Barczewo

Barczewo (dawniej Wartembork, niem. Wartenburg in Ostpreussen) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Barczewo. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego. Miasto położone jest na Warmii nad rzeką Pisą Warmińską.

Ośrodek usług, drobny przemysł: drzewny, metalowy, chemiczny, włókienniczy, spożywczy.

Historia

Pierwotnie lokowane było w 1325 w miejscu, gdzie obecnie jest miejscowość Barczewko. Po zniszczeniu pierwszego grodu przez Litwinów nowe miasto uzyskało prawa miejskie 4 lipca 1364 z polecenia biskupa warmińskiego Jana II Stryprocka, zasadźcą i sołtysem drugiej lokacji miasta był Henryk z Łajs.

Miasto wybudowano na planie prostokąta z centralnym rynkiem. W części północno-wschodniej zlokalizowany został kościół farny pod wezwaniem św. Anny, a w części południowo-wschodniej kościół franciszkański św. Andrzeja. Na północ od kościoła farnego zlokalizowany był zamek biskupi, w którym rezydował burgrabia zarządzający jednym z komornictw Księstwa Warmińskiego. Funkcję burgrabiego pełnił m.in. Bartosz Kromer – brat biskupa Marcina Kromera. Miasto posiadało dwie bramy miejskie: Olsztyńską i Jeziorańską oraz Furtę Zamkową. Parafia w ówczesnym Wartemborku przed reformacją należała do archiprezbiteratu w Jezioranach.

Na mocy pokoju toruńskiego miasto wraz z całą Warmią włączone zostało do Królestwa Polskiego. W 1538 Wartembork odwiedził Mikołaj Kopernik, który jako przedstawiciel kapituły towarzyszył biskupowi Janowi Dantyszkowi w czasie objazdu diecezji warmińskiej, gdy ten odbierał hołd od poddanych. W 1772 miasto wcielone zostało do Prus, i wraz z nimi weszło w 1871 w skład zjednoczonych Niemiec.

31 stycznia 1945 r. miejscowość została zajęta przez wojska radzieckie, później zaś przekazana administracji polskiej. Pozostałą w mieście ludność niemiecką wysiedlono. Ze względu na niemieckie brzmienie historycznej nazwy Wartembork, 15 września 1946 roku władze polskie zmieniły ją na Nowowiejsk, a 4 grudnia 1946 roku ostatecznie na Barczewo dla uczczenia pamięci księdza Walentego Barczewskiego.

W barczewskim zakładzie karnym 12 listopada 1986 roku zmarł zbrodniarz wojenny, były gauleiter i nadprezydent Prus Wschodnich, Erich Koch. Więzienie to w latach 80. XX wieku było więzieniem politycznym, w którym przetrzymywano działaczy antykomunistycznych (m.in. Władysława Frasyniuka, Adama Michnika i Leszka Moczulskiego).

W roku 1991 ukazała się pierwsza w powojennej historii miasta gazeta samorządowa "Nowiny Barczewskie". Pomysłodawcą i pierwszym redaktorem był Tadeusz Rynkiewicz.

Zabytki

Średniowieczna część Barczewa położona jest na planie prostokąta z regularną siatką ulic o charakterystycznej zabudowie małomiasteczkowej. Do zabytków architektonicznych Barczewa należą:

• Zamek Biskupi
• Kościół św. Andrzeja Apostoła
• Kościół św. Anny i Szczepana w Barczewie – został wybudowany w 1386 roku, w stylu gotyckim. Ulegał wielokrotnie pożarom. Kościół ma długość 46 metrów i szerokość 17 metrów. Zbudowany jest z czerwonej, wypalanej cegły. W 1894 roku dobudowano prezbiterium. Pożar z 1850 roku miał największy wpływ na wygląd kościoła. Obok budynku znajduje się Dom Parafialny z połowy XIX wieku. Kościół w ostatnich latach ulegał gruntownym remontom, między innymi dzięki środkom z Unii Europejskiej. Między innymi położono dachówkę
• Kościół Więzienny św. Dyzmy w Barczewie – znajdujący się na terenie Zakładu Karnego przy ulicy Klasztornej. Budowany od 1808 roku, zbudowany ostatecznie w 1872 roku stworzony głównie dla mieszkańców i personelu Zakładu Karnego. W 1944 roku kościół częściowo został przeobrażony w niemiecką szwalnie mundurów wojskowych
• Neogotycki kościół ewangelicko–augsburski – znajdujący się przy ulicy Grunwaldzkiej. W 1870 roku położono kamień węgielny pod budowę kościoła, miejscem plebanii dla księży którzy odprawiali liturgie w tym kościele był budynek Domu Kultury. Kościół mieścił do 400 osób, w tym 300 siedzących. Budowla miała długość 27 metrów, szerokość 12,3 metrów i wysokość 15 metrów. Wieża ma wysokość 30 metrów. W 1871 roku kościół został oddany do użytku
• Synagoga – ostatnia ocalała synagoga na Warmii, znajdująca się przy ulicy Kościuszki
• Brama Południowa – fragmenty gotyckiej bramy z XIV wieku, znajdującej się przy ulicy Mostowej
• Szpital św. Antoniego (Mariacki) – wybudowany w 1902 roku, w stylu neogotyckim, budynek zastąpił stary szpital miejski zbudowany w 1733 roku, który został rozebrany w 1976 roku. Początkowo w jednym z pomieszczeń urządzono kaplicę św. Antoniego, a od strony frontowej szpitala postawiono figurę Matki Boskiej, która do tej pory się tu znajduje. Obok budynku znajduje się cmentarz ewangelicki, na którym w czasie II wojny światowej pochowani zostali żołnierze niemieccy. Przeszedł remont w 1997 roku. Obecnie trwa przekształcanie budynku szpitala i oddawanie go Związkowi Polskich Kawalerów Maltańskich. Otwarcie przewidywane jest na 1 stycznia 2012 roku
• Kaplica cmentarna przy cmentarzu katolickim – znajdująca się przy ulicy Kościuszki, wybudowana w latach sześćdziesiątych XX wieku

• Nagrobek Andrzeja Batorego – znajdujący się w Kościele św. Andrzeja Apostoła, pochodzący z epoki renesansu, przedstawiający braci Batorych, Pomnik przedstawia leżącą postać Baltazara, która jest w zbroi. W górnej części znajduje się kardynał Andrzej, który klęczy i się modli. Kardynał Andrzej jednak nie został pochowany w kaplicy, natomiast zginął w Siedmiogrodzie. Nagrobek został wykonany z marmuru gdańskiego
• Ratusz
• Wieża ciśnień – znajdująca się na terenie Osiedla Zielonego, została wybudowana w 1907 roku, posiada zbiornik o pojemności 150 m3
• Brama cmentarna – znajdująca się przy ulicy Armii Krajowej
• Pozostałości murów miejskich (XIV w.)
• Kapliczka przy ulicy Warmińskiej – najstarsza, pochodząca z początku XVII wieku kapliczka dwukondygnacyjna

• Kapliczka przy ulicy Olsztyńskiej – neogotycka z XIX wieku
• Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie – znajdujące się przy ulicy Mickiewicza 13, otwarcie muzeum odbyło się 15 lipca 1961 roku, obecnie budynek nosi nazwę Salonu Muzycznego im. Feliksa Nowowiejskiego. Mieści się w miejscu gdzie urodził się i żył sam kompozytor. Znajduje się tu wiele eksponatów i pamiątek, odbywają się liczne koncerty, wystawy i zajęcia gry na instrumentach muzycznych.
• Cmentarz żydowski w Barczewie (ul Warmińska)
• Kapliczka przy ulicy Granicznej – klasycystyczna pochodząca z XIX wieku
• Cmentarz Ewangelicki – znajdujący się przy ul. Niepodległości, gdzie zostawali chowani między innymi żołnierze niemieccy w trakcie II wojny światowej, którzy po przebyciu w Szpitalu znajdującym się obok umierali.
• Dawny Cmentarz Więzienny przy ul. Kościuszki – funkcjonujący głównie podczas I wojny światowej
• Wikarówka – zwana dawną plebanią przy ulicy Feliksa Nowowiejskiego
• Cmentarz Katolicki przy ulicy Armii Krajowej – znajdują się tu nagrobki z XIX i początku XX wieku
• Średniowieczny układ przestrzenny starego miasta
• Kapliczka przy ulicy Mostowej – czworoboczna, pochodząca z 1800 roku
• Kapliczka przy ulicy Wojska Polskiego – neogotycka z 1862 roku

Dwa kilometry od Barczewa, nad rzeką Pisą znajduje się Góra Krzyżowa, która według źródeł historycznych jest miejscem dawnej osady pruskiej.

