Wrzesina

Wrzesina (warm. Szombark, niem. Alt Schöneberg) – wieś warmińska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Jonkowo.

Do 1954 roku siedziba gminy Wrzesina. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Wieś położona w południowej części gminy Jonkowo, przy drodze wojewódzkiej Olsztyn-Morąg, na obszarze chronionego krajobrazu, w granicach którego znajdują się kompleksy leśne oraz gleby pochodzenia organicznego.

Obecnie Wrzesina liczy 389 mieszkańców. We wsi znajduje się szkoła podstawowa (wraz z salą gimnastyczną i biblioteką), do której uczęszczało na przełomie XX i XXI w. 115 uczniów. Przy szkole działa świetlica Gminnego Ośrodka Kultury w Jonkowie. Ochotnicza Straż Pożarna we Wrzesinie powstała prawdopodobnie przed 1930, reaktywowano w 1956). Dawniej odbywały się w budynku straży imprezy okolicznościowe, zabawy, dyskoteki.

We wsi są trzy sklepy, gospodarstwo agroturystyczne, leśniczówka ze stadniną koni oraz zakłady produkcyjne: zakład mechaniczny, stolarski, przetwórstwa mięsnego, szkółka roślin ozdobnych. Wieś posiada pełną infrastrukturę techniczną, kanalizację, sieć wodociągową, energię elektryczną. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Jonkowie.

Historia

Nazwy niemieckie miejscowości to Schoenenberg, Schonenberg, dawna nazwa w gwarze warmińskiej to Szombark.

Wieś założona przez kapitułę warmińską w 1352, lokowana na prawie chełmińskim. W czasie wojny polsko-krzyżackiej w 1519-1521 została całkowicie zniszczona. W połowie XVI w. liczyła 27 włók ziemi, z czego większość nie była zagospodarowana. Ponownie zasiedlana przez osadników z terenu Mazowsza. W 1579 r. wieś posiadała własny młyn. W 1656 gospodarowało w niej 17 chłopów i 2 sołtysów. W 1873 było 27 domów. Miejscowość została zniszczona częściowo w trakcie wojen francusko-rosyjskich z 1806. Była ponownie odbudowana. W 1820 mieszkały w niej 177 osoby, a w 1939 – 421. Ochotnicza Straż Pożarna we Wrzesinie powstała przed 1930 OSP reaktywowano w 1956.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Zachował sie średniowieczny układ wsi (owalnica) oraz typowo wiejska zabudowa: domy z cegły, pokryte ceramiczną dachówką. Wieś podlega strefie „B” ochrony konserwatorskiej, a także znajduje się w strefie "E" ochrony ekspozycji kościoła parafialnego pw. św. Marii Magdaleny.

• gotycki kościół parafialny pw. św Marii Magdaleny, usytuowany na wzgórzu. Został wybudowany w XV w. na miejscu starszego, zniszczonego kościoła. W 1500 konsekrowany przez biskupa Jana Wilde. Kościół znacznie zniszzony w czasie wojny z końca XVII w. Na początku XVIII w. dobudowano wieżę. Kolejny raz zniszczony w trakcie wojen francusko-pruskich w XIX w. W końcu XIX w oraz w 1936 kościół został wyremontowany i przebudowany (nowe ołtarze oraz drewniane zwieńczenie wieży dzwonniczej). Ołtarz główny mansardowy, barokowy z XVIII w. z obrazem św. Marii Magdaleny. Drewniane sklepienie pokryte jest barokową polichromią z wyobrażeniem Świętej Rodziny i postaciami świętych
• budynki plebanii, wzniesione w 1908
• trzy kapliczki (dwie objęte ochrona konserwatorską). Pierwsza (obok kościoła)to kapliczka podcienio0wa z XIX w. Druga z 1931 poświęcona Matce Boskiej Różańcowej, projektu architekta Jana Hormanna z figurą rzeźbioną przez niemieckiego artystę z Westfalii, kolejna znajduje się w centrum wsi i pochodzi z XIX w.
• cmentarz rzymskokatolicki z zabytkowymi nagrobkami, ogrodzeniem kamiennym i cennym przyrodniczo drzewostanem oraz kolejną kapliczką.

Bibliografia

• Darmochwał T., Rumiński M. J., 1996. Warmia Mazury, przewodnik. Agencja TD, Białystok
• charakterystyka wsi na stronie Domu Warmińskiego
• Wieś na stronie gminy Jonkowo www.jonkowo.pl