Gmina Kalisz - Informacje
Rodzaj gminy: miejska
Populacja: 106857
Gęstość populacji: 1 539,3 os./km²
Powierzchnia: 69,42 km²
SIMC: 0936569
TERC: 3061011
Numer kierunkowy: 62
Tablice rejestracyjne: PK
Urząd gminy Kalisz
Adres: Główny Rynek 20 62-800 Kalisz
Kalisz
Kalisz (łac. Calisia, jid. קאַליש) – miasto na prawach powiatu w środkowo-zachodniej Polsce. Drugi co do wielkości ośrodek województwa wielkopolskiego, siedziba powiatu ziemskiego; główne miasto aglomeracji kalisko-ostrowskiej; siedziba diecezji kaliskiej. Miasto położone jest nad rzeką Prosną, na Wysoczyźnie Kaliskiej.
Od 1314 r. do II rozbioru Polski Kalisz był stolicą województwa kaliskiego. Następnie został stolicą departamentu kaliskiego w Księstwie Warszawskim, w Królestwie Kongresowym stolicą województwa (do 1837), później (w latach 1837–1845 i 1867–1918) stolicą guberni Cesarstwa Rosyjskiego. W latach 1975–1998 był stolicą województwa kaliskiego.
Znajduje się tu filharmonia, teatry, muzea, liczne galerie i organizowane są festiwale. Rozwinięty rynek medialny – liczne gazety lokalne, radio, telewizja.
W Kaliszu urodził się prezydent II Rzeczypospolitej, Stanisław Wojciechowski.
Historia
Liczne odkrycia rzymskich importów (skarb z Zagórzyna i in.) wskazują na to, że okolice Kalisza były ośrodkiem na trasie szlaku bursztynowego. To oraz podobieństwo średniowiecznej nazwy Kalisza do antycznej Kalisii, wzmiankowanej w II wieku n.e. przez Klaudiusza Ptolemeusza, jest powodem ich utożsamiania przez niektórych historyków. Współczesne badania wskazują jednak, że ptolemeuszowa Calisia leżała jednak na terenie dzisiejszej Słowacji.
Osada kasztelańska z grodem od IX w. Nazwa pochodzi od archaizmu kał oznaczającego bagno, mokradło. Ze względu na liczne znaleziska wskazujące na obecność Celtów w okolicy Kalisza istnieje również możliwość, że nazwa pochodzi od celtyckiego słowa cal, oznaczającego strumień lub rzekę.
Od X w. Kalisz był jedną z głównych siedzib królestwa (łac. sedes regni principalis), do XII w. był stolicą jednej z siedmiu prowincji utworzonych przez Bolesława I Chrobrego. W 1138 na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława III Krzywoustego ziemia kaliska została włączona do dzielnicy senioralnej.
W 1193 w kolegiacie św. Pawła Apostoła został pochowany książę kaliski Mieszko Młodszy, w 1195 książę kujawski Bolesław Mieszkowic, w 1202 książę zwierzchni Polski Mieszko III Stary.
W 1233 roku Henryk Brodaty spalił gród na Zawodziu i następnie założył nowy wraz z osadą przy ufundowanym wtedy być może kościele św. Mikołaja. Miasto osiągnęło wysoką pozycję w 2. połowie XIII w., kiedy stało się główną rezydencją Bolesława Pobożnego i stolicą wschodniej Wielkopolski. W tym czasie władca dokonał też lokacji w Kaliszu miasta – na nowym miejscu, nieopodal nowego grodu ustanowionego przez Henryka I Brodatego (na północ od zniszczonego, pierwotnego grodu). Nie jest jednak znana data tego wydarzenia. Rzekomy przywilej z 1264, nadający Kaliszowi prawo pobierania cła solnego, jest falsyfikatem z przełomu XIII i XIV w. Najstarsza autentyczna wzmianka o Kaliszu jako mieście pochodzi z 1268, choć wskutek pomyłki korektorskiej w "Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski" została rozpowszechniona pod błędną datą 1260. Niektóre źródła sugerują istnienie w Kaliszu klasztoru franciszkanów już w 1257, jednak fakt ten nie przesądza jeszcze o ówczesnym miejskim statusie osady. Należy zatem przyjąć, że Kalisz otrzymał prawo miejskie przed 1268.
Przed 1279 w północnej części Nowego Miasta, nad kanałem Prosny, Bolesław Pobożny wzniósł zamek książęcy, późniejszy Zamek Królewski w Kaliszu (rozebrany w latach 1803–1804).
W czasie rozbicia dzielnicowego (XIII w.) stolica osobnego księstwa. W czasach nowożytnych siedziba wojewody, ośrodek sukiennictwa i stolarstwa, w XIX wieku ośrodek kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego. Ośrodek naukowy i religijny, po opuszczeniu habsburskich Czech w pobliżu osiedliły się wspólnoty braci czeskich. W 1613 w wieży kościoła św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa założono pierwsze polskie obserwatorium astronomiczne. Od 1801 nieprzerwanie działa teatr założony przez Wojciecha Bogusławskiego. W początkach XIX w. siedziba stronnictwa politycznego Kaliszan dążącego do reform gospodarczych.
Gmina żydowska w Kaliszu należała do najznaczniejszych w Koronie Królestwa Polskiego, a rabini Kalisza przewodniczyli obradom Sejmu Czterech Ziem (1581–1764).
