Opatówek (województwo wielkopolskie)

Opatówek (łac. Opatovecum, Opatovia) – wieś w Kaliskiem, na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Cienią, w zespole miejskim Kalisza, w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, siedziba gminy Opatówek; do 1870 miasto; przedsiębiorstwa produkcyjne; muzeum (1981).

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kaliskiego.

Opatówek jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym w Kalisko-Ostrowskim Okręgu Przemysłowym, największymi przedsiębiorstwami są Przedsiębiorstwo Cukiernicze "Jutrzenka" S.A. i Przedsiębiorstwo Produkcyjne Hellena S.A. (Grupa Jutrzenka).

W Opatówku znajduje się Muzeum Historii Przemysłu oraz wydziały zamiejscowe Uniwersytetu Łódzkiego i Wyższej Szkoły Informatyki w Łodzi. Wieś jest siedzibą dekanatu Opatówek (diecezja kaliska).

Historia

Pierwsze ślady ludzi

Pierwsze ślady osadnictwa na terenach dzisiejszego Opatówka pochodzą z epoki brązu. W okresie ożywionego handlu z Rzymem w pobliżu dzisiejszego Opatówka przebiegał szlak handlowy, nie wiadomo jednak czy już wówczas istniała w tym miejscu osada.

Od chrystianizacji do rozbiorów

Początki Opatówka związane są z chrystianizacją Wielkopolski w okresie kształtowania się państwa polskiego. Sprowadzane wówczas zakony otrzymywały kilka lub nawet kilkanaście wsi jako uposażenie. Prawdopodobnie Opatówek wymieniany jest wówczas jako Opatovia, Opatów, lub Opatowo. W 1246 jest już własnością archidiecezji gnieźnieńskiej. Na przełomie XIII i XIV wieku Opatówek był kilkakrotnie niszczony. Najpierw podczas najazdów szlachty na dobra arcybiskupie, a następnie przez Litwinów (1304) i Krzyżaków (1331).

W drugiej połowie XIV wieku dzięki staraniom arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorii-Skotnickiego Opatówek uzyskał potwierdzenie praw miejskich, nabytych prawdopodobnie w 1 połowie tegoż stulecia. Mimo ich uzyskania, przez długi okres należał do miast bardzo małych. W 1579 miasto opłacało podatek "od dwu rzemieślników i ośmiu komorników". W 1775 Opatówek liczył 80 "dymów".

W okresie zaborów

Po II rozbiorze Polski Opatówek znalazł się w departamencie kaliskim Prus Południowych, a następnie w departamencie kaliskim Księstwa Warszawskiego. W 1807 stał się własnością gen. Józefa Zajączka. Dochód z nadanego Zajączkowi klucza opatóweckiego w samym tylko 1807 wyniósł 81 081 złp.

Początek XIX wieku to okres rozwoju Opatówka. W 1810 Zajączek przebudował dawny pałac prymasowski na styl renesansowy oraz odnowił otaczający go park. Miasto zyskało nowe grunty przy trakcie Kalisz–Łowicz. Skuszeni przywilejami osiedlali się w Opatówku mieszczanie, kupcy i przemysłowcy. Położono bruk i zbudowano nowe kamienice. W 1824 powstała w Opatówku fabryka sukna. Rozwój Opatówka opisał w swych pamiętnikach polski pisarz i dramaturg, Julian Ursyn Niemcewicz: „z miejsca, położonego w piaszczystej i nieprzyjemnej krainie, uczynili dzisiejsi właściciele okolicę najprzyjemniejszą. (...) nie wieś, jak przedtem, lecz porządne miasteczko, z rzemieślniczych domów złożone, wskazują wszędy ruch czynny i życie, miłym Opatówek czynią pobytem.”

