Kłodawa

Kłodawa – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie kolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kłodawa. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. konińskiego.

Kłodawa leży na Wysoczyźnie Kłodawskiej, nad Rgielewką (dopływ Warty). W mieście znajduje się największa czynna kopalnia soli (sól kamienna, sól potasowa i sól magnezowa).

Kłodawa była małą osadą przykościelną powstałą w XI w. Prawa miejskie uzyskała przed 1430, utraciła w 1870, w 1925 odzyskała. Znacznie zniszczona podczas wojen w XVII w. oraz podczas II wojny światowej (zginęło ponad 3 tys. mieszkańców). Na przedmieściach znajduje się cmentarzysko z okresu kultury łużyckiej. Kościoły: drewniany z 1557 i późnobarokowy (1718-1765) z byłym klasztorem karmelitów.

Historia miasta

Pierwsze ślady osadnictwa sprzed 4000 lat odkryto we wsi Słupeczka, zaś sprzed 2500 – w Starej Kłodawie. Była to kultura łużycka. Samo miasto Kłodawa położone jest nad rzeką Rgielewką (dopływ Warty), inaczej zwaną Kłodawicą. Nazwa miasta pochodzi od wyrazu "kłoda", które oznaczało legowisko zwierzyny leśnej, zawalone drzewem i pilnowane przez "zakłodników". Nazwy pobliskich miejscowości (Pomarzany, Radzyń) świadczą, że ludność napływała do miasta z północnej Polski. Za Piastów tereny te porośnięte były gęstymi lasami, a królowie chętnie przybywali tu na polowania. Miasto należało do województwa łęczyckiego.

Królowie otaczają miasto swoją opieką

Już w 1085 król Władysław Herman nakazał wybudować w Kłodawie kościół, będąc wdzięcznym za narodziny swojego syna, Bolesława. Takie budynki wznoszono również w innych miastach Polski. Kościół otrzymał za patrona świętego Idziego. Jego powstanie znacznie zwiększyło napływ rzemieślników do miasta. Królem, który szczególnie lubił te strony, był Władysław Jagiełło. Na jednym ze zjazdów koronnych w Łęczycy w 1409 wydał przywilej, uwalniający mieszkańców Kłodawy od dostarczania podwód dla posłańców i sokolników królewskich. Zastrzegał, że kiedy jego żona, Jadwiga, będzie przebywać w mieście, Kłodawiacy zobowiązani są zapewnić jej kilka wozów oraz kuchnię królewską. W 1429 do Kłodawy przybywają kanonicy laterańscy regularni. Monarcha, zanim zmarł, spełnił ogromne marzenie mieszczan i 9 sierpnia 1430 nadał Kłodawie prawa miejskie magdeburskie. Nadał jeszcze jeden przywilej miastu: zapewnił swobody miejskie mieszkańcom, uwalniając ich od ciężarów dawnego prawa polskiego. Miastu nadawano odtąd ustawy magdeburskie. Na czele miasta stanął wójt, który miał za zadanie sądzić mieszczan. Pomagali mu w tym ławnicy. Rozwojowi miasta sprzyjał również kolejny król, Kazimierz IV Jagiellończyk. W 1455 uwolnił miasto od wszelkich ceł i opłat targowych. Było to wtedy jedno z największych miast województwa. Król chętnie przebywał w Kłodawie, gdyż na północy toczono wojnę o brzegi Bałtyku. W 1464 wybuchła morowa zaraza. Rok później w Kłodawie wybuchł ogromny pożar, król Kazimierz odwiedził zgliszcza i dopomógł miastu naprawić szkody, wydał również zgodę na wybudowanie szpitala. Nadał Kłodawie wójtostwo. W mieście zbierały się większe zgromadzenia szlachty i duchowieństwa. Wiece były zwykle spowodowane konfliktami z Turcją. W 1485 zwołano sejmik szlachty wielkopolskiej. Punktem kulminacyjnym świetności Kłodawy było panowanie Zygmunta Starego. Zatwierdził on w Krakowie wszystkie dotychczas nadane przywileje, a po kolejnym pożarze uwolnił mieszczan od płacenia czynszu z placów i domów; później także od reszty czopowego. Pozwolił na wykopanie studni pośrodku rynku.