W 1813 w Tyńcu stoczono bitwę pod Kaliszem, w której oddziały saskie VII Korpusu Wielkiej Armii gen. Reyniera zostały rozbite przez rosyjski korpus gen. von Wintzingeroda; Kalisz i departament kaliski zostały zajęte, a Imperium Rosyjskie i Królestwo Prus zawarły traktat kaliski. W 1815 powstało Królestwo Polskie i w 1816 ponownie utworzono województwo kaliskie. W 1818 erygowano diecezję kujawsko-kaliską ze stolicą w Kaliszu i założono Kaliskie Towarzystwo Muzyczne, najstarsze towarzystwo muzyczne w Polsce. W tym samym roku książę namiestnik Józef Zajączek wydał postanowienie o funduszu pożyczkowym dla Kalisza, rozpoczynając wielką przebudowę miasta: uregulowano wówczas Warszawskie Przedmieście, wytyczono m.in. plac św. Józefa, ulicę Warszawską, ulicę Łódzką, uregulowano Wrocławskie Przedmieście, aleję Józefiny i ulicę Wrocławską, w 1821 wzniesiono pałac Trybunalski, w 1824 pałac Komisji Województwa Kaliskiego, w 1826 most Kamienny, w 1833 pałac Weissów. W latach 1842–1843 według projektu Teodora Urbańskiego uregulowano Kaliski Węzeł Wodny. W 1864 powstała Kaliska Straż Ogniowa, pierwsza ochotnicza straż ogniowa w Królestwie Polskim. W 1866 na Kanale Bernardyńskim wybudowano most Żelazny, pierwszy polski most o konstrukcji stalowej. W 1870 zaczął ukazywać się „Kaliszanin”. W 1878 powstała Fabryka Fortepianów i Pianin Arnold Fibiger, w 1887 Fabryka Fortepianów i Pianin Teodor Betting, w 1892 Fabryka Pierników i Biszkoptów Kazimierza Mystkowskiego. W 1890 ukończono budowę nowego ratusza, w 1900 ukończono budowę nowego gmachu Teatru Miejskiego, a w 1902 budowę gmachu Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego z salą koncertową.
Kalisz był miastem wielonarodowościowym. W 1860 liczył 12 835 mieszkańców, w tym 47% Polaków, 34% Żydów i 19% Niemców.
W latach 1900–1902 wybudowano Kolej Warszawsko-Kaliską, w latach 1914–1917 powstała Kaliska Kolej Dojazdowa. W 1906 założono Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej.
W dniach 7-22 sierpnia 1914, w czasie I wojny światowej, bezbronne miasto z niewyjaśnionych przyczyn zostało prawie całkowicie zniszczone ostrzałem artyleryjskim i poprzez podpalenia, które jak się powszechnie uważa zostało dokonane przez wojska niemieckie pod dowództwem majora Hermanna Preuskera. Jednakże według innych źródeł wojskami niemieckimi dowodził wówczas m.in. pułkownik Hoffman (Laddwehr-Infanterie-Regiment Nr 7). Spalono m.in. gmach ratusza i teatru. W gruzach legło 95 proc. zabudowy staromiejskiej, co spowodowało eksodus ludności i spadek liczby mieszkańców z 70 do 5 tysięcy. Na Wzgórzu Wiatracznym dokonano mordu na 80 cywilach (decymacja 800 zatrzymanych mężczyzn). Niemiecka komisja oceniła straty poniesione przez miasto na 25 mln rubli w złocie. Tragedię Kalisza Dąbrowska opisała wiernie w "Nocach i dniach”.
Historycy oceniają, że Kalisz był w Europie najbardziej zniszczonym miastem w czasie I wojny światowej. Po odzyskaniu niepodległości odbudowano miasto, zachowując średniowieczny plan zabudowy. W 1931 r. Kalisz liczył już 80 tys. mieszkańców.
W dwudziestoleciu międzywojennym w garnizonie Kalisz stacjonowały jednostki 25 Dywizji Piechoty pod dowództwem gen. Franciszka Altera, m.in. 25 Pułk Artylerii Lekkiej, 29 Pułk Strzelców Kaniowskich; sztab dywizji stacjonował w Kaliszu.
W 1969 odbył się I Ogólnopolski Festiwal Awangardy Beatowej w Kaliszu (OFAB), pierwszy polski rockowy festiwal muzyczny.
W 2010 w Kaliszu obył się VIII Kongres Miast Polskich.
Środowisko naturalne
Położenie geograficzne
Kalisz leży na Wysoczyznie Kaliskiej, w głębokiej dolinie Prosny, w południowo-wschodniej części województwa wielkopolskiego; jest największym miastem na Nizinie Południowowielkopolskiej.
Na południowo-wschodnim krańcu miasta, przy drodze do Brzezin, znajduje się rezerwat przyrody Torfowisko Lis o powierzchni 4,71 ha. Okolice Kalisza to tereny rolnicze, brak tam większych kompleksów leśnych. We wschodniej części miasta znajduje się jedyny w jego granicach las – Las Winiarski, a na południe od lasu Jezioro Pokrzywnickie.