W 1831 urodził się w Opatówku Agaton Giller, dziennikarz i publicysta, członek Rządu narodowego w powstaniu styczniowym, a w 1834 jego brat, Stefan Giller, poeta znany jako Stefan z Opatówka. W 1850 miasto liczyło już 1200 mieszkańców. W 1862 zezwolono na osiedlanie się w Opatówku Żydom. Podczas powstania styczniowego operował w rejonie Opatówka oddział Franciszka Parczewskiego. W 1869 Opatówek, liczący wówczas 1623 mieszkańców, utracił prawa miejskie stając się osadą miejską. W 1878 spłonęło archiwum akt dawnych, uratowano jedynie jeden przywilej namiestnika oraz pięć ksiąg grodzkich z XVII i XVIII stulecia.

Pałac popadł w ruinę, w 1910 zamknięto fabrykę sukna. W tym okresie jednakże szansą dla Opatówka stało się uzyskanie w 1902 połączenia kolejowego z Kaliszem i Łodzią (Kolej Warszawsko-Kaliska).

Od 1914 do stycznia 1945

W 1914 roku wybudowano linię kolei wąskotorowej do Zbierska (Kaliska Kolej Dojazdowa). 15 sierpnia 1914 wkroczyły pierwsze oddziały niemieckie. Od 1917 działał na terenie Opatówka oddział Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1918 Opatówek powrócił do Polski. W okresie międzywojennym społeczeństwo Opatówka było zróżnicowane narodowościowo, zamieszkiwali tu Polacy, Niemcy i Żydzi. Aktywnie działały organizacje polskie, w tym harcerstwo. 14 czerwca 1919 r. w Opatówku złożył wizytę nuncjusz papieski w Polsce Achille Ratti, przyszły papież Pius XI. W 1931 Opatówek zamieszkiwało 3000 mieszkańców. 22 listopada 1931 roku odsłonięto Pomnik Wolności z płaskorzeźbą przedstawiającą popiersie Józefa Piłsudskiego. W 1938 dokonano elektryfikacji i podłączenia do elektrowni w Kaliszu. 4 września 1939 r. wkroczenie wojsk niemieckich do miasta i masowa ucieczka ludności w kierunku wschodnim. W dniach 21-22 stycznia 1945 wyzwolono miasto spod okupacji.

Po roku 1945 aż do chwili obecnej

Już w kwietniu 1945 r. powstała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” W grudniu 1951 r. oddano do użytku nowy gmach szkoły podstawowej przy ul. Szkolnej 3. W 1972 roku powstał Zespół Szkół Rolniczych. W czerwcu 1987 r. świętowano 850-lecie Opatówka. Od roku 1990 istnieje Towarzystwo Przyjaciół Opatówka, które wydaje biuletyn „Opatowianin”. W 1997 r. odnaleziono na strychu domu Gillerów zbiór dokumentów, listów, rękopisów i książek należących do tej rodziny. W 1999 r. Gminnej Bibliotece Publicznej nadano status biblioteki powiatowej. W 2001 Opatówek rozpoczął współpracę z włoską gminą Peccioli. W latach 2005-2006 odnowiono drogę krajową nr 12 przebiegającą przez miejscowość. W 2005 roku oddano do użytku halę widowiskowo-sportową.

Zabytki

• fabryka Adolfa Fiedlera w Opatówku
• most żelazny w Opatówku, wzniesiony w 1824, najstarszy most żeliwny w Polsce
• neogotycki kościół przebudowany w latach 1906–12
• pozostałości po dawnym folwarku: oficyna, mur ogrodzeniowy i brama, „cukiernia”, brama do parku, spichlerz, 2 stodoły, ośmiorak i dwanaściorak (domy robotników folwarcznych)

Ludzie związani z Opatówkiem

• Agaton Giller
• Stefan Giller
• gen. Józef Zajączek, właściciel dóbr w latach 1807-1826
• Aleksandra Zajączkowa
• Władysław Pilars de Pilar
• abp Jarosław Bogoria-Skotnicki, arcybiskup gnieźnieński

Zobacz też

• Opatówek (stacja kolejowa)