W 1535 miasto nawiedziła kolejna klęska pożaru, który zniszczył jego znaczną część. Delegacja wybrała się do króla, aby zlitował się nad miejską tragedią. Wszystkie te prawa potwierdził syn monarchy, Zygmunt August. Uwolnił mieszczan od wszelkich "foraliów" i różnych innych opłat. W czasie bezkrólewia znów nawiedził miasto pożar. Zwolnienie od wszelkich opłat (chyba już tradycyjne) nastąpiło zaraz po koronacji kolejnego króla, Stefana Batorego. Pozwolił wystawić nowy ratusz, gdy stary uległ znacznemu zniszczeniu. Zygmunt III Waza zezwolił na wybudowanie mostu na rzece Rgielewce. W latach 1516-1762 kłodawska szkoła kolegiacka stała się filią Akademii Krakowskiej. W czasie potopu szwedzkiego Kłodawa została doszczętnie zniszczona i mimo pomocy władców nie była w stanie przez bardzo długi okres powrócić do dawnej świetności. Ruinę przypieczętowała zaraza w 1708. W latach 1718-1755 budowano w mieście kościół parafialny, obecnie pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kłodawie. Ostatnie łaski nadawał miastu Stanisław August Poniatowski. Według niektórych źródeł, w 1788 wybuchło tu 151 pożarów.

W 1818 rozebrano kolegiatę Świętego Idziego, a cegły z jej rozbiórki wykorzystano na budowę Ratusza Miejskiego (obecnie komisariat Policji). Zabytkowa drewniana dzwonnica, znajdująca się przy zlikwidowanym kościele, została przeniesiona na cmentarz parafialny. W 1866 nastąpiła kasacja zakonu kanoników regularnych laterańskich, a wkrótce Kłodawa utraciła prawa miejskie. W 1897 powstała pierwsza świecka szkoła (obecnie Zespół Szkół Nr 1). W 1901 wybudowano kościół pw. Świętego Dominika w Bierzwiennej Długiej, który konsekrowano trzy lata później.

Lata wojen światowych oraz dwudziestolecie międzywojenne

Kłodawa została wyzwolona przez Polską Organizację Wojskową 9 listopada 1918. Trzy lata później w wyniku pożaru spłonęło 130 budynków mieszkalnych, a dach nad głową straciło 85 rodzin. W 1922 oddano do użytku linię kolejową Kutno-Strzałkowo, przebiegającą w odległości 4 km od Kłodawy. Trzy lata później Kłodawa odzyskała prawa miejskie. Najważniejszymi inwestycjami okresu międzywojennego była elektryfikacja miasta oraz regulacja Rgielewki. W 1936 do Bierzwiennej Długiej przybyły Siostry Wspólnej Pracy od Niepokalanej Maryi; do 1940 zajmowały się prowadzeniem ochronki dla dzieci, zamkniętej w czasie wojny przez Niemców. Od 1938 miasto administracyjnie przyłączono do województwa poznańskiego. We wrześniu 1939 w dworku w pobliskiej wsi Leszcze przebywał oddział Armii Poznań z generałem Tadeuszem Kutrzebą, oczekujący na spotkanie z generałem Bortnowskim. Do spotkania nie doszło, obaj panowie spotkali się wkrótce w Mchówku. W Leszczach zapadła decyzja o zorganizowaniu bitwy nad Bzurą. W kwietniu 1940 dokonano morderstwa w Katyniu, w którym śmierć ponieśli również Kłodawiacy. W okresie okupacji Niemcy wprowadzili nową nazwę miasta - Tonningen (w latach 1940-1945). W 1941 w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Niemcy zamordowali ponad 1 500 kłodawskich Żydów. W 1943 w Dachau zamordowano proboszcza parafii w Kłodawie, księdza Teofila Choynowskiego. Kłodawa spod niemieckiej okupacji została wyzwolona przez Armię Czerwoną - 19 stycznia 1945 r.