Geografia

Ukształtowanie powierzchni

Teren, na którym położone jest Barczewo charakteryzuje się dużą ilością jezior oraz pagórków pochodzenia lodowcowego, które mają wpływ na kształtowanie mikroklimatu w mieście i najbliższej okolicy. Ukształtowanie powierzchni nastąpiło w ostatniej fazie zlodowacenia. Miasto leży w krajobrazie młodo-glacjalnym, pagórkowatym, pojeziernym. Teren miasta, jak i najbliższej okolicy pod względem hipsometrycznym jest bardzo urozmaicony. Obok wzgórz morenowych występują obszary nizinne. Maksymalna deniwelacja dochodzi do 75 m.

Klimat

Barczewo leży w odmianie przejściowej klimatu umiarkowanego ciepłego. Średnia roczna temperatura roczna waha się pomiędzy +6,6 °C a +7,1 °C. Najwyższa średnia temperatura występuje w lipcu i wynosi +17,9, a najniższa średnia temperatura występuje w styczniu i dochodzi do -3,5 °C. Średnia suma opadów w skali roku wynosi od 550 do 600 mm. Przeciętnie w ciągu roku opady występują przez około 140 dni, liczba dni z przymrozkami wynosi 130, natomiast pokrywa śnieżna zalega średnio przez 83 dni. W ciągu całego roku dominują wiatry południowo-zachodnie i zachodnie. Jesienią i zimą wzrasta udział wiatrów południowych, zaś wiosną i latem północno-zachodnich.

Kultura

Życiem kulturalnym Barczewa opiekuje się Centrum Kultury i Promocji Gminy w Barczewie znajdujące się przy ulicy Słowackiego jest organizatorem wielu imprez rozrywkowych, kulturalnych, oświatowych i lokalnych w mieście. Organizuje on zajęcia kulturalne dla młodzieży, dzieci, dorosłych i osób starszych. Odbywają się tu zajęcia plastyczne, wokalne, logopedyczne, lingwistyczne, nauki gry na instrumentach i nauki fotografowania. Do zadań Centrum Kultury i Promocji Gminy należy popularyzacja Salonu Muzycznego im Feliksa Nowowiejskiego, prowadzenie biblioteki gminnej, nadzorowanie działalności wiejskich świetlic i bibliotek oraz obsługa punktu informacji turystycznej przy ulicy Mickiewicza. Mieszkańcy mają szansę uczestniczyć w kołach zainteresowań, zrzeszać z klubach i stowarzyszeniach. MOKSiT w Barczewie gościł m.in. Rudi Schuberta, Akcent, Grupa Operacyjna, Enej. Do stałych imprez organizowanych przez Miejski Dom Kultury zaliczyć można:

• Dni Barczewa,
• Dożynki gminne,
• Przegląd Teatrów Dziecięcych i Młodzieżowych "Złota Kaczka",
• Wyścig kolarski "Tour de Warmia".
• Festiwal Chóralny im. Feliksa Nowowiejskiego

Organizacje, stowarzyszenia

• Stowarzyszenie Inicjatyw Obywatelskich w Barczewie
• Stowarzyszenie Miłośników Historii Organizacji Młodzieżowych "Pokolenia" Koło w Barczewie
• Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze" Oddział Barczewo
• Stowarzyszenie "Każdemu Dać Szansę"
• Koło Krajowego Związku Emerytów i Rencistów Służby Więziennej przy Zakładzie Karnym w Barczewie
• Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Z Upośledzeniem Umysłowym Koło Terenowe w Barczewie
• Związek Ochotniczych Straży Pożarnych w Barczewie
• Stowarzyszenie Przedsiębiorców w Barczewie
• Polski Związek Wędkarski Koło w Barczewie
• Stowarzyszenie Przyjaciół w Barczewie
• Lokalna Grupa Działania Stowarzyszenie „Południowa Warmia”
• Gminny Klub Sportowy "Pisa" w Barczewie
• Ludowy Uczniowski Klub Sportowy Surma
• Warmiński Klub Sportowy „Volley Ball”
• Uczniowski Klub Sportowy „Gala”

Transport

Transport drogowy

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• droga krajowa 16 (Dolna Grupa – Grudziądz – Iława – Ostróda – Olsztyn – Barczewo – Mrągowo – Ełk – Augustów – przejście graniczne z Litwą w Ogrodnikach)
• droga wojewódzka 595 (Jeziorany – Barczewo)

Transport kolejowy

Przez Barczewo przebiega linia kolejowa Czerwonka – Ełk, dzięki której miasto ma połączenie m.in. z Olsztynem i Ełkiem.

