Klusy

Klusy (niem. Klaussen albo Claussen) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Klusy. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Wieś kościelna na przesmyku pomiędzy jeziorem Kraksztyn i Lipińskim. Na północ od wsi kolejne jezioro Druglin Duży. W pobliżu Klus znajdują się sta­nowiska archeologiczne.

Historia

Miejsco­wość lokowana w 1551 roku. Administracyjnie Klusy podlegały starostwu ryńskiemu, które z kolei podzielone było na: okręgi (Orzysz) i rewiry (Grzegorze, Skomack, Dąbrówka, Jora, Orle, Orzysz). Klusy wchodziły w skład rewiru w Skomacku (do którego należały także: Grzegorze, Lipińskie, Ogró­dek, Rożyńsk, Ruska Wieś). Jednostki te jednak nie odgrywały większej roli administracyjnej, były raczej powołane do zarządzania dobra­mi skarbowymi i domenami książęcy­mi.

Nadawcą przywileju był starosta ryński Jerzy von Diebes, który odsprze­dał Wojtkowi Mikusiowi (Mikusach) 2 łany przy jeziorze Klusy (dzisiaj Lipińskie) w celu obsadzenia wsi na 20 łanach. Mieszkańcy otrzymali 8 lat wolnizny. Co również potwierdza spis z 1564 r. W tym czasie we wsi znajdowało się 5 karczm.

Kościół, zwany po łacinie Clausula Mariana (stąd nazwa wsi), znajduje na wzgórzu, między trzema jeziorami, zbudowany pierwszy raz podobno w roku 1354, przetrwał do r. 1754. „Proboszcz Jakonn Gross z Klus w sprawozdaniu do archiprezbitera Gizewiusza w Piszu z 1786 r. napisał, że przed kościołem wzniesionym w 1754 r. istniał „kościół wybudowany przez pa­nów krzyżackich i mistrzów zakonnych w 54 r. XIV wieku" W sposób szcze­gólny wyrażono określenie czasu wska­zywać może na 1354 r. jednakże w tak dawnych czasach przypuszczalnie mo­gła być mowa jedynie o kaplicy. Po­twierdza to również Toppen"

Kościół w Klusach był parafią, która obejmuje do dziś: Klu­sy, Ogró­dek, Rostki, Skomack, Rogale, Rogalik, Rożyńsk, Lipińskie, Ruską Wieś, Gorzekały. W starostwie ryńskim było siedem parafii, z których pięć mia­ło uposażenie po 4 łany, a dwie po 2 łany (Okartowo, Klusy), parafia w Klusach liczyła 453 łany (w 1631 r.). Podczas reformacji kościół w Klusach zajęli protestanci i założyli tu parafię. Współczesny to budowla neogotycka z roku 1884.

Proboszczowie wspominani od połowy XVI w. W 1640 r. pastor tutejszy Wiśniewski odbywał w kościele przed zgromadzonym ludem egzorcyzm nad opętaną niewiastą. "Czart srodze zaklęty wyszedł i na znak zostawił odbite w kamieniu przed wielkimi drzwiami podobizny stopy swojej, które każdy z podziwianiem oglądał". W roku 1660 w czasie wojny, litewsko-tatarskie wojsko plądrowało kościół; chcieli kościół zburzyć i proboszcza zabić, ale gdy im o owym czarcie powiedzieli i znaki po nim pokazali, z przestrachu odeszli i żadnej szkody więcej nie uczynili. Zajście z owym czartem pastorowie zapisali w kościelnych aktach i władzy swojej o tem donosili. Kazania miewają tu polskie. K. leżą o 17 kil. od Ełku, na wąskim przesmyku między jeziorem Lipieńskim i Kroksztyńskiem; 320 mk. ewan. mówiących po polsku. Stacya meteorologiczna i pocztowa.. Nieco dokładniej zdarzenie z kamieniem i wypędzaniem diabła opisuje: "W Kłusach w 1640 r. proboszcz Wiśniewski, w drugą niedzielę po Trój­cy Świętej (17 czerw­ca) wygłosiwszy kazanie, gdy gmina w wielkim skupieniu odśpiewała pieśń „Obronną twardą jest nasz Bóg", wywołał diabła – Kobalda z niewiasty wyznania katolickiego. Szatan prowa­dził ją do wszelkiego zła. Nie tylko pró­bowała poderżnąć sobie gardło, lecz chciała także innych uśmiercić, usiłu­jąc przykuć ich do ściany widłami od siana. I gdy po opuszczeniu ciała ko­biety zły duch, przybrany w przeraża­jącą postać, ukazał się na rogu kościo­ła, miejscowy duszpasterz skierował się ku niemu wołając: Exi małe Spirytus et da locum Spirytus sancto (Wyjdź zły duchu i oddaj miejsce Duchowi Świę­temu!) A po wytknięciu mu jego grze­chów rzekł(...): „O niewdzięczny zapo­mniałeś Pana Boga Stworzyciela twe­go Wszechmogącego, który stworzył cię ciętemu, lecz ty przez siebie(!) santiago nieczysty i zły się stałeś. Wte­dy szatan wciekły ponad miarę zaryczał jak lew (...): Wyjdę, ale nie na twój rozkaz, lecz z rozkazu Jezusa Nazareńskiego!„ Przestałem dręczyć kobietę, ale jakiem Kobald, ty będziesz miał pamiąt­kę. Odwróciwszy się uderzył swą za­krzywioną stopą o leżący przed kościo­łem kamień, że można wyraźnie zoba­czyć wielki palec i trzy kolejne palce oraz piętę stopy ludzkiej podobnej do koguta (tzn. w kształcie stopy wielkie­go koguta).

Obecnie kamień z czartowskimi stopami leży dalej odsunięty na cmentarz. W czasie najazdu w 1656 roku Tatarzy wzięli do niewoli 21 mieszkańców, w tym 13 kobiet.

Szkoła (łacińska szkoła para­fialna) w Klusach istniała już w 1530 roku, a od jej nauczyciela wymagano wyższego wykształcenia.

W roku 1710 do wsi dotarła zaraza dżumy.

W latach 1837-47 pastorem w Klusach był Leopold Kraska, pisarz religijny, współpracownik Gizewiusza, ogłaszał swoje wiersze i artykuły w "Przyjacielu Ludu Łęckim". Z Klus pochodzili też bracia Gustaw i Jan Sawitzcy (Sawiccy), założyciele Masurenbundu (Związku Mazurów) i redaktorzy wydawanego w latach 1928-1933 w Berlinie pisma o tematyce mazurskiej – Cech. Pismo to redagowane było w języku niemieckim, ale zawierało także artykuły w języku polskim. Było finansowane przez Związek Polaków w Niemczech.

Zabytki

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

• Kościół ewangelicki, obecnie parafialny, rzymskokatolicki p.w. Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych.
• Dom murowany, plebania przy kościele parafialnym, wzniesiony w latach 1915-1925.
• Cmentarz rzymskokatolicki, parafialny.
• Dom murowany, zbudowany na przełomie XIX i XX wieku.