Okres powojenny i historia współczesna

W latach 1945-1949 do Kłodawy przybywały Siostry Wspólnej Pracy od Niepokalanej Maryi. Rok później otwarto tu pierwszą miejską bibliotekę "Wiedza". W 1949 rozpoczęto budowę kopalni soli, a w 1956 r. rozpoczęto eksploatację. Siostry doprowadziły do wybudowania w 1975 roku ich własnego domu przy ulicy Toruńskiej. W tym samym roku w wyniku reformy administracyjnej, Kłodawa zostaje włączona w skład województwa konińskiego. 27 maja 1990 odbyły się pierwsze w mieście wybory na burmistrza (został nim Józef Chudy). W 1991 roku zmieniono nazwy wielu ulic, m.in. Armii Czerwonej na Świętego Ducha. 23 kwietnia 1997 na Placu Wolności wybuchł pożar, który strawił kamienicę mieszkalną oraz budynek Poczty Polskiej. 21 września 1997 przeprowadzono wybory parlamentarne, w których wzięli udział Kłodawiacy. Kolejne wybory na burmistrza odbyły się 11 października 1998 roku. Wygrał je wtedy Zdzisław Domański, który stał na czele miasta do jesieni 2006 roku. Od 1999 roku Kłodawa przyłączona zostaje administracyjnie do województwa wielkopolskiego. W 2006 r. mieszkańcy miasta na nowego burmistrza wybrali ponownie Józefa Chudego, który ponownie został wybrany w roku 2010. W 2011 roku ukończona została budowa drogi na ul. Przedeckiej oraz generalny remont Kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP. Na rok 2012 zaplanowana jest budowa obwodnicy.

Zabytki

• Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - obecnie kościół parafialny. Wybudowany w XVIII wieku (ukończony w 1755 roku) w stylu późnobarokowym, wnętrze rokokowe. Znajduje się tam ambona w kształcie łodzi oraz kielich z 1707 roku.W roku 2011 przeszedł generalny remont.
• Drewniany kościół na cmentarzu pw. Świętych Fabiana i Sebastiana - zbudowany w 1557 roku. W latach 1847 - 1878 pełnił funkcję kościoła parafialnego. Konsekrowany pw. Bożego Ciała, a kapłanów w nim pracujących nazywano Bożeciałkami.
• Kolegiata Świętego Idziego - znajdowała się na placu przy skrzyżowaniu obecnej ulicy Poznańskiej i Dąbskiej. Nakazał wybudować ją Władysław Herman z wdzięczności za narodziny swojego syna. Zajmowali się nią kanonicy laterańscy regularni. Wokół znajdował się cmentarz. Została rozebrana, a cegieł użyto do budowy Ratusza Miejskiego.
• Drewniana dzwonnica na cmentarzu parafialnym - przeniesiona w to miejsce z placu, na którym znajdowała się kolegiata Świętego Idziego.
• Ratusz Miejski - zbudowany w 1819 roku w stylu klasycystycznym z cegieł rozebranej kolegiaty Świętego Idziego. Obecnie siedziba Komisariatu Policji.
• Szkoła klasztorna z XVIII wieku - początkowo pod administracją kościelną, obecnie Zespół Szkół nr 1.
• Drewniana chałupa - znajdowała się przy ulicy Poznańskiej, była własnością pana Zarębskiego. Została rozebrana kilka lat temu.

Cmentarze i miejsca pamięci narodowej

Cmentarze

• Cmentarz parafialny - początkowo położony był przy kolegiacie świętego Idziego. W latach 1420 - 1810 opiekowali się nim zakonnicy, pracujący w parafii. Jako miejsce pochówku został użyty dopiero w XVIII wieku. Kiedy Kłodawa znalazła się pod zaborem pruskim, Fryderyk Wilhelm zakazał pochówku w tym miejscu i cmentarz przeniesiono za rzekę, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
• Cmentarz ewangelicki-położony około 100m od skrzyżowania ul.Cegielnianej,Toruńskiej w kierunku Bierzwienna Długa-Kolonia.Znajdują się na nim między innymi: kwatery żołnierzy niemieckich poległych podczas I wojny światowej,grobowiec rodziny Woltersdorf
• Nieczynny cmentarz żydowski - znajdował się w dawnej dzielnicy Kłodawy - Dziadowicach (obecnie ulica Łęczycka). W latach II wojny światowej doszczętnie zniszczony przez Niemców. Nagrobki zostały przez nich użyte jako płyty chodnikowe. Uratowane przez mieszkańców tablice znajdują się w pracowni historycznej ZS nr 2.

