Wieleń

Wieleń (dawn. Wieleń nad Notecią; niem. Filehne) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim, położone nad Notecią, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Wieleń. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego. Ośrodek usługowo-przemysłowy; zakłady konstrukcji stalowej, drzewne i materiałów budowlanych.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 5899 mieszkańców.

Historia

Etymologia ludowa wywodzi nazwę Wieleń od wielu jeleni żyjących w okolicznej puszczy. Druga hipoteza wywodzi najstarszą formę wyrazową od starosłowiańskiego imienia Wielisław. Najbardziej przekonujące wydaje się jednak stwierdzenie, że Wieleń jest nazwą topograficzną, oznaczającą kraj pagórkowaty albo gród na wzniesieniu. Ze względu na położenie przy przeprawie przez Noteć ważny gród strategiczny w X-XII wieku broniący pogranicza polsko-pomorskiego. Wzmiankowany przez Jana Długosza przy okazji omawiania walk Bolesława Krzywoustego nad Notecią w latach 1108-1109. Jako kasztelania wymieniony w 1213 roku. Gród wieleński, położony w niezaludnionych okolicach, miał przede wszystkim znaczenie strategiczne stając się ośrodkiem wymiany handlowej. W 1350 roku margrabia Ludwik po raz pierwszy określa Wieleń miastem. W 1458 roku w spisie miast wielkopolskich, które miały wystawić zbrojnych na wojnę pruską zaliczony został do najmniejszych miasteczek zobowiązanych do wystawienia jednego zbrojnego.

O życiu miasteczka w czasie pierwszych dziesięcioleci po lokalizacji nie można powiedzieć nic konkretnego, ponieważ nie zachowały się żadne źródła na ten temat. W 1510 roku w Wieleniu znajdowały się tylko 27 domy. Do roku 1515 Wieleń pozostawał lennem królewskim. Wówczas Łukasz II Górka dokonał zamiany z królem Zygmuntem I przekazując mu Pobiedziska oraz 8000 florenów zapisane na dzierżawie kościańskiej. Tym samym stał się pierwszym prywatnym właścicielem Wielenia. Górkowie władali miastem do 1592. W późniejszych latach miasto przechodziło w ręce Czarnkowskich, Kostków, Wejherów, Grudzińskich, Opalińskich oraz Sapiehów.

W wyniku I rozbioru Polski Wieleń przechodzi pod panowanie Prus. W roku 1783 miasto nawiedza wielki pożar, w wyniku którego spaliła się połowa miasta z ratuszem i archiwaliami włącznie. Na mocy traktatu w Tylży z 7 lipca 1807 roku Wieleń włączono do Księstwa Warszawskiego. We wrześniu 1894 roku otwarty zostaje pierwszy żelazny most na Noteci. Mocą Traktatu Wersalskiego południowa część miasta wraca do Polski.

Zabytki

• kościół parafialny św. Michała Archanioła i Wniebowzięcia NMP z XVII wieku
• kościół parafialny św. Rocha z 1930 r.
• barokowy pałac z XVIII wieku
• Wieża Bismarcka
• budynek Strzelnicy z 1850 r., dawna siedziba Bractwa Kurkowego, a obecnie Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury
• domy z końca XVIII wieku

Osoby związane z Wieleniem

• Teodor Dyniewicz
• Aron Freimann
• Israel Meir Freimann
• Juliusz Wiktor Gomulicki
• Ignacy Kozielewski
• Tadeusz Maresz
• Bogusław Michnik
• Tadeusz Strumiłło
• Piotr Waśko
• Józef Noji

Transport

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

• DW 135 kierunek Piłka - Miały - Wieleń
• DW 174 kierunek Drezdenko - Wieleń - Kuźnica Czarnkowska
• DW 177 kierunek Człopa
• DW 181 kierunek Drezdenko-Wieleń-Czarnków

Przez miasto przebiegają dwie linie kolejowe:

• Krzyż Wielkopolski – Piła ze stacją kolejową Wieleń Północny
• Drawski Młyn – Rogoźno ze stacją kolejową Wieleń Południowy – obecnie nieczynna

W mieście kursują autobusy komunikacji miejskiej Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego "Noteć" na trasie z Wielenia Północnego przez dworzec PKP do nieczynnej stacji kolejowej Wieleń Południowy. Linia obsługiwana jest autobusem Autosan H9-35, który kursuje w godzinach szczytów przewozowych, a jego odjazdy są skoordynowane z rozkładem jazdy pociągów na linii Krzyż Wielkopolski – Piła.

Sport

Od ponad dwudziestu lat Urząd Miejski w Wieleniu jest współorganizatorem masowego biegu imieniem Józefa Nojiego, którego imieniem nazwany jest także mogący pomieścić 2500 widzów stadion miejski. Tam swoje mecze piłkarskie rozgrywa występująca w klasie okręgowej MKS Fortuna Wieleń, którą założono w 1923 roku.

Zobacz też

• Wieleń Północny
• Parafia Wniebowzięcia Matki Bożej i Świętego Michała w Wieleniu
• Parafia św. Rocha w Wieleniu
• Synagoga w Wieleniu
• Stara Synagoga w Wieleniu
• Najstarsza Synagoga w Wieleniu
• Cmentarz żydowski w Wieleniu