Tomaszkowo

Tomaszkowo – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda, nad jeziorem Wulpińskim.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Tomaszkowo składało się pierwotnie z dwóch wsi: Hilgensee (później Heiligensee), lokowanego na prawie pruskim na 30 włókach w 1345 r. i właściwego Tomaszkowa, lokowanego na 33 włókach w 1349 roku przez Prusów, braci imieniem Mileszen i Wolfhaim. W 1363 roku kapituła warmińska włączyła Heiligensee do Tomaszkowa i nadała wsi prawo chełmińskie, ale jeszcze w 1567 r. obok nazwy Tomaszkowo dodawano nazwę Heiligensee. W połowie XVI w. Tomaszkowo miało 54 włóki.

Tomaszkowo było wsią w komornictwie olsztyńskim, należącym do kapituły fromborskiej. Z racji pełnienia urzędu administratora (zobowiązanego do zarządzania całością dóbr) 4 maja 1518 wieś odwiedził Mikołaj Kopernik. Kopernik w tym czasie prowadził akcję osadniczą i zapisał: „Tomaszkowo. Hans Klauke, od dawna niezdolny do pracy, mając 2 łany, z których był obowiązany płacić dziedziczną opłatę kościołowi w Bartągu, sprzedał je za moim pozwoleniem Szymonowi Stoke”.

W czasie wojen pierwszej połowy XVII w. wieś została wyludniona. W 1634 roku (po pierwszej wojnie szwedzkiej) z uprzednio zasiedlonych 51 włók aż 24 było opustoszałych. Do wojny szwedzko-branderbursko-polskiej zdołano zagospodarować jedynie 6 włók. Ziemie te zostały ponownie zasiedlone dopiero pod koniec XVII w.

W czasach historycznych w Tomaszkowie uprawiano dużo lnu i chmielu. Wieś słynęła z pięknych wyrobów tkackich i przędzalniczych. We wzornictwie dominowały ryby, ptaki i kwiaty.

Tomaszkowo od początku lokacji należało do parafii w Bartągu.

Od XVI w przeważała ludność polska. W tym czasie w Tomaszkowie wymieniana jest rodzina Lapka oraz sołtysi: Wrobel, i Poposa. Na początku XVII wieku wymieniani są sołtysi: Kłobuk (Kłobuszyński), Falaszek. Karczma w Tomaszkowie była w posiadaniu właścicieli majątku Gągławki (Jan Godlewski, później Bogusław Domaradzki).

Z Tomaszkowa pochodzili: Paweł Turowski, poeta Jakub Mayska (ur. przed 1840, zmarł w 1900 w Tomaszkowie, gdzie był rolnikiem). Urodził się tu także Franciszek Boenigk (1888-1925, bibliotekarz Towarzystwa Czytelni Ludowych, propagator książki polskiej, działacz plebistycytowy) oraz Jan Boenigk (1903-1982, nauczyciel, założyciel pierwszej szkoły polskiej na Mazurach Piastyny k. Szczytna).

Bibliografia

Paweł Turowski. Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej. Wstęp i opracowanie Danuta i Norbert Kasparkowie. Wyd. UWM w Olsztynie, Olsztyn 2003, 129 str.