Mątki (województwo warmińsko-mazurskie)

Mątki (niem. Mondtken) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Nazwa Montken (Mątki) wzięła się od imienia pierwszego lokatora prawdopodobnie Prusa Munten.

Historia wsi

Wieś została założona przez Kapitułę Warmińską w 1348 r. Akt lokacyjny został wystawiony dnia 14 sierpnia i przyznawał 50 włók ziemi niejakiemu Muntenowi. W roku 1782 liczyła 32 mieszkańców, a przyrost naturalny był dodatni aż do 1895 r. Aktualnie wieś liczy około 400 osób i ciągle się rozrasta. W latach 1516-1521 wieś została kilka razy odwiedzona przez Mikołaja Kopernika, który jako administrator dóbr kapituły warmińskiej dokonywał lokalizacji nowych gospodarstw.

Rano 4 lutego 1807 r. część korpusu napoleońskiego pod dowództwem gen. Soulta wyruszyła ze wsi Bergfreid w kierunku Mondtken. Była tu również rozlokowana część armii francuskiej. W 1825 r. asesor rejencji królewieckiej Reinhold Bernhard Jachman odbyła się wizytacja szkół powiatu olsztyńskiego, w szkole w Mątkach nauczał Piotr Fresa. Według kroniki parafialnej kościoła w Jonkowie wieś zamieszkana była prawie w całości przez ludność pochodzenia polskiego. W latach 1860-1866 w Mątkach panowała epidemia cholery, która pochłonęła liczne ofiary. Zmarłych chowano po lewej stronie drogi na Olsztyn, ten swoisty cmentarz został zlikwidowany w 1911 r. w związku z przebudową drogi. Dezynfekcję wsi przeprowadził Bernard Sabelek, a mieszkańcy Mątek złożyli ślubowanie, że corocznie 16 sierpnia w dzień św. Rocha będą pielgrzymować do kościoła w Jonkowie.

W okresie kulturkampfu (lata 70. XIX w.) z powodu zamknięcia kościoła w Jonkowie nabożeństwa odbywały się w Gutkowie, a później w Brąswałdzie. W 1892 r. Mątki nawiedził duży pożar, prawdopodobną przyczyną było zaprószenie ognia w zabudowaniach zajmowanych później przez Pawła Puffa. Pożar strawił większość budynków, mieszkańcy byli wtedy na mszy w Jonkowie lub na odpuście w Szulewize (Międzylesie). Budynki odbudowane po pożarze powstawały w latach 1894-1905. Przed II wojną światową istniała w Mątkach 8-klasowa szkoła niemiecka zatrudniająca 3 nauczycieli oraz niemieckie przedszkole, którego kierowniczką była pani Certa.

Zimą 1945 r. w pobliżu wsi miało miejsce starcie wojsk radzieckich i niemieckich. Zginęło około 250 osób, w tym część ludności cywilnej. Poległych pochowano po obu stronach drogi do Jonowa. Przez pewien czas istniał tam cmentarz, który zlikwidowano po ekshumacji ciał i przeniesieniu ich do Jonkowa i Olsztyna.

Zabytki

We wsi znajdują się dwie kapliczki.

• Pierwsza w środku wsi a druga naprzeciw szkoły. Pierwsza powstała pod koniec XVII w. Była początkowo z drewna a po pożarze z 1896 r. została odbudowana z cegły. W kapliczce była kiedyś figura św. Barbary, patronki dobrej śmierci a później w górnej części krucyfiks i dzwon, natomiast w dolnej Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus, trzymającym w ręku kulę ziemską. W 1945 r. została uszkodzona przez pocisk artyleryjski, odrestaurował ją w 1951 r. Franciszek Dolewski i murarz Jan Redzkich. Po raz drugi została gruntownie odnowiona w 1973 r. dzięki pracy i ofiarności mieszkańców wsi.

• Druga kapliczka została wzniesiona w 1851 r. przez Jana Hanowskiego. Dolna część wykonana była z kamienia polnego, natomiast górna z niewypalonej cegły. Remontował ją w 1928 r. Piotr Falk a odbudowała od fundamentów w 1958 r. rodzina Wilkowskich. Obecnie w górnej części kapliczki znajduje się lastrykowy krucyfiks a we wnęce stoi figura Matki Boskiej. Z tyłu została wmurowana deska z metalowym krucyfiksem oznaczonym datą 1856 i narzędziami męki Pańskiej. W dolnej części jest lastrykowa płyta z kwiatami i inicjałami A.M. ("Ave Maria"). Kapliczka poświęcił 1 maja 1958 r. ksiądz Jan Hanowski przy udziale proboszcza Golubskiego i mieszkańców wsi.

Zobacz też

• Jan Hanowski - duszpasterz urodzony w Mątkach

Bibliografia

• Syrwid R., Kościoły parafialne gminy Jonkowo, Wydawnictwo Litera, Olsztyn 2005