Szczytno
Szczytno (niem. Ortelsburg) – miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim,(wymowa) w powiecie szczycieńskim. Według danych z 30 czerwca 2009 miasto miało 25 207 mieszkańców.
W miejscowości działał Zakład Rybacki Szczytno wchodzący w skład Państwowego Gospodarstwa Rybackiego Olsztyn.
Położenie
Według danych z 2007 Szczytno ma obszar 10,62 km².
Szczytno leży na granicy dwóch pojezierzy: olsztyńskiego i mrągowskiego.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.
Historia
Szczytno rozwinęło się z osiedla funkcjonującego jako przedzamcze. Zamek krzyżacki zbudowany został w połowie XIV w., w miejscu wcześniejszej drewnianej strażnicy z 1266 r. W roku 1370 Kiejstut spalił krzyżacki drewniany zamek i w tym miejscu postawił kamienną warownię.
W latach 1849-1851 w Szczytnie wychodziło dwujęzyczne pismo ludowe "Kurek Mazurski" wydawane z inicjatywy Ligi Polskiej.
W okresie pierwszej wojny światowej Szczytno było bardzo zniszczone, później odbudowane w typowej miejskiej zabudowie. W okresie międzywojennym z inicjatywy Ryszarda Andersa założono park miejski. Według projektów architekta Augusta Wieganda zbudowano wiele kamienic (usytuowanych wokół rynku), budynek gimnazjum, plebanię kościoła katolickiego, synagogę i hotel Berliner Hof.
Prawa miejskie uzyskało 12 kwietnia 1723 r.
Od 1818 Szczytno było miastem powiatowym. W trakcie rozwoju miasta, przyłączone zostały dawne osiedle wiejskie: w 1901 r. Fiugajty, w 1906 r. osiedle zwane "Wolność", w 1913 r. Bartna Strona.
Według niemieckiego spisu z 1945 zamieszkane było w 74,5% przez ewangelickich Mazurów, natomiast cały powiat zamieszkiwało procentowo 77% Polaków. W wyniku działań wojennych zniszczenia sięgnęły 45%, a po zakończeniu II wojny światowej miasto znalazło się w nowych granicach Polski.
Nazwa
Nazwę "Ortelsburg" nadano miastu od imienia Ortolfa z Trewiru, komtura elbląskiego, który aktem z dnia 24 września 1360 zezwolił na osiedlenie przybyszy z Mazowsza. Pierwsza osada na północnym brzegu jeziora Domowego Dużego otrzymała nazwę Bartna Strona (niem. Beutnerdorf) od pszczelarstwa – dominującego zajęcia osadników. Istniała także słowiańska nazwa "Szczytno" – od nazw jezior "Sciten Minor" i "Scitem Maior" lub od nazwy wyrabianych przedmiotów – szczytów (tarcz, a raczej ich metalowych części) przez mieszkańców miasta.
Komunikacja
- Przez Szczytno przebiegają następujące drogi:
- krajowe:
- wojewódzkie:
- pozostałe drogi utwardzone:
- Ze Szczytna odchodzą linie kolejowe do:
Dwie ostatnie linie są obecnie nieczynne. Regularne połączenia utrzymywane są wyłącznie do Olsztyna, Ełku przez Pisz oraz Braniewa. Dworzec kolejowy znajduje się u zbiegu ulic Kolejowej i Bogumiła Linki.
- W Szczytnie jest dworzec autobusowy. Dziennie z dworca odjeżdża ponad 300 autobusów obsługujących połączenia dalekobieżne, lokalne i podmiejskie.
- W Szymanach pod Szczytnem (7 km) znajduje się jedyny w tej części Polski Międzynarodowy Port Lotniczy "Szczytno-Szymany". Port działa od 1996 r., w ostatnich latach przeżywa problemy finansowe, dlatego loty odbywają się sporadycznie. Obecnie samorząd województwa stara się przywrócić lotnisko do życia. Za 115 mln zł ma zostać zmodernizowana linia kolejowa Olsztyn-Szczytno-Szymany, dzięki czemu pociąg pokona tę trasę w ok. 48 minut (40 minut do Szczytna). Na 93 hektarach niedaleko lotniska ma powstać nowy terminal. Zgodnie z zapowiedziami, port ma zostać uruchomiony w 2014 roku.
