudowanej w 1897 roku na wzgórzu św. Andrzeja, najwyższym (143 m n.p.m.) wzniesieniu dawnego Olsztyna.

Przy bezchmurnej pogodzie obserwatorium prowadzi pokazy astronomiczne. Ponadto z tarasu budynku widoczna jest panorama miasta.

Inne organizacje i placówki kulturalne

• Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych – samorządowa instytucja kultury, zajmująca się animowaniem, inspirowaniem i wspieraniem społecznej aktywności kulturalnej w województwie warmińsko-mazurskim
• Miejski Ośrodek Kultury w Olsztynie – organizator wielu imprez i festiwali
• Pałac Młodzieży w Olsztynie – placówka oświatowo-wychowawcza dla dzieci i młodzieży
• Centrum Francusko-Polskie Cotes-d'Armor

Wspólnoty wyznaniowe

Katolicyzm

• Kościół Rzymskokatolicki
• Ukraińska Cerkiew greckokatolicka (Kościół obrządku bizantyjsko-ukraińskiego)
• Kościół Polskokatolicki

Prawosławie

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
• Kościół Chrześcijan Baptystów
• Kościół Zielonoświątkowy
• Kościół Chrystusowy
• Wspólnota Chrześcijańska "Golgota"
• Kościół Boży w Chrystusie (Centrum Chrześcijańskie "Droga" w Olsztynie)

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Inne

• Świadkowie Jehowy

Turystyka

Szlaki turystyczne

Olsztyn jest ośrodkiem turystycznym głównie ze względu na swoje położenie wśród jezior i lasów. Miasto położone jest Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego, polskiej części Drogi św. Jakuba, Szlaku Zamków Gotyckich, Szlaku Grunwaldzkim, czy Szlaku Kopernikowskim

Turystyka kajakowa

W sezonie letnim po Łynie odbywają się spływy kajakowe "Łyną przez Olsztyn". Spływy rozpoczynają się pod zamkiem olsztyńskim. Trzykilometrowa trasa wiedzie przez malowniczy przełom Łyny w olsztyńskim Lesie Miejskim. Celem spływu jest rozlewisko, gdzie łączą się dwie rzeki – Łyna i Wadąg.

Zabytki

Do walorów rekreacyjno-turystycznych należy zaliczyć zabytki architektoniczne miasta:

• gotycki zamek kapituły warmińskiej z II połowy XIV w.,
• fragmenty murów miejskich z Bramą Wysoką (Górna Brama) z XIV w.,
• XIV-wieczna konkatedra pw. św. Jakuba (bazylika mniejsza),
• Stary Ratusz (wzniesiony w XIV w., po pożarze odbudowany w latach 1623-1624),
• Kościół św. Wawrzyńca z XIV w. (w dzielnicy Gutkowo),
• Kaplica Jerozolimska z 1565 r.,
• secesyjna zabudowa ul. Dąbrowszczaków,
• neogotycki kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z lat 1901-02,
• neoromański kościół pw. św. Józefa z lat 1912-13,
• kościół pw. Chrystusa Króla (zbudowany w stylu renesansu włoskiego) z XX w.,
• kościół garnizonowy pw. Matki Boskiej Królowej Polski (1913-14),
• neogotycki kościół ewangelicko-augsburski z lat 1876-99,
• pseudogotycka kaplica cmentarna, obecnie cerkiew prawosławna z 1904 r.,
• secesyjna kaplica Zjednoczonego Kościoła Ewangelickiego z przełomu XIX i XX w.,
• dom Gazety Olsztyńskiej,
• pałacyk przy ul. Metalowej,
• pałacyk fabrykancki (XIX w.),
• Pałac Archiprezbitera z II poł. XVIII wieku
• wiadukt kolejowy w przełomie Łyny (XIX w.),
• Dom Polski (XIX w.),
• gmach I LO im. Adama Mickiewicza z II połowy XIX w.,
• cmentarz żydowski z domem pogrzebowym, zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna,
• Nowy Ratusz z pocz. XX w.,
• figura Boża Męka z XVIII w.,
• figura Chrystusa Pana z XVIII w.
• dzwonnica na Dajtkach przy ul. Żniwnej
• kościół Matki Bożej Różańcowej na Dajtkach z 1878

Do 10 listopada 1938 roku w mieście znajdowała się mauretańska synagoga z 1877 roku. Była jednym z najbardziej charakterystycznych budynków w mieście ze względu na swoją unikalną, orientalną architekturę.

Sport

Oprócz typowych walorów rekreacyjno-turystycznych, miasto jest prężnie działającym ośrodkiem sportowym. W mieście działa kilkadziesiąt klubów sportowych. Najbardziej utytułowanymi i powszechnie rozpoznawanymi klubami na arenie ogólnokrajowej są Stomil Olsztyn (piłka nożna) (dawny Stomil Olsztyn), AZS UWM Olsztyn (siatkówka), OKPR Warmia Anders Group-Społem Olsztyn oraz i KKS Warmia Olsztyn.

Olsztyn był również etapowym miastem kolarskiego wyścigu Tour de Pologne.

Dzięki posiadanej infrastrukturze sportowej, unikalnej lokalizacji wśród lasów i jezior oraz rozwiniętej bazie hotelowej, Olsztyn jest miejscem zgrupowań wielu kadr i reprezentacji sportowych.

Osoby związane z Olsztynem

Lista nazwisk znanych osób urodzonych lub mieszkająch w Olsztynie

• Johannes Knolleisen (zm. 1511), pruski profesor teologii,
• Mikołaj Kopernik (1473-1543), wybitny astronom, matematyk, ekonomista, lekarz, duchowny, administrator kapituły warmińskiej w latach 1516-1521,
• Łukasz David (1503-1583), historyk pruski,
• Albert Nowiejski (zm. 1664), sekretarz królewski, kanonik warmiński, cały swój majątek zapisał w testamencie na rzecz szpitali Świętego Ducha i Świętego Jerzego w Olsztynie.
• Oskar Belian, słynny burmistrz Olsztyna,
• Piotr Poleski (1730-1798) kupiec olsztyński, rajca miejski, opiekun zabytków, założyciel fundacji Poleskiego,
• Jan Antoni Blank-Białecki (1785-1844), malarz historyczny,
• Jan Liszewski (1852-1894), założyciel „Gazety Olsztyńskiej”,
• Hugo Haase (1863-1919), niemiecki polityk (SPD i USPD),
• Franz Justus Rarkowski (1873-1950), niemiecki, katolicki biskup polowy wojska niemieckiego
• Feliks Nowowiejski (1877-1946), kompozytor, muzyk-wirtuoz, dyrygent, autor muzyki do "Roty",
• Maksymilian Kaller (1880-1947), w latach 1930–1947 biskup warmiński,
• Erich Mendelsohn (1887-1953), wybitny architekt niemiecki,
• Seweryn Pieniężny (1890-1940), dziennikarz, redaktor i wydawca „Gazety Olsztyńskiej”,
• Olga Desmond (1891-1964), ur. jako Olga Sellin, niemiecka tancerka i aktorka,
• Kurd von Bülow (1899-1971), niemiecki geolog,
• Maria Zientara-Malewska (1894-1984), poetka,
• Jakub Prawin (1901-1957), pierwszy wojewoda olsztyński,
• Jędrzej Giertych (1903-1992), polityk, ideolog Narodowej Demokracji,
• Klaus-Joachim Zülch (1910-1988), niemiecki naukowiec (neurologia), syn burmistrza Georga Zülcha,
• Günter Wand (1912-2002), niemiecki dyrygent i kompozytor,
• Henryk Panas (1912-1985), prozaik, dramaturg i publicysta,
• Annemarie Suckow von Heydendorff (ur. 1912), niemiecka rzeźbiarka,
• Mieczysław Moczar (1913-1986), działacz władz komunistycznych, w latach 1948–1952 związany z Olsztynem,
• Hans-Jürgen Wischnewski (1922-2005), wieloletni minister Republiki Federalnej Niemiec,
• Andrzej Zawada (1928-2000), sejsmolog i himalaista,
• Józef Glemp (ur. 1929), prymas Polski, w latach 1979–1981 biskup warmiński,
• Leonhard Pohl (ur. 1929), niemiecki lekkoatleta, zdobywca brązowego medalu w 1956 na olimpiadzie w Melbourne,
• Wolf Lepenies (ur. 1941), niemiecki naukowiec, socjolog i politolog,
• Janusz Lorenz (ur. 1942), polityk,
• Kazimierz Schilling (1943-2006) astronom, popularyzator astronomii,
• Gudrun Wagner (1944-2007), współorganizatorka Festiwalu Wagnerowskiego w Bayreuth,
• Tadeusz Iwiński (ur. 1944), polityk SLD,
• Jacek Jezierski (ur. 1949), biskup pomocniczy warmiński,
• Zbigniew Lubiejewski (ur. 1949), siatkarz, mistrz olimpijski z Montrealu,
• Marian Bublewicz (1950-1993), wielokrotny mistrz Polski w rajdach samochodowych,
• Andrzej Arciszewski (ur. 1951), lalkarz, aktor dubbingowy,
• Ryszard Górecki (ur. 1951), rektor UWM, członek PAN, senator RP, honorowy obywatel Olsztyna,
• Kazimierz Brakoniecki (ur. 1952), poeta, eseista, tłumacz literatury francuskiej Bretanii, laureat nagrody Laur Unesco 2007,
• Bronisław Wildstein (ur. 1952), dziennikarz,
• Rudolf Bażanowski (ur. 1953), biskup diecezji mazurskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP,
• Henryka Krzywonos (ur. 1953), działaczka opozycji w okresie PRL, sygnatariuszka porozumień sierpniowych,
• Juliusz Machulski (ur. 1955), reżyser,
• Izabela Trojanowska (ur. 1955), piosenkarka i aktorka,
• Włodzimierz Kowalewski (ur. 1956), prozaik, nominowany do literackiej nagrody NIKE (1998,2001)
• Andrzej Ryński (ur. 1958), polityk SLD, prezydent Olsztyna (1994–1998), marszałek województwa warmińsko-mazurskiego (1999–2006),
• Piotr Galiński (1959), tancerz, choreograf, juror Tańca z gwiazdami TVN,
• Piotr Bałtroczyk (ur. 1961), dziennikarz, poeta, konferansjer, satyryk, prezenter telewizyjny i radiowy,
• Krzysztof Pater (ur. 1961), ekonomista, działacz społeczny i polityk, harcmistrz,
• Krzysztof Hołowczyc (ur. 1962), kierowca rajdowy,
• Iwona Szymańska-Pavlović (ur. 1963) – tancerka, sędzia związkowy, jurorka Tańca z gwiazdami TVN,
• Piotr "Peter" Wiwczarek (ur. 1965), wokalista zespołu Vader
• Artur Wojdat (ur. 1968), pływak, brązowy medalista olimpijski,
• Beata Krupska-Tyszkiewicz (ur. 1970), polska koszykarka,
• Ireneusz Bruski (ur. 1971), duchowny katolicki, prawnik, dziennikarz, publicysta,
• Anna Samusionek (ur. 1971), aktorka,
• Marek Bożek (ur. 1974) ekskomunikowany proboszcz parafii św. Stanisława Kostki w St. Louis, USA
• Łukasz Kadziewicz (ur. 1980), siatkarz, reprezentant Polski,
• Wojciech Grzyb (ur. 1981), siatkarz, reprezentant Polski,
• Marek Kaliszuk (ur.1980), aktor,
• Tomasz Lach pseudonim Tomson (ur. 1983) – wokalista grupy Afromental i zdobywca I nagrody w Festiwalu Muzyki BigBeatowej w Żarach
• Wojciech Łozowski pseudonim Łozo (ur. 1984) – wokalista grupy Afromental i prezenter MTV Polska.
• Mamed Chalidow – zawodnik MMA
• Daniel Żółtak – reprezentant Polski w piłce ręcznej
• Patrycja Gulak-Lipka (ur. 1982), koszykarka, reprezentantka Polski
• Adrian Mierzejewski (ur. 1986) – piłkarz reprezentacji Polski i zawodnik Trabzonsporu, były gracz m.in. Stomilu Olsztyn

Honorowi obywatele miasta

Honorowe Obywatelstwo Olsztyna nadawane jest na podstawie uchwały osobom szczególnie zasłużonym dla Olsztyna, a także wybitnym osobistościom, jako wyraz najwyższego wyróżnienia i uznania Rady Miasta Olsztyn. Osoba wyróżniona otrzymuje Akt Nadania i Odznakę Honorowego Obywatelstwa Olsztyna.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Bielsko-Biała	Polska	2005
Calpe	Hiszpania	marzec 1989
Chateauroux	Francja	23 lutego 1991
Gelsenkirchen	Niemcy	grudzień 1992
Kaliningrad	Rosja	5 marca 1993
Łuck	Ukraina	19 grudnia 1997
Offenburg	Niemcy	19 marca 1999
Osnabrück	Niemcy	2009
Richmond	Stany Zjednoczone	1995
Rovaniemi	Finlandia	1976

Miasta współpracujące

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Sønderborg	Dania	1994
Halmstad	Szwecja	listopad 2003
Perugia	Włochy	grudzień 2004

Media

Radio i telewizja

W 1969, uruchomiono Olsztyński Radiowo-Telewizyjny Ośrodek Nadawczy w Pieczewie. Wybudowano tam maszt radiowo-telewizyjny 53°45′13″N 20°30′57″E / 53.75361, 20.51583 o wysokość 360 m (po podwyższaniach ok. 380 m), który jest najwyższym istniejącym obiektem budowlanym w Polsce.

Stacje radiowe funkcjonujące na obszarze miasta:

• Radio Olsztyn
• Radio Eska
• Radio Planeta
• Radio UWM FM
• Radio RMF FM – oddział lokalny Olsztyn
• Radio ZET – oddział lokalny Olsztyn
• Radio PiN – oddział lokalny Olsztyn
• Radio PLUS – oddział lokalny Olsztyn

Ośrodki telewizyjne nadające z Olsztyna:

• TVP Olsztyn – regionalny oddział TVP, powstały 1 stycznia 2005 na bazie Warmińsko-Mazurski Ośrodek TVP (pasmo lokalne TVP Info)
• Tele-Top Olsztyn – lokalna stacja telewizyjna, nadająca program w sieci telewizji kablowej Multimedia Polska
• TV Olsztyn – lokalna stacja telewizyjna, nadająca program w sieci telewizji kablowej Vectra
• TV Kortowo – internetowa telewizja UWM w Olsztynie

Prasa

• „Extra Sukces” – bezpłatny tygodnik wydawany od 4 września 2007 przez Produkt Sp. z o.o.
• „Gazeta Olsztyńska” – gazeta regionalna powstała 6 kwietnia 1970 z przemianowania "Głosu Olsztyńskiego", wydawany przez Edytor Sp. z o.o.
• „Gazeta Studencka” – miesięcznik studentów UWM w Olsztynie
• „Gazeta Uniwersytecka” – bezpłatny dodatek do Gazety Olsztyńskiej i Dziennika Elbląskiego, ukazujący się w każdą pierwszą środę miesiąca od marca 2002 przy współpracy z UWM w Olsztynie
• „Gazeta Wyborcza” – mutacja lokalna Olsztyn, wydawana przez Agora SA
• „Nasz Olsztyniak” – bezpłatna gazeta ukazująca się dwa razy w tygodniu, wydawana przez spółkę Wydawca Olsztyn Sp. z o.o.
• „Nowe Życie Olsztyna” – kolorowy miesięcznik, wydawany od 2004 r.
• „Posłaniec Warmiński” – dwutygodnik Kurii Metropolitalnej Archidiecezji Warmińskiej, wydawany od 10 października 1982
• „Super Express” – mutacja lokalna Olsztyn, wydawany przez MURATOR SA
• „Wiadomości Uniwersyteckie” – bezpłatny miesięcznik informacyjny UWM w Olsztynie, wydawany od 1999

Internet

• Olsztyn.com.pl – najstarszy portal internetowy Olsztyna, założony w 1999 roku, prywatna inicjatywa nie związana z żadnym podmiotem
• Gazeta On-Line Olsztyn24 – portal internetowy założony w 2007 roku, poruszający sprawy związane z Olsztynem i regionem
• Portal Warmii i Mazur WM.PL – portal internetowy założony w 2002 roku, związany z Gazetą Olsztyńską
• Polska Olsztyn – regionalny serwis internetowy, powstały 26 lutego 2009 roku, będący częścią Polskatimes.pl – internetowego serwisu dziennika Polska
• ITVolsztyn.pl – pierwsza w Olsztynie prywatna telewizja internetowa, założona 5 maja 2011 roku – dokumentuje najważniejsze wydarzenia w Olsztynie, pokazuje mieszkańców miasta i promuje lokalny biznes

Zobacz też

• Warmia
• Pojezierze Olsztyńskie
• „O Warmio moja miła” („Hymn Warmiński”) – hymn i hejnał Olsztyna
• Olsztyńskie Centrum Edukacji Ekologicznej