Klimat
Pod względem klimatycznym Kalisz położony jest w strefie przejściowej między nizinami a pasem wyżyn. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi +7,8 °C. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 40–60 dni, okres wegetacyjny trwa 200–220 dni. Suma rocznych opadów wynosi 517 mm. Względna wilgotność powietrza wynosi 81%, a zachmurzenie 65%.
Średnia temperatura i opady dla Kalisza | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | |
Średnie najwyższe temperatury | 0 | +2 | +7 | +12 | +18 | +20 | +22 | +23 | +17 | +12 | +5 | +2 | |
Średnie najniższe temperatury | -2 | -2 | 0 | +3 | +8 | +11 | +13 | +13 | +10 | +5 | +1 | -1 | |
Źródło: Weatheronline 08-03-2009 |
Wody
- Prosna
- kanały:
- północny – Bernardyński
- południowy – Rypinkowski
- dopływy w granicach miasta – prawe:
- Pokrzywnica
- Swędrnia
- dopływy w granicach miasta – lewe:
- Piwonia
- Krępica
- kanały:
- stawy:
- Piwonicki (Piwonice)
- Trójka (Rypinek)
- U Grona (Zagorzynek)
- Zośka (Rypinek)
- zbiorniki retencyjne: Jezioro Pokrzywnickie (5 km na południowy wschód od Śródmieścia, na granicy miasta z gminą Opatówek), zbiornik Murowaniec (14 km na północny wschód, w gminie Koźminek), Jezioro Gołuchowskie (15 km na północny zachód, w gminie Gołuchów)
Powierzchnia i ludność
W 1906 w granice Kalisza włączono Dobrzec Mały, Czaszki, Rypinek, Tyniec i Ogrody. W 1934 zwiększono powierzchnię miasta do 24,13 km² za sprawą włączenia do Kalisza części gruntów wsi Żydów oraz reszty terenów wsi Tyniec. W 1963 przyłączono: Majków, Piwonice i Dobrzec Wielki. W 1976 powierzchnia Kalisza wynosiła 53 km² (przyłączono Winiary, Nosków, Szczypiorno i Rajsków). Ostatnie powiększenie miasta odbyło się w 2000 – w granice miasta włączono Sulisławice, Kolonię Sulisławice i sołectwo Dobrzec.
- Tabela prezentuje jak zmieniała się w poszczególnych latach powierzchnia miasta Kalisza
Zmiany powierzchni | ||
---|---|---|
Rok | Powierzchnia | Zm., % |
1906 | 6,05 | – |
1934 | 24,13 | 298,8% |
1963 | 30,1 | 24,7% |
1976 | 53 | 76,1% |
1995 | 55,01 | 3,8% |
1996 | 55,27 | 0,5% |
2000 | 69,77 | 26,2% |
2006 | 69,42 | –0,5% |
Dane do 1976, Dane od 1995 BDL GUS |
- Wykres liczby ludności Kalisza na przestrzeni ostatnich 150 lat
Największą populację Kalisz odnotował w 2000 r. – wg danych GUS 110 104 mieszkańców.
W 2004 aglomerację Kalisza (ang. Larger Urban Zone, LUZ) zamieszkiwało 409 307 osób.
Podział administracyjny
Kalisz jest jednolitą gminą miejską, miastem na prawach powiatu. Jednostkami pomocniczymi gminy są 23 osiedla i 3 sołectwa. Siedzibą rady miasta, prezydenta miasta i urzędu miejskiego jest Ratusz.
Miasto jest jednocześnie siedzibą powiatu kaliskiego; starostwo powiatowe mieści się w pałacu Komisji Województwa Kaliskiego.
Nazwy dzielnic miasta pochodzą od nazw dawnych wsi, kolonii, folwarków i in. jednostek osadniczych, stopniowo przyłączanych do miasta od 1853. Wyjątek stanowi Kaliniec (do 1962 Dzielnica Górnośląska), którego nazwa pochodzi od nazwy Kalisza w Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej. Dawne Nowe Miasto, Warszawskie Przedmieście i Wrocławskie Przedmieście stanowią współcześnie integralne części Śródmieścia.
Dzielnice lewobrzeżne
| Dzielnice prawobrzeżne
|
Okres | Państwo | Zwierzchność | Jednostka administracyjna | Status miasta | |
---|---|---|---|---|---|
1314–1569 | Królestwo Polskie | województwo kaliskie | Królewskie Miasto Kalisz | ||
1569–1791 | Rzeczpospolita Obojga Narodów | województwo kaliskie | Królewskie Miasto Kalisz | ||
1791–1793 | Rzeczpospolita Polska | województwo kaliskie | Królewskie Miasto Kalisz | ||
1793–1795 | Królestwo Prus | Prusy Południowe, departament poznański | Miasto Kalisz | ||
1795–1807 | Królestwo Prus | Prusy Południowe, departament kaliski | Miasto Kalisz | ||
1807–1815 | Księstwo Warszawskie | Cesarstwo Francuskie | departament kaliski | Miasto Municypalne Kalisz¹ | |
1815–1816 | Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | departament kaliski | Miasto Municypalne Kalisz | |
1816–1837 | Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | województwo kaliskie | Miasto Kalisz | |
1837–1844 | Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | gubernia kaliska | Miasto Kalisz | |
1845–1866 | Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | gubernia warszawska, powiat kaliski | Miasto Kalisz | |
1867–1916 | Królestwo Polskie | Imperium Rosyjskie | gubernia kaliska² | Miasto Kalisz | |
1916–1918 | Królestwo Polskie | Rzesza Niemiecka, Austro-Węgry | gubernia kaliska | Miasto Kalisz | |
1918–1919 | Rzeczpospolita Polska | okręg kaliski | Miasto Kalisz | ||
1919–1938 | Rzeczpospolita Polska | województwo łódzkie, powiat kaliski | Miasto Kalisz | ||
1938–1939 | Rzeczpospolita Polska | województwo poznańskie, powiat kaliski | Miasto Kalisz | ||
1939–1941 | Rzeczpospolita Polska (okupacja niemiecka) | okręg Kraj Warty, rejencja kaliska | Miasto Kalisz (miasto wydzielone) | ||
1941–1945 | Rzeczpospolita Polska (okupacja niemiecka) | okręg Kraj Warty, rejencja łódzka | Miasto Kalisz (miasto wydzielone) | ||
1945–1952 | Rzeczpospolita Polska | województwo poznańskie | Kalisz (powiat miejski) | ||
1952–1975 | Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo poznańskie | Kalisz (powiat miejski) | ||
1975–1989 | Polska Rzeczpospolita Ludowa | województwo kaliskie | Kalisz (gmina miejska) | ||
1989–1998 | Rzeczpospolita Polska | województwo kaliskie | Kalisz (gmina miejska) | ||
1999– | Rzeczpospolita Polska | województwo wielkopolskie | Kalisz (powiat grodzki) |
¹ Status miasta municypalnego nadano Kaliszowi, Poznaniowi, Toruniowi i Warszawie w 1808. |
² Od 1915 gubernia kaliska znajdowała się w niemieckim obszarze okupacyjnym (Generalne Gubernatorstwo Warszawskie). |
Gospodarka
Kalisz jest głównym ośrodkiem Kalisko-Ostrowskiego Okręgu Przemysłowego, ośrodkiem przemysłu lotniczego, w tym produkcji maszyn i silników lotniczych (Pratt & Whitney, WSK PZL-Kalisz). Ponadto produkcja koronek i firan (Wistil, Haft), koncentratów spożywczych (Winiary), przemysł włókienniczy (Runotex, Polo), odzieżowy (Big Star) i spożywczy (Kaliszanka, Hellena).
W końcu października 2011 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Kaliszu obejmowała ok. 3,7 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 7,8% do aktywnych zawodowo.
Architektura
W czasach Królestwa Polskiego w Kaliszu działał m.in. Sylwester Szpilowski, według projektów którego wzniesiono szereg monumentalnych budowli o surowych formach klasycystycznych.
Transport
Koleje
1 stycznia 1903 uruchomiono 2-torowy odcinek Kolei Warszawsko-Kaliskiej o długości 111,5 km łączący Łódź Kaliską z Kaliszem. W latach 1965–1975 dokonano elektryfikacji tego odcinka. Obecnie stanowi on część linii kolejowej nr 14 Łódź Kaliska–Forst.
Obecnie istnieją 3 czynne stacje i przystanki kolejowe: Kalisz, Kalisz Szczypiorno, Kalisz Winiary.
W Kaliszu rozpoczynał się odcinek Kaliskiej Kolei Dojazdowej Kalisz Wąskotorowy–Turek (prześwit: 750 mm, linia: 1-torowa, zbudowana: 1914-1917, długość: 56,7 km). W lipcu 1991 został zamknięty dla ruchu pasażerskiego, a ruch towarowy odbywa się jedynie na 45,3 km odcinku Żelazków-Turek (ruch wznowiono w czerwcu 2002).
Dawniej ruch towarowy odbywał się na 2,5 km linii Kalisz Winiary – Winiary Fabryka przechodzącej przez Las Winiarski do fabryki Winiary-Nestlé. Obecnie linia ta jest nieprzejezdna.
11 grudnia 2005 uruchomiono połączenie szynobusowe na trasie Kalisz–Leszno.
Istnieją plany budowy linii szybkiej kolei łączącej Warszawę z Wrocławiem i Poznaniem, która miałaby przebiegać w pobliżu Kalisza (linia Y). Pierwszy etap budowy miał rozpocząć się w 2007 i połączyć stolicę Dolnego Śląska z Kaliszem. Kolejny etap szybkiej kolei miał połączyć Kalisz z Łodzią. Na zachód od miasta znalazłoby się także rozwidlenie linii w kierunkach Poznania i Wrocławia. Według jednego z wariantów planu nowej linii dworzec szybkiej kolei znalazłby się w północnej części miasta i nosiła nazwę Kalisz Północ. W ten sposób podróż z tej stacji do Wrocławia trwałaby ok. 50 minut, a do Warszawy ok. 90 minut. Niestety nie wiadomo kiedy rozpocznie się budowa linii kolejowych dużych prędkości w Polsce.
W Kaliszu ma siedzibę Stowarzyszenie Kolejowych Przewozów Lokalnych (zał. 2001), które jest zarządcą kilku kolei dojazdowych w Polsce.