Transport publiczny

Przez Barczewo przejeżdżają autobusy PKS oraz prywatne linie, m.in. busy Olsztyńskiej Korporacji, (linia 64 kursująca na trasie Olsztyn – Barczewo), busy firm M.Maziec, Intertrans, Wojteks, Bus Kormoran. Odległości między ważniejszymi miastami:

• Olsztyn: 17,6 km
• Warszawa: 229 km
• Kraków: 518 km
• Gdańsk: 187 km
• Mrągowo: 44,6 km
• Suwałki: 179 km

Atrakcje turystyczne

Przez Barczewo przepływają dwie rzeki: Pisa oraz Kiermas. W mieście jest 14 mostów znajdujących się na terenie Starego Miasta. W centrum miasta, niedaleko kościoła św. Anny, znajduje się staw młyński (zwany więziennym) z Amfiteatrem Miejskim. W mieście znajdują się tereny zielone służące rekreacji, między innymi park przy ulicy Krótkiej, park przy ulicy Armii Krajowej, jak i droga wzdłuż rzeki Pisy ciągnąca się od Szpitala Miejskiego do granic miasta w kierunku plaży miejskiej o długości około 3 kilometrów. 1,5 km od Barczewa znajduje się plaża miejska nad jeziorem Orzyc. Barczewo okalają także jeziora: Dobrąg, Wadąg, Kiermas, Umląg, Kierzlińskie, Pisz, Tumiańskie.

Trasy rowerowe

Przez Barczewo przechodzą szlaki rowerowe:

• szlak niebieski

Barczewo – Lamkowo – Barczewko – Barczewo. Długość trasy: 32 km.

• Szlak żółty

Barczewo – Tumiany -Bartołty Wielkie – Jedzbark – Barczewo. Długość trasy: 32,5 km.

• Szlak czerwony

Barczewo – Wipsowo – Dadaj – Ramsowo – Barczewo. Długość trasy: 57,9 km.

• Szlak zielony

Barczewo – Mokiny – Łęgajny – Barczewko – Barczewo. Długość trasy: 25,2 km.

Edukacja

Przedszkola i szkoły podstawowe

• Przedszkole Miejskie - znajdujące się przy ulicy Słowackiego. W przedszkolu funkcjonuje 9 klas, do których uczęszczają dzieci w wieku od 3 do 6 lat.
• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Feliksa Nowowiejskiego – znajduje się przy ulicy Wojska Polskiego (w dwóch budynkach: Wojska Polskiego 34 (biblioteki) i 36 (budynku szkoły)). Szkoła jest jednym z organizatorów Międzynarodowego Festiwalu Chóralnego im. Feliksa Nowowiejskiego. Szkoła Podstawowa zawiera się w trzech budynkach. W dwóch z nich znajdują się sale lekcyjne, a w trzecim biblioteka. Do szkoły przylega hala sportowa. Obecnym dyrektorem szkoły jest Jolanta Pastuszenko, która zastąpiła przez 10 lat urzędującą Krystynę Żygadło. Aukcja Bożonarodzeniowa organizowana w grudniu jest symbolem szkoły, a organizowane przez tydzień w lutym Dni Patrona Szkoły są istnym świętem. W szkole uczy się około 700 uczniów.

Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 im. Ziemi Warmińskiej – znajduje się przy ulicy Północnej 14. Gimnazjum przez 6 lat swojej działalności miało swoje trzy siedziby: przy ulicy Wojska Polskiego w budynku Szkoły Podstawowej, przy ulicy Słowackiego, w miejscu placówki Barczewskiego Domu Kultury oraz przy ulicy Zielonej. W 2006 roku oddano do użytku nowoczesny kompleks edukacyjny zawierający 20 sal edukacyjnych, stołówkę i bibliotekę z centrum multimedialnym. W 2009 oddano do użytku pełnowymiarową halę sportową wraz z siłownią i salką gimnastyczną a także 5 nowych sal lekcyjnych, klasę multimedialną, salę konferencyjną i świetlicę. Dyrektorem szkoły do 2008 roku była Krystyna Szter, natomiast następcą do dnia dzisiejszego został nauczyciel historii Zbigniew Podlaski. Do szkoły uczęszcza od 700 do 550 uczniów, w zależności od populacji danego rocznika. W 2008 roku szkoła wzbogaciła się o sztandar i hymn gimnazjum, który został napisany przez nauczycielkę języka polskiego Iwonę Rudź, a skomponowany przez księdza uczącego religii Krzysztofa Bumbula. Szkoła rokrocznie bierze udział w wymianie uczniów ze szkołą w Hagen oraz w Miedzynarodowym Festiwalu Chóralnym im. Feliksa Nowowiejskiego. Corocznie organizowane są takie imprezy szkolne jak Dzień Szkoły, Dzień Bez Przemocy oraz Eurobus.
• Gimnazjum nr 2 – znajduje się w budynku Zakładu Poprawczego przy ulicy Wojska Polskiego.
• Szkoła Zawodowa nr 1 w Barczewie - znajduje się w budynku Zakładu Poprawczego przy ulicy Wojska Polskiego.

