Pozezdrze

Pozezdrze (niem. Possessern) – wieś w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Pozezdrze. Położona jest przy drodze krajowej numer 63 (Perły- Sławatycze- Domaczewo).

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Pozezdrze.

Nazwy wsi (według "Słownika geogr...." z 1887) Pozezdrze albo Przezdrze, niem.Passessern, a dalej położenie "wieś powiat węgoborski, nad traktem bitym z Leca do Węgoborka 14 km".

Historia

Wieś założona została 21 czerwca 1543 na stu włókach, z których sołtys zwany Małym Pawłem z Leca otrzymał dziesięć. Osiedleńcom przyznana 6 lat wolnizny w 1547 wieś była już całkiem zasiedlona, mieszkali tu sołtys i 44 chłopów czynszowych wszyscy Polacy. W 1710 padło tu ofiarą dżumy 309 osób. Mniej ofiar epidemii było na terenie parafii Węgorzewo. Jej proboszcz stosował wszelkie znane wówczas środki do zapobiegania chorobie opisane w jego biografii.

Początkowo była to wieś księcia Albrechta, później królewska. Chłopi z Pozezdrza odrabiali pańszczyznę w majątku domeny państwowej przy zamku w Węgorzewie. W 1858 roku wieś liczyła 927 mieszkańców a w 1939 - 1551. W 1910 wieś zniszczona została przez wielki pożar. Pod koniec 1914 i na początku 1915 wieś znalazła się na terenie frontu I wojny światowej - Bitwa nad Jeziorami Mazurskimi. W czasie II wojny światowej obok Pozezdrza wybudowana została kwatera Himmlera. We wsi była placówka batalionu policyjnego zabezpieczająca ochronę Himmlera. Podczas akcji germanizacyjnej nazw miejscowych i fizjograficznych historyczna nazwa niemiecka Passessern została w 1938 r. zastąpiona przez administrację nazistowską sztuczną formą Großgarten.

Oświata

Szkoła w Pozezdrzu powstała w 1737. W 1885 było tu 142 uczniów z których 100 znało język polski, była to szkoła dwu klasowa, o dwóch nauczycielach. W 1935 w Pozezdrzu były dwie szkoły: jedna czteroklasowa o czterech nauczycielach i 218 uczniach, druga jednoklasowa o jednym nauczycielu i 48 uczniach.

Kościół

Wieś początkowo należała do parafii w Kruklankach. Parafia luterańska w Pozezdrzu powstała w 1886. Należały do niej wsie: Harsz, Okowizna, Pieczarki i Pozezdrze. W 1890 należało do niej 2630 wiernych, w tym 658 Polaków. W roku 1912 wśród parafian odnotowano 200 Mazurów. Jeszcze w 1926 w wielkie święta odbywały się tu nabożeństwa w języku polskim.

Kościół w Pozezdrzu zbudowano w 1891. W dniach 9 i 10 września 1914 kościół uszkodzony został pociskami artylerii, a ostatecznie został zniszczony 2 lutego 1915. Świątynię odbudowano w 1923. W 1946 powstała tu parafia katolicka, a kościół otrzymał tytuł św. Stanisława Kostki.

Obecnie na terenie Pozezdrza działalność duszpasterską prowadzi Kościół Rzymskokatolicki oraz Kościół Ewangelicko-Augsburski (filiał).

Demografia

• W 1858 było tu – 927 mieszkańców.
• W 1910 było tu - 1300 mieszkańców.
• W 1939 było tu - 1551 mieszkańców.

Inne

W Pozezdrzu znana była legenda o skarbie wykopanym na wzniesieniu nad rzeką Sapiną. Skarb ukryty był w piwnicy wykonanej z cegły. Z cegieł tych kilku gospodarzy w XIX w. miało sobie wybudować stajnie. Wzniesienie to później nazwano Złotą Górą.

W pobliskim lesie (ok. 2 km na północny zachód) znajdują sie bunkry byłej kwatery SS i policji Reischfürera Heinricha Himmlera, (występowała pod kryptonimem "Hochwald"), zbudowane w latach 1940-1941, były wykorzystywane w czasie agresji na ZSRR. Teren kwatery otoczony był polem minowym ogrodzonym płotem z siatki i drutu kolczastego. Zakwaterowany był tu batalion policji, który wchodził w skład oddziałów przewidzianych do obrony kwatery Himmlera i OKW w Gierłoży oraz obserwacji trójkąta Kętrzyn - Węgorzewo - Giżycko. 16 września 1944 roku Himmler spotkał się tu z generałem Andriejem Własowem dowódcą Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej. Kwatera ta została opuszczona 20 listopada 1944 roku, 24 stycznia 1945 r. saperzy niemieccy wysadzili ją w powietrze.

Bibliografia

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego innych krajów słowiańskich, Tom VIII (Str. 900), Warszawa, 1887
• Andrzej Wakar i Bohdan Wilamowski, „Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu”, Pojezierze, Olsztyn, 1968
• Darmochwał T., Rumiński M. J., 1996. Warmia Mazury, przewodnik. Agencja TD, Białystok