Drogi
W Kaliszu krzyżują się drogi krajowe:
- 12 Łęknica – Leszno – Kalisz – Piotrków Trybunalski – Radom – Lublin – Dorohusk
- 25 Bobolice – Bydgoszcz – Konin – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Oleśnica
oraz drogi wojewódzkie:
Kalisz posiada 312 km dróg i 552 ulice. Na lata 2009 – 2011 zapowiadana jest realizacja 70-kilometrowego traktu „kalisko–wieluńskiego” łączącego Kalisz z Wieluniem i Częstochową.
W mieście znajduje się 1 dworzec autobusowy.
Obwodnice
Pierwszy odcinek miejskiej obwodnicy Kalisza (Trasy Stanczukowskiego) powstał w latach 1992-1995. Kolejne odcinki powstały w latach 1998-2000 i 2004, kiedy to nadano jej nazwę Zachodnia Obwodnica. 16 września 2005 r. otwarto I odcinek śródmiejskiej obwodnicy Kalisza – Szlaku Bursztynowego. W planach jest realizacja kolejnego etapu Trasy Stanczukowskiego, jak i wybudowanie nowej zachodniej obwodnicy Kalisza.
- 2004 – połączenie ulicy Majkowskiej i Godebskiego poprzez wybudowanie III odcinka Trasy Stanczukowskiego i nadanie jej nazwy Zachodnia Obwodnica.
- 16 września 2005 – otwarcie pierwszego odcinka Szlaku Bursztynowego łączącego ulice Łódzką i Częstochowską, która ułatwia przejazd kierowcom np. z Czaszek do Winiar bez potrzeby przebijania się przez zatłoczone Śródmieście.
- grudzień 2005 – zakończenie budowy małej obwodnicy w dzielnicy Dobrzec (ulica Armii Krajowej) umożliwiającej łatwiejszy dojazd do nowej hali sportowo-widowiskowej Kalisz Arena.
- 12 lutego 2007-14 września 2009 – budowa obwodnicy Nowych Skalmierzyc od wiaduktu w Skalmierzycach do Dobrzeca z węzłem z aleją Wojska Polskiego. Dzięki temu całkowicie odciążone zostały Nowe Skalmierzyce i ul. Wrocławska w Kaliszu. Koszt inwestycji to 120 mln złotych.
- grudzień 2009-13 listopada 2010 – budowa drugiego odcinka Szlaku Bursztynowego od ulicy Częstochowskiej do Górnośląskiej. Budowa skrzyżowania z ulicą Górnośląską zaczęła się już w listopadzie 2007, a z ulicą Dworcową w czerwcu 2008.
- po 2012 – budowa I odcinka drugiej zachodniej obwodnicy Kalisza od węzła obwodnicy Nowych Skalmierzyc z aleją Wojska Polskiego do ulicy Poznańskiej poprzez ul. Dobrzecką.
- ? – budowa IV odcinka Trasy Stanczukowskiego od ulicy Godebskiego poprzez ulicę Stawiszyńską, aleję Sikorskiego, ulice Warszawską i Braci Niemojowskich aż do skrzyżowania ulicy Łódzkiej ze Szlakiem Bursztynowym.
Więcej: Trasa Stanczukowskiego, Szlak Bursztynowy, zachodnia obwodnica Kalisza
Komunikacja miejska
Konieczność budowy tramwaju elektrycznego w Kaliszu pojawiła się w 1902 po wybudowaniu Kolei Warszawsko-Kaliskiej i gwałtownej rozbudowie miasta w kierunku dworca kolejowego. Rozpoczęte w 1912 prace projektowe zostały przerwane w 1914 w wyniku zburzenia i wyludnienia miasta w czasie I wojny światowej.
W dwudziestoleciu międzywojennym linie autobusowe łączyły Śródmieście i dworzec kolejowy. Podobnie jak przed I wojną światową plan budowy tramwaju elektrycznego w mieście nie został zrealizowany.
Po zakończeniu II wojny światowej komunikację miejską uruchomiono ponownie 29 maja 1945. W 1957 Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne obsługiwało 11 linii autobusowych, w 1980 Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej obsługiwało 29 linii, w 1992 Miejski Zakład Komunikacyjny obsługiwał 32 linie, w tym dwie nocne (101, 102).
W 1994 Miejski Zakład Komunikacyjny przekształcono w Kaliskie Linie Autobusowe.
Obecnie w mieście i na obszarze zespołu miejskiego Kaliskie Linie Autobusowe obsługują 25 linii, w tym linie podmiejskie do Gołuchowa, Nowych Skalmierzyc, Opatówka i Ostrowa Wielkopolskiego (linię przyspieszoną M obsługuje MZK Ostrów Wlkp.), a także dwie linie sezonowe. W marcu 2009 Pleszewskie Linie Autobusowe uruchomiły linię A łączącą Kalisz i Pleszew.
Komunikacja lotnicza
Najbliższe porty lotnicze to (po ok. 120 km od Kalisza): Łódź-Lublinek (międzynarodowy), Wrocław-Strachowice (międzynarodowy) i Poznań-Ławica (międzynarodowy). Kalisz miałby się także znajdować w obszarze oddziaływania przyszłego lotniska międzynarodowego Łódź-Łask. Spośród lotnisk regionalnych komunikację zapewnia, znajdujące się w Michałkowie pod Ostrowem Wielkopolskim, lotnisko sportowe Aeroklubu Ostrowskiego. Kalisz partycypuje w kosztach rozbudowy ostrowskiego lotniska w ramach Fundacji Rozwoju Lotniska Wielkopolska Południowa.
Edukacja
Przedszkola:
- 28 publicznych państwowych przedszkoli
- Przedszkole Integracyjne Sióstr Felicjanek
- Publiczne Przedszkole Sióstr Nazaretanek
Szkoły podstawowe:
- 28 państwowych publicznych szkół podstawowych
- Szkoła Podstawowa Specjalna dla Dzieci Słabo Słyszących i Niesłyszących
- Szkoła Podstawowa Niepubliczna m.in. Szkoła Podstawowa Sióstr Nazaretanek
Gimnazja:
- 14 publicznych gimnazjów prowadzonych przez Miasto Kalisz (w tym najnowocześniejsze Gimnazjum w Wielkopolsce).
- Gimnazjum Specjalne dla Dzieci Słabo Słyszących i Niesłyszących
- Gimnazjum niepubliczne KSO Edukator
- Gimnazja niepubliczne m.in. Gimnazjum Sióstr Nazaretanek
Szkoły ponadgimnazjalne i placówki oświatowe:
- I Liceum Ogólnokształcące im. Adama Asnyka
- II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
- III Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika
- IV Liceum Ogólnokształcące im. Ignacego Jana Paderewskiego (Widok)
- V Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego (Piskorzewie)
- VI Liceum Ogólnokształcące im. św. Jana Bosko (Tyniec)
- Liceum Ogólnokształcące Sióstr Nazaretanek
- Liceum Plastyczne
- Zespół Szkół Ekonomicznych
- Zespół Szkół Włókienniczych
- Zespół Szkół Technicznych
- Zespół Szkół Budowlanych
- Zespół Szkół Samochodowych
- Technikum Budowy Fortepianów
- Centrum Kształcenia Ustawicznego
- Centrum Kształcenia Praktycznego
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Ośrodku Dokształcania Zawodowego
- Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych
- Zespół Szkół Techniczno-Elektronicznych
- Medyczne Studium Zawodowe im. Marii Skłodowskiej Curie
- Zespół Szkół Zawodowych nr 1
- Zespół Szkół Gastronomiczno-Hotelarskich
- warsztaty gastronomiczne
- Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3
- Zespół Szkół (Tyniec)
- Zakład Doskonalenia Zawodowego
- Specjalny Ośrodek Wychowawczy im św. Alojzego Orione
Szkoły wyższe:
- Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Kaliszu
- Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Kaliszu
- Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Punkt Informacyjno-Rekrutacyjny w Kaliszu
- Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki im. prof. Janusza Chechlińskiego w Łodzi, Wydział Ekonomii w Kaliszu
- Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Ośrodek Studiów Zamiejscowych w Kaliszu
- Politechnika Poznańska, filia w Kaliszu
- Centralny Ośrodek Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu (wyższa szkoła oficerska)
- Wyższe Seminarium Duchowne w Kaliszu
- Państwowe Pomaturalne Studium Kształcenia Animatorów Kultury w Kaliszu
- Studium Doskonalenia Menadżerów Oświaty w Kaliszu
- Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Kaliszu
Kultura
Kalisz stanowi drugi po Poznaniu ośrodek kulturalny w województwie wielkopolskim. Znajdują się tutaj m.in. Filharmonia Kaliska, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego, Teatr Tańca Współczesnego, Centrum Kultury i Sztuki, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Biuro Wystaw Artystycznych, wiele galerii, rezerwat archeologiczny Zawodzie oraz trzy kina.
W mieście co roku odbywa się wiele festiwali i imprez kulturalnych m.in. Kaliskie Spotkania Teatralne, Międzynarodowy Festiwal Pianistów Jazzowych, festiwal Schola Cantorum, Festiwal Muzyczny im. Pawła Bergera, Multi Art Festiwal
W 1967 r. w Kaliszu nakręcono film fabularny Piękny był pogrzeb, ludzie płakali w reżyserii Zbigniewa Chmielewskiego.
Media
- Telewizja:
- UPC
- Amazing TV (dawniej TELETOP Kalisz)
- Multimedia Polska SA, Ogólnopolskie Biuro w Kaliszu
- Kalisz TV
- Prasa:
- Życie Kalisza
- Ziemia Kaliska (ukazuje się w piątki razem z dziennikiem Polska Głos Wielkopolski)
- 7 Dni Kalisza
- Nowe Fakty Kaliskie
- Kalisia Nowa
- Przegląd Kaliski
- Polska Głos Wielkopolski (oddział w Kaliszu)
- Gazeta Wyborcza (oddział w Poznaniu)
- Polska Agencja Prasowa (oddział w Kaliszu)
- Nasz Rynek (bezpłatna)
- Telewizja. Pismo powiatów kaliskiego i ostrowskiego (bezpłatna)
- Coffee News (bezpłatna)
- Express Kaliski (bezpłatna)
- Radio:
- Radio Centrum (106,4 MHz)
- Polskie Radio Radio Merkury O/Kalisz (91,1 MHz)
- Diecezjalne Radio Rodzina (103,1 MHz)
- Radio Eska Kalisz/Ostrów (101,1 MHz)
- Portale internetowe:
- Kalisz.naszemiasto.pl
- Calisia.pl
- Dziennik Wielkopolski
- Ecentrum.pl
- rc.fm
- kalisz.pl
- Festiwale i wydarzenia:
- Festiwal im. Pawła Bergera
- Multi Art Festiwal
- Międzynarodowy Festiwal pianistów Jazzowych
- Contact Zone
- Międzynarodowy festiwal "Chopin z barwach jesieni"
- La Strada
- Kino Letnie
- Kaliskie Spotkania Teatralne
- Schola Cantorum
Sport
Od nazwy kaliskiej dzielnicy Szczypiorno wzięła się druga nazwa piłki ręcznej – szczypiorniak.