- W Szczytnie funkcjonuje komunikacja miejska (trzy linie autobusowe), przewoźnikiem jest ZKM Szczytno. Komunikacja miejska oprócz terenu miasta obsługuje także bliskie tereny podmiejskie.
Kultura
- Ośrodki kultury
- Miejski Dom Kultury
- Biblioteka Miejska i jej filie
- Muzeum Mazurskie
- Wieża ratuszowa z punktem widokowym
- Dom Kultury w WSPol
- Imprezy:
- Dni i Noce Szczytna
- Święto Policji
- Hunter Fest
- coroczne imprezy wystawiennicze
- coroczne imprezy sportowe, w tym międzynarodowe organizowane przez Wyższą Szkołę Policji
- wystawy artystyczne
- koncerty
- Wybory Miss Szczytna
Prasa wydawana w Szczytnie
Dawniej
- Kurek Mazurski (1849–1850)
- Gazeta Ludowa (1896–1902)
- Mazur (1906–1920)
- Trąba Ewangelijna (1912–1913), miesięcznik, organ gromadkarzy.
- Mazurski Przyjaciel Ludu (1923–1928)
- Głos Ewangelijny (1926–1939), miesięcznik, organ Społeczności Chrześcijańskiej (gromadkarzy), redagowany w Szczytnie.
Współcześnie
- Kurek Mazurski wydawany od 1990 r.
- Nasz Mazur wydawany od 1997 r. Obecnie jest to bezpłatny dodatek do Gazety Olsztyńskiej
- Extra Mazury wydawane bezpłatnie od 2004 r.
- Tygodnik Szczytno wydawany od 2008 r.
- Eclesia Nostra pismo dekanatu Szczytno wydawane od 2003 r.
Zabytki
- Ratusz Miejski
- Ruiny zamku krzyżackiego z ok. 1370 r. W okresie średniowiecza zamek był siedzibą komtura, pierwotnie elbląskiego, później ostródzkiego, od 1525 r. (po sekularyzacji Prus) – siedziba starosty. W latach 1579-81 zamek został przebudowany na reprezentacyjny zamek myśliwski dla księcia Jerzego Fryderyka. Od końca XVIII w. zamek popadł w zapomnienie i ruinę. W 1792 r. został zamieniony na magazyny. W 1825 budynki zostały zaadaptowane na szkołę. W końcu, w roku 1896 został rozebrany. W 1924 r. podjęto prace archeologiczne i zrekonstruowano część murów, natomiast na miejscu przedzamcza w 1938 r. wzniesiono gmach starostwa. Rok później, w 1939 pozostałe fragmentu zamku zaadaptowano na muzeum.
- Muzeum Mazurskie
- Średniowieczna pompa ssąca
- Barokowy kościół ewangelicko-augsburski z 1718 r. Wcześniej w tym miejscu był drewniany kościół katolicki z XV w. Kościół ewangelicki to budowla założona na planie wydłużonego prostokąta z wielobocznie zamkniętym prezbiterium i masywną, pięciokondygnacyjną wieżą. Barokowy ołtarz pochodzi z 1719 r., odnowiony w 1773. Ambona ufundowana była w 1719 przez Carla Fischera. Wolno stojąca chrzcielnica pochodzi z XVIII w. Obok kościoła plebania z początku XX w.
- Chata mazurska z XIX w.
- Dawny zajazd – klasycystyczny, z XIX w.
- Trakt Królewski
- Bartna Strona
- Ulica Rynkowa
- Dom Polski
- Cmentarze:
- żydowski, założony w 1815 r. na działce kupionej za 50 talarów (najlepiej zachowany cmentarz żydowski na Warmii i Mazurach)
- ewangelicki (założony w pierwszej połowie XIX w.), obecnie park z zachowanymi nagrobkami oraz kwatera wojenną z okresu I wojny światowej (170 żołnierzy armii niemieckiej i 78 żołnierzy armii rosyjskiej)
- żołnierzy radzieckich (z okresu drugiej wojny światowej, w zbiorowych mogiłach spoczywa 1008 żołnierzy armii radzieckiej, którzy polegli w czasie zdobywania powiatu szczycieńskiego). Na cmentarzu pomnik autorstwa Janusza Kompowskiego. W tym samym miejscu cmentarz z okresu I wojny światowej z 31 żołnierzami armii rosyjskiej.
