Sętal

Sętal (dawniej niem. Süssenthal) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity.W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś warmińska, położona na północ od Olsztyna, z zabytkowym, neogotyckim kościołem, szkołą i aktywnym Stowarzyszeniem Przyjaciół Sętala. Odpust zupełny w kościele pw. św. Mikołaja w Sętalu odbywa się 6 grudnia (dzień sw. Mikołaja) oraz 6 sierpnia (święto Przemienienia Pańskiego). Bardzo dobre warunki do turystyki rowerowej, zimą - do narciarstwa biegowego i saneczkarstwa. Nazwa Sętal wywodzi się z języka niemieckiego Süβenthal, co dosłownie znaczy Słodka Dolina. Dawniej wieś zapisywana w dokumentach jako Zusental (1344), Susentall (1382), Susental (1388, 1407), Sussenthall (1755), Süssenthal (1785). Polska nazwa Sętal odnotowywana jest od XIX w.

Historia

Sętal powstał w pierwszej połowie XIV w. Już w 1344 r. stanowił własność kolegiaty w Głotowie, a następnie w Dobrym Mieście. Pozostał w rękach kanoników do roku 1811. Pierwszy kościół mieszkańcy zbudowali już w XIV w. (wzmiankowany już w 1344). Był on wymieniany także pod koniec XV w., ale został zniszczony, prawdopodobnie w czasie wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-21, wraz z całą wsią. W XVI w. kościół został odbudowany i konsekrowany przez bp. Marcina Kromera 30 października 1583 r. Kościół ten spalił się w 1908 r. Obecny kościół powstał w 1910 r., dzięki wysiłkowi proboszcza Andreasa Bajinskiego i ofiarności parafian ze wsi: Sętal, Dąbrówka Wielka, Kabikiejmy Górne, Nowe Włóki i Plutki. Konsekrował go ku czci św. Mikołaja 11 lipca 1911 r. bp. Augustyn Bludau. Z pożarem kościoła w 1908 r. wiąże się do dzisiaj niewyjaśniona historia monstrancji z 1595 r. Monstrancja ta w latach trzydziestych XX w. pojawiła się na aukcji w Lucernie w Szwajcarii. Chociaż władze diecezji warmińskiej starały się ją odzyskać – do Sętala nie wróciła.

Wieś została zniszczona w czasie wojny polsko-krzyżackiej (1519-1521). W 1785 r. było we wsi 48 domów, a sto lat poźniej - 131, obszar wsi obejmował 1254 ha.

W Sętalu przeważała ludność niemiecka, choć mieszkali także i Polacy. W XIX i początkach XX w. jedynie w co trzecią niedzielę kazania głoszone były w języku polskim. Ludność niemiecka posługiwała się gwarą lidzbarską zwaną Heilsberger Platt. Chociaż był to język niemiecki – to dla wielu Niemców niezrozumiały. W plebiscycie z 1920 r. decydującym o przynależności państwowej południowej Warmii – w Sętalu na 500 uprawnionych do głosowania, za Polską głosowało tylko 2. W 1993 r. w Sętalu mieszkało 348 osób. Obecnie (2011 r.) Sętal liczy 358 mieszkańców. Rolnictwem lub ogrodnictwem zajmuje się 5 gospodarzy.

Atrakcje turystyczne i zabytki

• neogotycki kościół, w ołtarzu głównym znajduje się rzeźba Trójcy Przenajświętszej, rzeźby św. Mikołaja i aniołów; w lewym bocznym ołtarzu znajduje się rzeźba Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem oraz św. Anny i św. Joachima; w prawym ołtarzu bocznym - płaskorzeźba Przemienienia Pańskiego oraz św. Walenty i św. Bartłomiej.
• dwa grodziska położone na północny-zachód od Sętala,
• trzy jeziora wędkarskie (nad jednym jest pensjonat),
• wąwóz ze strumieniem Dratwia.

Komunikacja

Z Sętala można dojechać autobusami PKS Olsztyn do pobliskich miejscowości (Spręcowo, Nowe Włóki, Tuławki, Dywity), jak również do Olsztyna. W planach było również połączenie realizowane przez MPK Olsztyn na trasie Olsztyn - Sętal/Nowe Włóki, lecz nie zostało to zrealizowane.

Bibliografia

• Lewicka D., Tomkiewicz R., 1994. Gmina Dywity. Teraźniejszość i przeszłość. Monografie miast i wsi Warmii i Mazur nr 1. Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego, Olsztyn, 85 str.