W 2011 w hali Kalisz Arena rozegrano 18. mecz Gwiazd Polskiej Ligi Koszykówki.
W Kaliszu miał siedzibę Polski Związek Snookera i Bilarda Angielskiego
- Siatkówka:
- Winiary Kalisz – SSK Calisia Kalisz (siatkówka kobiet – zdobywczynie Pucharu Polski w sezonie 2006/07, Mistrzostwa Polski i Superpucharu w tym samym sezonie)
- Grześki Kadra Kalisz (siatkówka mężczyzn) (II liga)
- MKS Calisia Kalisz (siatkówka kobiet)
- MUKS Amber Kalisz (siatkówka kobiet – kadetki, młodziczki)
- UKS Augustynki Kalisz (siatkówka kobiet – kadetki, młodziczki)
- MUKS Tornado Kalisz (siatkówka mężczyzn – młodziki)
- AZS PWSZ Kalisz (zespół akademicki)
- Piłka nożna:
- Calisia Kalisz
- Prosna Kalisz
- KKS Włókniarz 1925 Kalisz
- KUKS Kaliszanin
- Pierwsza Liga Halowa TPNP
- Druga Liga Halowa TPNP
- Koszykówka: AZS PWSZ OSRiR Kalisz (II liga)
- Piłka ręczna:
- MKS PWSZ "Szczypiorno" Kalisz (II liga)
- UKS Nike Kalisz
- Sporty walki:
- Arkadia Kalisz (Muay Thai – drużynowy Mistrz Polski)
- Sensei Kalisz (judo)
- ZPM Poprawa (kick boxing)
- Prosna Kalisz (boks)
- Kyokushinkan Kalisz (karate)
- Lekkoatletyka:
- MKS Calisia Kalisz
- UKS 12 Kalisz
- Pływanie:
- Delfin Kalisz
- UKS 9 Kalisz
- Golf: Pierwszy Kaliski Klub Golfowy
- Kolarstwo:
- Kaliskie Towarzystwo Kolarskie (KTK)
- Uczniowski Klub Sportowy Majkowska Dwójka
- Wioślarstwo: Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie (KTW)
- Kajakarstwo: Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie (KTW)
- Canoe Polo (Kajak Polo):
- Kaliskie Towarzystwo Wioślarskie (KTW)
- Tenis: Kaliskie Towarzystwo Tenisowe (KTT)
- Alpamayo (wspinaczka górska)
- KSS Bursztyn Kalisz (strzelectwo sportowe)
- Yacht Klub Polski Kalisz
Obiekty sportowe
- Hala Sportowo-Widowiskowa ”Kalisz Arena” (dawniej: ”Winiary Arena”) na Dobrzecu (3200 miejsc siedzących)
- Hala Sportowo-Widowiskowa przy ul. Łódzkiej 29 (1000 miejsc siedzących)
- Hala Sportowa przy ul. Łódzkiej 19 (600 miejsc siedzących)
- Hala Lekkoatletyczna przy ul. Łódzkiej
- Stadion Miejski – Wał Matejki
- Stadion OSRiR
- Stadion Calisia
- Stadion Prosna
- Tor kolarski
- Tor saneczkowy na Majkowie
- Przystań wioślarska
- Korty tenisowe w Parku Przyjaźni
- Korty tenisowe na Majkowie
- Korty tenisowe Kaliskiego Towarzystwa Tenisowego przy ul. Łódzkiej 19
- Kryta pływalnia Delfin
- Kryta pływalnia przy ul. Łódzkiej
- Boiska do siatkówki plażowej
- Strzelnica pneumatyczna
- Strzelnica kulowa
- Cztery boiska piłkarskie z sztuczna murawą
- Street Ball
- Pole golfowe na Winiarach
- Ośrodek Wypoczynkowy Szałe (zalew – kąpielisko strzeżone – 170 ha)
Wspólnoty religijne
Kalisz jest siedzibą kurii diecezji kaliskiej (1992). Miasto obejmują dwa dekanaty: Kalisz I i Kalisz II.
W latach 1818–1925 Kalisz był siedzibą diecezji kujawsko-kaliskiej; ingres pierwszego biskupa kaliskiego Andrzeja Wołłowicza do kościoła św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu odbył się 4 lipca 1819.
Pierwsze seminarium duchowne w Kaliszu (dla archidiecezji gnieźnieńskiej) założono w 1583 z fundacji prymasa Stanisława Karnkowskiego; w 1621 zostało przeniesione do Gniezna. W 1993 założono Wyższe Seminarium Duchowne.
Bazylika kolegiacka Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaliszu jest narodowym sanktuarium św. Józefa. Znajduje się tam obraz Świętej Rodziny, przed którym w 1997 modlił się Jan Paweł II. Co roku świątynię odwiedza około 200 tysięcy pielgrzymów z całej Polski, głównie rzemieślników.
Liczba pielgrzymów odwiedzających Kalisz w ciągu roku stawia miasto na wysokiej pozycji miast pielgrzymkowych, zaraz za m.in. Częstochową, Licheniem czy Krakowem.
W Kaliszu znajduje się 19 kościołów katolickich, 1 prawosławny (parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła), 5 protestanckich, 3 Sale Królestwa Świadków Jehowy, 1 Buddyjski Ośrodek Medytacyjny i 1 wspólnota muzułmańska.
Od 1988 r. w mieście istnieje klasztor Ubogich Sióstr Świętej Klary.
Infrastruktura
Infrastruktura techniczna
Na odcinku jednokierunkowym ulicy Kościuszki od grudnia 2008 działa pierwsze w Polsce i w mieście europejskim oświetlenie oparte na technologii LED. Dzięki temu systemowi zużycie energii elektrycznej może zmniejszyć się aż o 70%. Jest on także przyjazny dla środowiska, gdyż diody LED nie zawierają szkodliwych substancji takich jak rtęć i ołów.
Bezpieczeństwo
W Kaliszu znajduje się miejska komenda Policji i Państwowej Straży Pożarnej oraz kilka jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. Miasto posiada również Straż Miejską i placówkę Straży Granicznej.
Opieka zdrowotna
- Wojewódzki Szpital Zespolony im. Ludwika Perzyny w Kaliszu
- Wojewódzki Szpital Zespolony – Szpital Matki i Dziecka w Kaliszu
- Wojewódzki Zakład Opieki Psychiatrycznej w Sokołówce
- Wojewódzki Szpital Chorób Płuc w Wolicy
- Poliklinika MSWiA w Kaliszu
- Pogotowie Ratunkowe w Kaliszu
- Bobomed Stacja Transportu i Ratownictwa Medycznego w Kaliszu
- Kaliska Agencja Medyczna
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
- Adria
- Erfurt (1984)
- Hamm (1991)
- Hautmont (1958)
- Heerhugowaard (1992)
- Kamieniec Podolski (1993)
- La Louvière (1998)
- Martin (1996)
- Mińsk – rejon Fruzeński
- Preston (1989)
- Southampton
- Szentendre
- Tongeren
Ludzie związani z Kaliszem
Honorowi Obywatele Miasta Kalisza
- Stanisław Wojciechowski – prezydent RP (1923)
- Józef Piłsudski – marszałek Polski (1927)
- Theodor Meron - amerykański prawnik, sędzia, profesor prawa międzynarodowego na Uniwersytecie Nowojorskim, został wybrany przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na sędziego Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii (ICTY) i Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy (ICTR) w kadencji 2001–2005 (1930)
- Maria Dąbrowska – pisarka (1960)
- Tadeusz Kulisiewicz – artysta grafik (1960)
- Józef Garliński – profesor (1994)
- Józef Nowacki – profesor, chemik (1995)
- Jan Winczakiewicz – artysta malarz (1995)
- Stefan Soboniewski – starosta kaliski (1996)
- Jan Paweł II – papież (1997)
- Henryk Jedwab – uczestnik bitwy pod Monte Cassino (1999)
- Jan Ptaszyn Wróblewski – jazzman (1999)
- Krzysztof Grzymski – profesor, archeolog (2000)
- Lucjan Andrzejczak – ksiądz (2001)
- Stefan Dzierżek – ksiądz (2003)
- Christopher Hill – ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce (2003)
- Szewach Weiss – ambasador Izraela w Polsce (2003)
- Stanisław Napierała – ksiądz, biskup diecezji kaliskiej (2004)
- Stanisław Iwankiewicz – profesor, lekarz otolaryngolog, pionier mikrochirurgii ucha i krtani (2005)
- Wanda Wiłkomirska – profesor, skrzypaczka (2006)
- Władysław Kościelniak – artysta grafik, dokumentalista historii i architektury Kalisza (2006)
- Bogusław Śliwa – polski prawnik, działacz opozycyjny, autor Posłania do ludzi pracy Europy Wschodniej (2007)
- Izabella Cywińska – reżyser teatralny i filmowy, krytyk filmowy (2008)
- Jerzy Rubiński – profesor, dziekan Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (2008)
- Czesław Glinkowski (pośmiertnie) – pierwszy rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu (2009)
- Antoni Pietkiewicz – polityk, były wojewoda kaliski i mazowiecki (2009)
- Iwona Dąbrowska i Krzysztof Dąbrowski (pośmiertnie) – archeolodzy (2010)
- Edward Wende (pośmiertnie) – prawnik, sędzia Trybunału Stanu (2010)
Zobacz też
- Zamek Królewski w Kaliszu
- Stary cmentarz żydowski w Kaliszu
- Nowy cmentarz żydowski w Kaliszu
- województwo środkowopolskie (wschodniowielkopolskie)
- Kalisko-Ostrowski Okręg Przemysłowy
- ludność Kalisza
- Rezerwat Archeologiczny w Kaliszu Zawodziu
Kody pocztowe w gminie Kalisz (wyświetlono 1/1)
Wtyczki społecznościowe
Komentarze o Gminie Kalisz
Ostatnia data aktualizacji: 2012-03-19 13:08:24