- Cmentarz wojenny z okresu pierwszej wojny światowej, przy ul. Poznańskiej (20 żołnierzy armii rosyjskiej i 4 armii niemieckiej).
- Inne obiekty historyczne:
- Dawne starostwo – w stylu pseudoklasycystycznym z 1885 r. (obecnie mieści się Urząd Skarbowy)
- Budynek Sądu Rejonowego z lat 1867–1869
- Dom Pomocy Społecznej (dawne gimnazjum żeńskie) z roku 1884
- Budynki Wyższej Szkoły Policji z 1886 r.
- Budynek Poczty z 1892 r.
- Kościół pw. WNMP, w stylu neogotyckim, z lat 1897–1899, konsekrowany w 1903. Jest to budowla halowa, trójnawowa. Wieża założona na planie kwadratu. Zniszczona w czasie pożaru w 1905 r. oraz w czasie pierwszej wojny światowej. Wyposażenie kościoła w stylu neogotyckim. Ołtarz główny pochodzi z początku XX w., jest autorstwa Augusta Lorkowskiego z Gietrzwałdu. Ołtarze boczne ufundowane przez ks. Walentego Tolsdorfa, wykonane w 1899 w Tyrolu. Obok kościoła plebania z 1916 r., zaprojektowana przez Augusta Wieganda.
- Kościół Chrześcijan Baptystów z 1903 r.
- Szpital z lat 1908/1909
- Państwowy Dom Dziecka z 1913 r.
- Wieża ciśnień i wodociągi (wieża ciśnień wybudowana w 1908, obecnie modernizowana i wykorzystana jako oś do nowo budowanych mieszkań)
Wspólnoty wyznaniowe
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Parafie rzymskokatolickie
- Parafia pw. Wniebowzięcia NMP
- Parafia pw. św. Brata Alberta
- Parafia pw. św. Krzyża
- Parafia pw. św. Stanisława Kostki
- Parafia pw. Chrystusa Króla, ul. Tuwima
- Kościoły protestanckie
- Kościół Ewangelicko-Augsburski, Parafia w Szczytnie
- Kościół Chrześcijan Baptystów, Zbór w Szczytnie
- Kościół Zielonoświątkowy, Zbór "Betel"
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
Inne wyznania
- Świadkowie Jehowy, Sala Królestwa
Turystyka
- Atrakcje turystyczne:
- Międzynarodowy Port Lotniczy Szczytno-Szymany
- Oznaczone miejsce południka 21°E
- Grób Krzysztofa Klenczona
- Pomnik Krzysztofa Klenczona
- Pomnik Henryka Sienkiewicza w symbolicznym miejscu tragedii Juranda i Danusi
- Punkt widokowy na wieży ratuszowej
Demografia
Dane z 30 czerwca 2007:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 25 487 | 100 | 13 329 | 52,3 | 12 158 | 47,7 |
Dodatkowe dane:
- do podanej liczby mieszkańców nie wlicza się słuchaczy i dojeżdżających pracowników Wyższej Szkoły Policji
- nie wlicza się też ludzi zameldowanych na pobyt czasowy (ok. 800 osób w 2005 r.)
- liczba mieszkańców powiatu szczycieńskiego 30 czerwca 2007 wyniosła 69 308
- przewiduje się, że liczba mieszkańców Szczytna przekroczy 30 tys. w 2013 r. (głównie migracja z terenu powiatu)
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
- Żywiec
- Bridgeview
- Soleczniki
- Herten
Zobacz też
- jeziora powiatu szczycieńskiego
- miasta w Polsce
- zakon krzyżacki
- "Krzyżacy" – Henryka Sienkiewicza
- Krzysztof Klenczon
- wieża ciśnień
- Synagoga w Szczytnie
- Pofajdok