Podlejki

Podlejki – (niem. Podleiken) wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Gietrzwałd. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Przysiółek położony wśród lasów Warmii, w pagórkowatym krajobrazie polodowcowym. Przez wieś, od strony Rapat, w głębokiej dolinie przepływa bezimienny strumień.

Historia

Wieś lokowana w 1364 na prawie chełmińskim. Obecnie jest to przysiółek (grupa kilku, kilkunastu zagród, wyodrębniona przestrzennie lub stanowiąca wyodrębnienie innej wsi). W XV wieku wzmiankowana jako opuszczona. Około roku 1500 Wilhelm von Schaumburg (namiestnik zakonu), sprzedał Polecken z 15 włokami niejakiemu Nikolausowi, właścicielowi parafii w Łukcie. W 1502 ten sam von Schaumburg przepisał dwie włóki z Podlejek do wsi Kojdy (parafia Łukta). W zamian proboszcz zobowiązany był do wystawienia jednego konia do służby zbrojnej (w razie wojny), płacić roczny czynsz w wysokości pięciu fenigów oraz dostarczać funt wosku "na dokumenty" pańskie, a jako dary "w naturze" zobowiązany był dostarczyć pół korca pszenicy i pół korca innego zboża z każdego "pługa". W 1539 w Podlejkach mieszkało 7 chłopów wolnych (na prawie chełmińskim, gospodarzących na 9 włókach, 4 leżały najprawdopodobniej w odłogu. Chłopi ci płacili roczny czynsz w wysokości jednej marki z każdej włóki oraz pół korca żyta i pół korca owsa. W dokumentach wizytacji kościelnej z 1543 wspomina się o wolnych chłopach, lecz bez informacji na jakim prawie (chełmskie czy pruskie), ponieważ wieś nie otrzymała prawa lokacyjnego (dokument zaginął najprawdopodobniej). W roku 1542 chłopi z Podlejek pożyczyli pod zastaw 6 marek od kościoła w Morągu. W tym samym czasie doszło do konfliktu granicznego ze wsią Łęguty (wtedy należała do Borcka). Kolejny spór graniczny, tym razem ze wsią Biesal miał miejsce w 1595. Geometra obliczył, że do Podlejek należy 15 włók i 6 mórg. Jeszcze w 1714 Podlejki nazywano "wolną wsią pańszczyźnianą", a wolni chłopi zobowiązani byli do pełnienia służby zbrojnej.

Już w połowie XVIII wieku wieś miała duże znaczenie handlowo-komunikacyjne. W 1902 wybudowano tu niemiecka szkołę. Dawniejsi mieszkańcy wsi wyjechali lub byli przesiedleni po 1945, a do wsi napłynęła ludność z innych regionów Polski. We wsi pozostała rodzina prof. Huberta Orłowskiego, który opublikował wspomnienia (Odpominanie) Podlejki: grudzień 1944 - grudzień 1993.

Mieszkańcy wsi

• W dokumentach z 1539 wymieniano 7 chłopów wolnych na prawie chełmińskim: Simon Schulz (gospodarzący na 3 włókach), Martin, Georg, Jan, Skroffsky (każdy posiadający jedna włókę).
• W 1599 w Podlejkach mieszkali: Peter Töpfer, Thomas Waegull, Benedict Vetter, Bartec Vetter, Merten Specht, Bartel Specht, Paul Bürk, z których trzech było parobkami. W 1604 zapłacili 8 marek grzywny za to, ze wtargnęli do domu pewnego biednego człowieka i ukradli mu kilka kawałków sera. W 1605 Peter Töpfer skazany został na zapłatę grzywny w wysokości 1 marki i 30 szylingów, za karę że zaorał miedzę sąsiada, granicząca z jego polem.
• W 1640 mieszkańcy wsi mieli dług w wysokości 70 marek i 3 korców pszenicy, wynikający z zaległości w płaceniu czynszu. W tym samym roku nie stawili się do lekkich prac pańszczyźnianych i została nałożona na nich kara w wysokości 10 marek.
• W 1678 zatrzymano sześciu wolnych chłopów, gdy wbrew zakazowi przewozili drewno na Warmię. Nałożono na nich grzywnę w wysokości 69 marek.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Pierwotny układ architektoniczny uległ zatarciu. Z dawnego układu urbanistycznego zachowały się jedynie, charakterystyczne dla Warmii:

• przydrożna kapliczka
• przydrożny krzyż.

We wsi można wyróżnić dwa typy zagród. W pierwszym typie budynek mieszkalny usytuowany jest równolegle do drogi, a wejście do budynku mieszkalnego znajduje się od strony ulicy lub podwórza. Budynki gospodarcze (zazwyczaj jeden lub dwa) znajdują się w niewielkim oddaleniu od budynku mieszkalnego i są położone prostopadle do drogi. W drugim typie zagrody, budynek mieszkalny zlokalizowany pośrodku działki, równolegle do drogi. Natomiast zabudowania gospodarcze ustawione są najczęściej równolegle do budynku mieszkalnego. Przeważają budynki jednokondygnacyjne, murowane z czerwonej cegły, czasami na kamiennej podmurówce, z użytkowym poddaszem. Dach dwuspadowy, kryty dachówką ceramiczną. Budynki gospodarcze najczęściej są drewniane z fundamentem kamiennym oraz dwuspadowym dachem, krytym dachówką ceramiczną. Niektóre budynki gospodarcze zbudowane są z czerwonej cegły.

Osobistości

• Hubert Orłowski - germanista

Bibliografia

• charakterystyka wsi na stronie Domu Warmińskiego
• Jan Dąbrowski "Siedem wieków Łukty, 600-lecie kościoła, 50-lecie parafii Matki Boskiej Częstochowskiej", Wydawnictwo WPW C. Porycki, P. Wasześcik Sp. J, Olsztyn 2007.