Przedecz

Przedecz - miasto w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, na Pojezierzu Kujawskim, nad Jeziorem Przedeckim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Przedecz. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 1780 mieszkańców.

Położenie

Miejscowość geograficznie położona jest 26 km na północny wschód od Koła na skrzyżowaniu drogi lokalnej z Kłodawy do Rybna i dalej do Włocławka i Izbicy Kujawskiej z lokalnymi do Brdowa i Bierzwienny Długiej. W okolicy miasta znajduje się źródło Noteci.

Historia

Pierwszym zapiskiem historycznym wzmiankującym nazwę Przedecz jest bulla papieża Innocentego II z 1136 r. identyfikująca miejscowość jako własność arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Istniejący tam gród drewniano-ziemny został zdobyty przez Krzyżaków w 1329 r. Przez kilkanaście lat Przedecz (pod nazwą Mosburg) pozostawał pod władaniem krzyżackim. Do Polski wrócił na mocy pokoju kaliskiego w 1343 r. Kazimierz III Wielki dostał Przedecz od biskupstwa gnieźnieńskiego w 1347 r. w ramach wymiany za inne miejscowości i niezwłocznie rozpoczął budowę zamku (ukończoną w 1360 r.). Prawa miejskie nadane zostały w 1363 r. Odtąd Przedecz stanowił siedzibę starostwa dóbr królewskich. Potwierdzenie lokacji (na prawie magdeburskim) dokonane zostało przez Władysława Jagiełłę w 1420 r. Z tego samego okresu pochodzi przywilej organizowania cotygodniowych targów oraz dwóch jarmarków rocznie.

Od 1454 r. starostwo przedeckie stanowi element uposażenia żon królewskich (Elżbiety Rakuszanki, Barbary Zapolya i Bony Sforzy). Miasto zostało zniszczone i spalone w okresie potopu szwedzkiego. Od 1794 r., po drugim rozbiorze Przedecz przechodzi pod władanie Prus jako część Prus Południowych. W latach 1807-1815 miasto leżało w granicach Księstwa Warszawskiego, a od 1815 r. Królestwa Polskiego. Do wybuchu powstania listopadowego silny ośrodek sukiennictwa i włókiennictwa, później położenie z dala od szlaków komunikacyjnych przyczyniło się do stagnacji i upadku znaczenia Przedcza. Prawa miejskie odebrano w 1867 r., przywrócono w 1919 r. Według spisu z 1939 r. Przedecz liczył 3600 mieszkańców. Od kliku lat w mieście organizowany jest tradycyjny kujawski konkurs sypania wzorów z piasku.

Zabytki

Zamek

Średniowieczny zamek wzniesiony został za czasów Kazimierza Wielkiego, prawdopodobnie przed rokiem 1360. Wzgórze zamkowe miało pierwotnie kształt kolisty o średnicy ponad 90 metrów. Sam zamek był murowany, a dookoła niego stały drewniane domy, tworząc wspólnie miasteczko otoczone wysokim na 11 metrów murem obronnym. Wejście było możliwe przez murowaną bramę oraz przez most zwodzony. Do wschodniej ściany warowni przylegała - istniejąca do dziś - okrągła wieża o średnicy 7,5 metra. Była to typowa wieża obronna (donżon), w której w razie zdobycia zamku, pewna grupa mieszkańców mogła schronić się i kontynuować walkę. W podziemiach mieściło się więzienie. Od wieży w kierunku jeziora ciągnął się mur, na którym co pewną odległość znajdowały się wieżyczki. Cała warownia otoczona była fosą, która połączona była z jeziorem. Fragment zamku zajmowała kaplica, w której, zgodnie poleceniem króla Kazimierza Wielkiego, do 1543 r. odprawiano trzy msze święte w ciągu tygodnia.

Po okresie potopu szwedzkiego zamek nie był remontowany i niszczał. W 1766 r. fosa była zasypana, a mur i budynki pozostawały w stanie ruiny. Przetrwała tylko okrągła wieża.

W latach 70. XX wieku na terenie zamku ulokowano Miejski Dom Kultury i Muzeum Okręgowe. Wówczas także zakonserwowano kamienny fragment muru obronnego od strony jeziora oraz odsłonięto loch więzienny.

Kościół ewangelicki

W pobliżu rynku, na niewielkim wzniesieniu, znajduje się neogotycki budynek dawnej świątyni ewangelickiej. Były kościół wybudowany został przez niemieckich kolonistów w latach 1824-1828 na ruinach średniowiecznego zamku. W latach 1827-1945 istniała w Przedczu parafia Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Po II wojnie światowej opuszczony kościół służył jako magazyn zbożowy, a od 1960 r. przeznaczony został na cele kulturalno-oświatowe. Obecnie mieści się tu, a także w przyległej wieży zamkowej, Miejski Dom Kultury.

Kościół Świętej Rodziny

Neogotycki kościół Świętej Rodziny zbudowany został w latach 1905-1909 na miejscu spalonego przez uderzenie pioruna kościoła św. Mikołaja z 1572 r. Projekt kościoła wykonał architekt Józef Pius Dziekoński, wzorując się na kościele św. Anny w Wilnie. Ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona wykonane z drewna, bogato rzeźbione.

Obok świątyni stoi zabytkowa murowana dzwonnica z 1834 r.

Ratusz

Do roku 1820 władze miasta Przedecz urzędowały w drewnianych gmachu. Ze względu na duże zniszczenie i wyeksploatowanie, podjęto decyzję o budowie nowego murowanego budynku. Klasycystyczny ratusz wybudowano w 1826 r. Obiekt do dnia dzisiejszego jest siedzibą władz miasta i gminy. W pobliżu znajduje się, wzniesiona w latach 1904-1909, remiza. Będąca odpowiednikiem ratusza, również prezentuje styl klasycystyczny.

Jatki miejskie

Pobudowane zostały w tym samy czasie jak ratusz. Jest to budowla o jednym południowym murze i dziewięciu kolumnach w stylu doryckim, podtrzymujące dach. W dawniejszych czasach służyły handlarzom do wystawiania towarów.

Pomniki

Plac Wolności

Na środku placu umiejscowiony jest pomnik ku czci poległych w walkach o wolną Ojczyznę. Umieszczony został tutaj w roku 1985 r. W dniach świąt państwowych, przy pomniku odbywają się główne miejskie uroczystości.

Cmentarz parafialny

Znajduje się tutaj symboliczny grób Leona Kuleszy - nauczyciela, który zginął w Katyniu w 1940 r. W 2000 r. - 60. rocznicę zbrodni - odbył się przy pomniku uroczysty apel z udziałem bpa Romana Andrzejewskiego i wojewody wielkopolskiego Stanisława Tamma. Owa mogiła znajduje się w pobliżu głównego krzyża.

Na końcu nekropolii znajduje się tablica nagrobna poświęcona ofiarom hitleryzmu i stalinizmu. Na cmentarzu pochowany jest także nieznany ksiądz katolicki, rozstrzelany w 1944 r.

Sport

W miejscowości działa klub piłkarski "Baszta" Przedecz. Zespół seniorów tej drużyny od sezonu 2007/08 występuje na boiskach konińskiej B-klasy. Klub posiada przy ulicy Zamkowej 5 własny stadion z trybunami na 200 miejsc siedzących.

Wyniki klubu w ostatnich latach:

Ludzie związani z Przedczem

• Jakub Dembiński (1427–1490), kanclerz wielki koronny, starosta przedecki
• Józef Pius Dziekoński (1844-1927), architekt przedeckiej świątyni
• Andrzej Korski (1954-), były wojewoda lubuski
• Antoni Kossowski (1701-1771), sekretarz wielki koronny, starosta przedecki
• Ireneusz Niewiarowski (1953-), polski poseł i senator
• Władysław Umiński (1865–1954), pisarz science-fiction
• Józef Wronkiewicz (1954-), dziekan kolski
• Stefan Wyszyński (1901-1981), wikariusz miejscowej parafii, późniejszy prymas

Bibliografia

• Andrzej Czesław Nowak: Koło, Kłodawa, Uniejów, Dąbie, Przedecz oraz okolice – przewodnik turystyczny. Poznań: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1987. ISBN 83-85034-05-6. 
• Piotr Maluśkiewicz: Ziemia konińska: przewodnik turystyczny. Konin: Żychlin: "Apeks", 1997. ISBN 83-86139-28-5. 
• Kazimierz Kasperkiewicz: Miejsca i obiekty walki i pamięci z lat wojny i okupacji 1939-1945 w Kole i powiecie kolskim. Koło: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Koła, 2004. ISBN 8390903091.