Butryny

Butryny (niem. Wuttrienen) - wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda.

Do 1954 roku siedziba gminy Butryny. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś sołecka na terenie południowej Warmii, z zespołem szkolno-przedszkolnym, ośrodkiem zdrowia i ochotniczą strażą pożarną. W okolicy znajdują się ośrodki wypoczynkowe nad jeziorem Gim.

Nazwa wsi pochodzi najprawdopodobniej od imienia pruskiego osadnika Butrym lub od domu (but – dom). Inną etymologią wskazuje J. Chłosta: wutris w języku pruskim oznacza kowal. W Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Butrynach od 2000 roku funkcjonuje pierwsze w Archidiecezji Warmińskiej Szkolne Koło Caritas. W miejscowości funkcjonuje również Ochotnicza Straż Pożarna założona w 1905 roku.

Przez Butryny przebiegają trzy szlaki rowerowe, m.in.:

• żółty szlak rowerowy gminy Purda (Olsztyn-Zgniłocha 25 km)
• zielony szlak gminy Purda dookoła Butryn (15 km)

Historia

Wieś założona na śródleśnej polanie w 1412 r. przez Kapitułę Warmińską, lokowana na prawie chełmińskim. W akcie lokacyjny dwaj Prusowie: Dibken i Kuniken otrzymali 40 włók, celem założenia wsi. W 1415 r. nazwę wsi zapisano jako Wotrienen, w roku 1576 – Putrinen, natomiast w 1615 r. zapisano jako Wutrienen i Wotrinen. Pierwszy kościół wymieniany jest w dokumentach już w XIV w.

W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1519–1521 roku wieś była częściowo zniszczona. Pod Butrynami społeczność warmińska uroczyście witała nowych biskupów, przybywających z Rzeczypospolitej (zobacz Aleja Biskupów).

W 1863 roku schronili się tu polscy powstańcy. W 1883 r. we wsi została założona biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, natomiast w 1891 r. w Butrynach powstało Polsko-Katolickie Towarzystwo Ludowe pod wezwaniem św. Józefa. Towarzystwo Ludowe wystawiło między innymi widowisko sceniczne pt. "Swaty warmińskie", autorstwa Jana Liszewskiego. Jeszcze na początku XIX wieku nabożeństwa w miejscowym kościele odbywały się wyłącznie w języku polskim. Z tego okresu pochodzą liczne nagrobki znajdujące się na pobliskim cmentarzu, z napisami w języku polskim. W roku 1883 pracował tu znany działacz warmiński ks. Walenty Barczewski (1856–1928). W latach 1903–1933 proboszczem był ks. Wacław Osiński (1868–1945), polski działacz narodowy (Związek Polaków w Prusach Wschodnich) i oświatowy, szykanowany przez władze niemieckie. Obecnie proboszczem jest ks. Jan Pietrzyk. W plebiscycie w roku 1920 za Prusami Wschodnimi oddano w Butrynach 306 głosów, za przynależnością do Polski – 168 głosów.

W czasie II wojny światowej w Butrynach umiejscowiono podobóz jeńców francuskich stalagu 1-B Hohenstein (Olsztynek).

Po 1945 r. Butryny były wsią sołecką.

Ludzie

W 1783 r. odnotowano we wsi 44 "dymy". W 1818 w Butrynach mieszkało 282 osób. W 1861 r. było tu 628 katolików, 13 ewangelików i siedmiu Żydów – wszyscy posługiwali się językiem polskim. w 1939 odnotowano 730 mieszkańców. Po drugiej wojnie światowej liczba mieszkańców spadła, w 1998 było we wsi 413 mieszkańców. W Butrynach urodzili się:

• Jan Stankiewicz (1836–1899) – działacz oświatowy, bibliotekarz
• Jan Hoch (1871–1956) – gawędziarz ludowy i działacz oświatowy
• Jan Niemierski (1886-1941) – podpułkownik Wojska Polskiego, komendant Straży Mazurskiej w okresie plebiscytu, prezydent Rzeszowa, zamordowany w Oświęcimiu.
• Herbert Kühnapfel (1906–1933) – niemiecki poeta, autor tomików "Das Einhorn" (1931), "Der Turm" (1941).

Zabytki

We wsi znajduje się kościół murowany pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, wybudowany w 1689 (wcześniejszy spłonął w 1682 r.), konsekrowany w 1724, uległ zniszczeniu w czasie pożaru w 1886. Odbudowany został w latach 1887–1888 w stylu neogotyckim, z wykorzystaniem starych murów. Ołtarz barokowy pochodzący z 1681. W bocznym ołtarzu obraz św. Antoniego z Dzieciątkiem w XVII w. Wieżę kościelną ukończono dopiero w 1934 r. Obok kościoła znajduje się warmińska, murowana kapliczka klasycystyczna z drugiej połowy XVIII wieku. Nieco dalej jest druga kapliczka z XIX w., neoklasycystyczna.

We wsi znajduje się cmentarz z licznymi, zabytkowymi nagrobkami. Obok cmentarza, przy drodze na Przykop, aleja starych drzew (głównie jesiony).

Zobacz też

• Aleja Biskupów