Powiat kolski

Powiat kolski – powiat w Polsce, we wschodniej części województwa wielkopolskiego, z siedzibą w Kole; przywrócony w wyniku reformy administracyjnej przeprowadzonej w 1999.

Powiat kolski powstał w 1867 w wyniku wydzielenia z wschodniej części powiatu konińskiego w guberni kaliskiej Królestwa Polskiego.

Przez powiat kolski przebiega autostrada A2 i droga krajowa nr 92 oraz linia kolejowa nr 3 (Warszawa–Kunowice) i linia kolejowa nr 131 (magistrala węglowa Chorzów–Tczew).

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

Głównym zajęciem mieszkańców powiatu jest rolnictwo i przemysł, głównie wydobywczy (sól kamienna), ceramiczny i spożywczy.

Geografia

Pod względem ukształtowania powierzchni powiat kolski to obszar typowo nizinny. Na jego terenie znajdują się Kotlina Kolska i Wysoczyzna Kłodawska (Nizina Południowowielkopolska) oraz Pojezierze Kujawskie. Najważniejszą rzeką regionu jest Warta oraz jej dopływy Ner, Rgielewka i Kiełbaska oraz przepływająca przez północne krańce powiatu Noteć. Powiat kolski graniczy z powiatami: konińskim, tureckim (województwo wielkopolskie), kutnowskim, łęczyckim, poddębickim (województwo łódzkie), radziejowskim oraz włocławskim (województwo kujawsko-pomorskie).

Największe miejscowości

• Koło - miasto (ludność: 23 018)
• Kłodawa - miasto (ludność: 6714)
• Dąbie - miasto (ludność: 2003)
• Przedecz - miasto (ludność: 1780)
• Brdów - miasto do 1870r. (ludność: 1150)
• Grzegorzew - miasto do 1870r. (ludność:1650)
• Babiak - miasto do 1870r. (ludność: ok. 1500)
• Osiek Mały - wieś (ludność:630)
• Kościelec - wieś (ludność: 750)
• Chodów - wieś (ludność: 750)

Historia

W okresie kształtowania się podziału administracyjnego państwa polskiego, to jest w czasach panowania Bolesława Chrobrego, większość dzisiejszego powiatu z obecnym miastem Koło należała do kasztelanii lądzkiej i wchodziła w skład Wielkopolski. Lubotyń, Brdów i Przedecz należały do Kujaw, z kolei Dąbie i Kłodawa do kasztelanii łęczyckiej. Po reformie administracji państwowej w XIV wieku Ziemia Kolska znalazła się w powiecie konińskim, województwie kaliskim. Po drugim rozbiorze została włączona do tzw. Prus Południowych. Na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego z 1815 r. ziemie te stanowiły część zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego. W wyniku dokonanego podziału administracyjnego Królestwa w 1837 r. Ziemia Kolska znalazła się w granicach guberni mazowieckiej.

Historycznym wydarzeniem w dziejach Ziemi Kolskiej, w szczególności w sprawach administracyjnych, było utworzenie powiatu kolskiego. Stało się to na mocy Najwyższego Ukazu carskiego z grudnia 1866 r. o nowym podziale administracyjnym Królestwa Polskiego. Powstał on z części dotychczasowych powiatów: konińskiego (miasta Koło i Brudzew oraz 7 gmin wiejskich), łęczyckiego (miasta Dąbie, Grzegorzew i Kłodawa oraz 5 gmin wiejskich) i włocławskiego (miasta Babiak, Brdów, Izbica Kujawska i Sompolno oraz 2 gminy wiejskie). W skład powiatu nie weszły Przedecz (powiat włocławski) oraz Dzierzbice i Chodów (powiat kutnowski). Ogółem powiat kolski obejmował 9 miast, 14 gmin wiejskich i 470 wsi, liczył 1250 km² obszaru i zamieszkiwany był przez 79 813 (1869). W roku 1870, mocą kolejnego ukazu carskiego, kilka miast zdegradowano do rangi wsi i przyłączono je do gmin wiejskich. Od 1870 r. podział administracyjny powiatu był następujący:

• miasta (Koło i Dąbie)
• gminy (Brudzew, Budzisław, Chełmno nad Nerem, Czołowo, Drzewce, Izbica Kujawska, Karszew, Kłodawa, Koźmin, Kościelec, Krzykosy, Lubotyń, Lubstów i Piotrkowice)

W czasie I wojny światowej ziemie te były pod okupacją cesarskich Niemiec i powiat kolski został włączony do gubernatorstwa we Włocławku. Ustawą sejmową z 2 sierpnia 1919 r. utworzono województwo łódzkie, w skład którego wszedł powiat kolski. W 1921 r. powiat ogółem zamieszkiwało 112 280 osób, z czego Polacy stanowili 86,5%, Żydzi 7,71% i Niemcy 5,75%. Stan taki utrzymywał się do 1 kwietnia 1938 r., kiedy powiat kolski – pomniejszony o gminy Koźmin i Brudzew – włączono do województwa poznańskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej powiat kolski znalazł się w Kraju Warty.