Sport

Pisa Tewes-Bis Barczewo

W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Pisa Barczewo. Aktualnie występuje w IV lidze województwa warmińsko-mazurskiego.

• Pełna nazwa: Gminny Klub Sportowy Pisa Barczewo
• Rok założenia: 1950
• Barwy: biało-zielone
• Adres: Plac Ratuszowy 1, 11-010 Barczewo
• Stadion: Stadion Miejski w Barczewie
• Pojemność: 3000 miejsc siedzących
• Oświetlenie: brak
• Wymiary boiska: 100 m x 68 m

W drużynie grał m.in.: Tomasz Zahorski.

LUKK Krokus Barczewo

W Barczewie działa klub kolarski LUKK Krokus Barczewo, którego zawodniczką jest Małgorzata Jasińska, mistrzyni Polski w kolarstwie szosowym

Hala sportowa

Przy ulicy Północnej 14 znajduje się pełnowymiarowa, posiadająca 500 miejsc siedzących hala sportowo–widowiskowa. Oddana została do użytku w 2009 roku.

Osiedla i dzielnice

• Stare Miasto - obszar zawierający się wewnątrz starych murów miejskich
• Nowe Miasto - zawiera Osiedle Słoneczne, drugie pod względem liczby mieszkańców (około 2 tysiące osób), bloki i zabudowania wzdłuż ulicy Wojska Polskiego
• Osiedle Domków Jednorodzinnych - największe pod względem powierzchni osiedle w Barczewie, zamieszkuje je ponad 2 tysiące mieszkańców.
• Osiedle Sójcze Wzgórze - zawiera obszar cmentarza, zakładu karnego, osiedla bloków przy cmentarzu oraz osiedla domków jednorodzinnych wzdłuż ulicy Kościuszki i Granicznej
• Zatorze - zawiera zakłady przemysłowe i pojedyncze zabudowania wokół dworca PKP w stronę Jezioran
• Osiedle Zielone - zabudowania wzdłuż ulicy Warmińskiej, osiedle bloków i domów szeregowych przy ulicy Zielonej i Wiejskiej oraz teren ogródków zielonych rozciągający się w stronę Barczewka

Handel

• Dyskonty – Stokrotka , ABC(2), Biedronka
• Targowiska miejskie – Targowisko główne (ul. Wojska Polskiego 7 (obok budynku TVK Macrosat),
• Sklepy RTV i AGD – Avans
• Stacje paliw – Orlen (1), i mniejsze stacje prywatne

Miasta partnerskie =

• Hagen am Teutoburger Wald

Osoby związane z Barczewem

Lista osób urodzonych w Barczewie:

• Feliks Nowowiejski – kompozytor, dyrygent, pedagog, organista-wirtuoz, organizator życia muzycznego, szambelan papieski,
• Kazimierz Brakoniecki – poeta, eseista, krytyk literacki, redaktor, animator kultury,
• Winfried Lipscher – niemiecki teolog katolicki, tłumacz, działacz na rzecz polsko-niemieckiego pojednania,
• Tomasz Zahorski – piłkarz, napastnik reprezentacji Polski i Górnika Zabrze.
• Małgorzata Jasińska – kolarka, mistrzyni Polski w kolarstwie szosowym.

Lista osób związanych z Barczewem:

• Paweł Górnicki – kanonik wileński, inflancki i warmiński, prepozyt kapituły warmińskiej, sekretarz króla Stefana Batorego – podczas najazdu szwedzkiego schronił się w klasztorze bernardynów w Barczewie, gdzie zmarł 8 marca 1632 r. Pochowany został w kościele klasztornym pw. św. Andrzeja.
• Barbara Hulanicka – autorka gobelinów zdobiących Watykan i Biały Dom w Waszyngtonie.

Zobacz też

• Zakład Karny Barczewo
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego