Stawiszyn

Stawiszyn – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie kaliskim, w Kaliskiem, na Wysoczyźnie Kaliskiej, nad Czarną Strugą, w aglomeracji kalisko-ostrowskiej, siedziba gminy Stawiszyn.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 1564 mieszkańców.

Stawiszyn jest niewielkim ośrodkiem przemysłowym w Kalisko-Ostrowskim Okręgu Przemysłowym jest także najmniejszym pod względem powierzchni miastem w Polsce (0,99 km²).

Dane ogólne

Stawiszyn jest najmniejszym obszarowo miastem w Polsce. Ośrodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł odzieżowy i spożywczy. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 25 Konin–Kalisz.

Działalność duszpasterską prowadzą: Kościół rzymskokatolicki i Kościół Ewangelicko-Augsburski.

Historia

Nazwa miasta wzmiankowana jest od końca XIII wieku jako Stavissin 1291 (nadanie praw miejskich) lub Stavischin 1294. Zniszczony w 1306 roku przez Litwinów, a w 1331 roku spalony przez Krzyżaków. Na wyprawę malborską w 1458 roku posłał 15 zbrojnych. Król Kazimierz III Wielki wybudował tu w XIV wieku zamek królewski, zniszczony w połowie XVII wieku podczas najazdu szwedzkiego, a na jego fundamentach wzniesiono w latach 1785-88 kościół ewangelicki.

W końcu XIII w. miasto posiadało obwarowania drewniano-ziemne, w połowie XIV wieku Stawiszyn otrzymał mury obronne, których budowę przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Zakończyło to proces ukształtowania przestrzennego miasta. Był to przypadek tzw. śląskiego schematu rozplanowania, polegającego na rozwidleniu szlaku na dwie równoległe do siebie ulice, zbiegające się przy przeprawach. Nadało to miastu charakterystyczny plan z owalnicowym jądrem. To owalne jądro stanowi najstarszy element przestrzenny Stawiszyna, wokół którego zostały wytyczone ulice. W jego centrum ulokowano czteroboczny rynek, a z jego narożników przeprowadzono 8 ulic. Natomiast przy murach miejskich biegły ulice obwodowe. Sieć uliczną miasta dopełniły ulice boczne, które podzieliły obszar miasta na bloki różnej wielkości i kształtów.

Po roku 1331 do 1793 r. miasto było siedzibą starostwa niegrodowego. Od XV wieku do połowy XVII wieku był jednym ze znaczniejszych miast w Wielkopolsce, jednak poważne zniszczenia w 1656 roku podczas najazdu szwedzkiego zakończyło okres prosperity.

W Stawiszynie działał na początku XVIII wieku, w ostatnim okresie swojego życia Bolesław Gwidon Jaśniewicz w nieistniejącym już kościele kanoników Ducha Świętego i tamże pochowany. Stawiszyn utracił prawa miejskie w 1870 r. decyzją administracji rosyjskiej. Ponownie miasto od 1919 r.

Przed II wojną światową mieszkało tu wielu Żydów. Autorzy wydanego w 1883 roku "Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich" we wpisie dotyczącym Stawiszyna oprócz istnienia drewnianej synagogi wzmiankowali: "140 domów, 1924 mieszkańców, w tej liczbie 238 protestantów, 4 prawosławnych, 609 żydów. W 1857 roku 167 domów (4 murowane), 1550 mieszkańców (364 żydów)". W 1884 roku w miejscowości żyło 656 wyznawców judaizmu, co stanowiło 31% wszystkich mieszkańców. Podczas spisu powszechnego z 1921 roku 672 mieszkańców (26%) zadeklarowało pochodzenie żydowskie. W 1940 roku część z nich niemieccy narodowi socjaliści deportowali do Kalisza, pozostałych wywieziono do getta w niedalekim Koźminku. Większość stawiszyńskich Żydów zginęła w lipcu 1942 roku w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Demografia

Populacja mieszkańców: 1782 rok - 0,4 tys. mieszkańców, 1793 r. - 0,73 tys., 1808 r. - 1,1 tys., 1827 r. - 1,3 tys., 1857 r. - 1,5 tys., 1902 r. - 2,1 tys., 1921 r. - 2,6 tys., 1939 r. - 2,5 tys., 1946 r. - 1,8 tys., 1961 r. - 1,4 tys.

Ludzie związani ze Stawiszynem

• Grzegorz ze Stawiszyna (1481-1549), filozof i teolog, rektor Akademii Krakowskiej (1538-1540)
• Bolesław Gwidon Jaśniewicz (1675-1710), zakonnik Zakonu Kanoników Regularnych od Świętego Ducha
• Rudolf Kindler (1819-1891), przemysłowiec
• Karol Serini (1875-1931), profesor Uniwersytetu Warszawskiego
• Zbigniew Starnowski (1927-1944), żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski

Zabytki

• gotycki kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła z XIV wieku
• neogotycki kościół ewangelicko-augsburski z 1844 r.