Po wyzwoleniu spod panowania niemieckiego przywrócono stan sprzed 1 września 1939 r. W okresie II wojny światowej i w pierwszych latach po wyzwoleniu nastąpiły ogromne zmiany demograficzne, tak pod względem liczby mieszkańców, jak i składu narodowo-wyznaniowego. Ludność żydowska w znacznej większości zginęła w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Według spisu z 1 lutego 1945 r. powiat zamieszkiwało ogółem 89 220 osób, w tym 90% Polaków i 9,5% Niemców. W tym czasie nie odnotowano żadnego mieszkańca obywatelstwa żydowskiego. Pod względem wyznaniowym znaczną większość stanowili rzymscy katolicy. Powierzchnia wynosiła 1097 km². Powiat kolski w niezmienionym kształcie (od 1938 r.) funkcjonował do 28 maja 1975 r., kiedy to wprowadzono nowy podział administracyjny, likwidując powiaty i tworząc nowe 49 województw. Wówczas większa część obszaru dawnego powiatu kolskiego znalazła się w województwie konińskim, jedynie okolice Izbicy Kujawskiej weszły w skład województwa włocławskiego.

Powiat kolski ponownie utworzono 1 stycznia 1999 r. Obecnie administracyjnie jest częścią województwa wielkopolskiego. Zamieszkuje go ponad 88 tys. mieszkańców. Obejmuje powierzchnię 1011 km². W skład powiatu wchodzi 11 gmin (7 wiejskich: Babiak, Chodów, Grzegorzew, Koło, Kościelec, Olszówka i Osiek Mały; 3 miejsko-wiejskie: Dąbie, Kłodawa i Przedecz; 1 miejska: miasto Koło).

Starostowie

• 1999–nadal – Wieńczysław Oblizajek (PSL)

Zobacz też

• Fundacja dobrowska
• historia Koła

Podział administracyjny

Podział administracyjny powiatu kolskiego
herb	gmina	miejscowość gminna	rodzaj gminy	powierzchnia km²	ludność (2004)	gęstość os./km²
	gmina Babiak	Babiak	wiejska	133,58	7 901	59,1
	gmina Chodów	Chodów	wiejska	77,97	3 529	45,3
	gmina Dąbie	Dąbie	miejsko-wiejska	130,06	6 717	51,6
	gmina Grzegorzew	Grzegorzew	wiejska	73,43	5 572	75,9
	gmina Kłodawa	Kłodawa	miejsko-wiejska	128,97	13 369	103,7
	miasto Koło	-	miejska	13,85	23 251	1678
	gmina Koło	Koło	wiejska	101,88	6 952	68,2
	gmina Kościelec	Kościelec	wiejska	105,9	6 620	62,5
	gmina Olszówka	Olszówka	wiejska	81,54	4 807	59,1
	gmina Osiek Mały	Osiek Mały	wiejska	87,33	5 841	66,9
	gmina Przedecz	Przedecz	miejsko-wiejska	76,52	4 327	56,5

Turystyka

Powiat kolski nie jest obszarem o dużym potencjale turystycznym. Obecnie najważniejszym ośrodkiem turystycznym regionu jest stolica – Koło, ośrodek zagłady w Chełmnie, kopalnia soli w Kłodawie oraz miejscowości położone nad brzegiem jezior: Brdów (Jezioro Brdowskie), Przedecz (Jezioro Przedeckie), Lubotyń (Jezioro Lubotyńskie). Obecnie trwają prace nad utworzeniem w kłodawskiej kopalni uzdrowiska.

Muzea

• Muzeum Technik Ceramicznych w Kole
• Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Chełmnie nad Nerem
• Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu - filia w Kościelcu
• Muzeum Okręgowe w Przedczu

Zabytki

• Koło:
  • ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku, wybudowanego za czasów Kazimierza Wielkiego
  • gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z przełomu XIV i XV wieku
  • kompleks kościoła i klasztoru oo. bernardynów z XVIII wieku
  • klasycystyczny ratusz miejski z gotycką wieżą z 1390 r.
  • neogotycki kościół ewangelicki z 1882 r.
  • drewniany spichlerz zbożowy z XVIII wieku
  • budynek dworca kolejowego oraz wieża ciśnień
• Kłodawa:
  • późnobarokowy kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
  • dawny klasztor karmelitów trzewiczkowych z XVIII wieku
  • drewniany kościółek na cmentarzu z 1557 r.
  • późnoklasycystyczny ratusz z 1820 r.
  • najstarsza część kopalni soli z lat 50. XX wieku
• Dąbie:
  • klasycystyczny ratusz z 1814 r.
  • kościół św. Mikołaja Biskupa z lat 1807-09
  • klasycystyczna zabudowa miasta
• Przedecz:
  • neogotycki kościół Świętej Rodziny z lat 1905-09
  • gotycka baszta z XIV wieku
  • średniowieczna zabudowa miasta
  • klasycystyczny ratusz z 1826 r.
• Babiak
  • dawny kościół ewangelicki z 1823 r. (obecnie sklep spożywczy)
• Borysławice Kościelne:
  • drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z XVIII wieku
• Borysławice Zamkowe:
  • ruiny zamku rycerskiego z 1425 r.
• Brdów:
  • sanktuarium MB Zwycięskiej
  • Klasztor oo. Paulinów z XVIII wieku
  • Dom przy ulicy Mickiewicza 19, w którym przebywała wraz z matką Pola Negri
  • remiza strażacka z 3-piętrową, ceglaną wieżą
  • centrum miejscowości, z zabytkową miejską pompą
• Chełmno nad Nerem:
  • teren byłego niemieckiego obozu zagłady Kulmhof
  • neogotycki kościół Narodzenia NMP z 1875 r.
• Chodów:
  • drewniany kościół Podwyższenia Świętego Krzyża z przełomu XVI i XVII wieku
• Dębno Poproboszczowskie:
  • drewniany kościół św. Michała Archanioła z 1766 r.
• Dęby Szlacheckie:
  • drewniany kościół Wniebowzięcia NMP z 1756 r.
• Dobrów:
  • barokowy kościół Świętej Trójcy z 1764 r.
  • drewniana kaplica św. Bogumiła z 1788 r.
• Grzegorzew:
  • drewniany kościół Wniebowstąpienia NMP z 1776 r.
• Kościelec:
  • romański kościół św. Andrzeja z pierwszej połowy XII wieku
  • eklektyczny pałac z XIX wieku
• Lubotyń:
  • renesansowy kościół św. Wawrzyńca z lat 1612-20
• Rdutów:
  • klasycystyczny kościół św. Jana Chrzciciela z 1800 r.
• Tomaszew:
  • wiatrak koźlak z przełomu XVIII i XIX wieku
• Umień:
  • drewniany kościół św. Michała Archanioła z XVII wieku
• Wrząca Wielka:
  • klasycystyczny pałac wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku
  • neoromański kościół św. Jakuba Apostoła wybudowany w 1888 r.
  • niewielkie ruiny późnośredniowiecznego rycerskiego dworu obronnego z XV wieku

Gospodarka

Na terenie powiatu istnieje kilkanaście prężnie działających zakładów przemysłowych, których wyroby znane są nie tylko w Polsce, ale także w Europie. Działające firmy wzmagają potencjał gospodarczy i przyczyniają się do jego rozwoju. Do największych należy zaliczyć: Sanitec Koło, Zakłady Mięsne "Sokołów" i Wood Mizer (Koło), kopalnia soli (Kłodawa) i Bovinas (Chodów).

W powiecie, powstała Kolska Izba Gospodarcza. Zrzesza ona większość przedsiębiorców z terenu powiatu kolskiego. Reprezentuje miejscowe firmy i dba o ich interesy. Czynnie promuje swoje wyroby poprzez uczestnictwo w targach, wystawach.

W regionie nie ma zbyt wielu bogactw naturalnych. W rejonie Kłodawy występują duże pokłady soli kamiennej, natomiast w gminie Osiek Mały złoża węgla brunatnego. Istnieje możliwość wykorzystania źródeł wód geotermalnych, których znaczne pokłady znajdują się na terenie miasta Koła oraz gminy Dąbie.

Transport

Drogi

Główną trasą drogową powiatu kolskiego jest droga krajowa 92 (dawna droga krajowa nr 2) Poznań-Warszawa przebiegająca z zachodu na wschód powiatu, przez dwa główne miasta Koło i Kłodawę. Przez południowe krańce przebiega 25 km odcinek autostrady A2, na której znajdują się dwa zjazdy na teren powiatu: węzeł Koło i węzeł Dąbie.

Od drogi krajowej 92 odchodzą drogi wojewódzkie:

263 Dąbie – Kłodawa – Sompolno – Słupca,

270 Koło – Brdów - Izbica Kujawska - Lubraniec - Brześć Kujawski,

470 Kościelec – Turek – Kalisz,

473 Koło – Łask.

Przez powiat przebiega także:

269 Sompolno – Izbica Kujawska – Kowal.

Kolej

Głównymi stacjami kolejowymi powiatu są Koło i Kłodawa, które powstały w 1922 r. Położone są przy linii kolejowej nr 3: Frankfurt nad Odrą-Warszawa. Oprócz nich, na tej linii znajdują się jeszcze stacje: Budki Nowe, Barłogi i Turzynów.

Z południa na północ powiatu przebiega linia kolejowa tzw. Magistrala węglowa z Chorzowa do Gdyni. Przy tej trasie położone są stacje: Babiak, Lipie Góry, Ponętów i Dąbie nad Nerem.

Edukacja

• Koło
  • Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, zamiejscowy ośrodek dydaktyczny

• Koło
  • Liceum Ogólnokształcące im. Kazimierza III Wielkiego
  • Zespół Szkół Ekonomiczno-Administracyjnych im. Stanisława i Władysława Grabskich
  • Zespół Szkół Plastycznych
  • Zespół Szkół Technicznych
• Kłodawa
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych
• Kościelec
  • Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Ustawicznego im. Stanisława Staszica
• Powiercie
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych

Zobacz też

• Fundacja dobrowska
• historia Koła