Miejsca pamięci narodowej

• Pomnik podpułkownika Wojska Polskiego Józefa Byszewskiego (znajduje się przy kościele parafialnym).
• Mogiła żołnierzy Wągrowieckiego Batalionu Obrony Narodowej (na cmentarzu parafialnym).
• Tablica na cmentarzu parafialnym, upamiętniająca śmierć proboszcza ks. Teofila Choynowskiego w Dachau.
• Pomnik na Placu Wolności upamiętniający żołnierzy poległych w walce w czasie II wojny światowej.
• Pomnik przy kościele parafialnym, upamiętniający śmierć żołnierzy Armii Radzieckiej. Przy pomniku umieszczona jest lufa czołgu trafionego granatem przez Niemca Hermanna Kanta.
• W kaplicy św. Kingi w kopalni soli znajduje się tablica, poświęcona górnikom, którzy zginęli w czasie pracy oraz budowniczym kopalni, którzy zginęli podczas jej tworzenia.

Znane osoby pochowane na cmentarzu parafialnym w Kłodawie

• Roch Szurgociński (uczestnik powstania styczniowego)
• Leopold Płaczkiewicz (uczestnik powstania styczniowego)
• Adam Rustejko-Pieńkiewicz (poeta)
• Stanisław Markowski (łącznik Armii Krajowej)

Edukacja

• Przedszkole nr 1 imienia Jana Brzechwy - placówka powstała we wrześniu 1931 roku z inicjatywy ówczesnego burmistrza Kłodawy, Władysława Zalewskiego. W latach 1950 - 1967 mieściło się przy ulicy Przedeckiej, a dwa lata później zostało przeniesione do nowo wybudowanego obiektu na Osiedlu Górniczym, gdzie znajduje się obecnie.
• Przedszkole nr 2 - wybudowane w 1988 roku na potrzeby mieszkańców starej części miasta. Była to placówka nowoczesna, posiadająca własną pralnię, gabinet lekarski oraz wygodne sale lekcyjne. Zostało zlikwidowane w 2000 roku, a jego budynek oddano do użytku Zespołowi Szkół Nr 1.
• Zespół Szkół nr 1 - jego budynek początkowo należał do Kościoła, jednak w 1897 roku powstała tu pierwsza szkoła świecka, nazwana Publiczną Szkołą Elementarną. W 1919 roku zmieniła swoją nazwę na Publiczną Szkołę Powszechną. W 1997 roku obchodziła stulecie swojego istnienia. Od 1999 roku jest to Zespół Szkół, skupiający sześcioletnią szkołę podstawową i trzyletnie gimnazjum.

• Zespół Szkół nr 2 im. Białych Górników - wybudowany w latach 1963 - 1965 i w tym samym roku oddany do użytku. W 1999 roku placówka zrezygnowała z dotychczasowego imienia Aleksandra Zawadzkiego. Od tegoż samego roku siedziba szkoły podstawowej i gimnazjum. 1.XII 2010 szkole zostało nadane imię 'Białych Górników' .
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych imienia Marii Dąbrowskiej - początkowo grunty, na których znajduje się szkoła, przeznaczone były pod budowę szkoły podstawowej. Zamiar zrealizowano, a w 1953 roku powstał tu pierwszy oddział licealny. Cztery lata później odbył się pierwszy egzamin maturalny. W latach sześćdziesiątych dołączono do liceum technikum oraz szkołę zawodową.

Sport i rekreacja

W mieście działa klub sportowy Górnik Kłodawa, którego sekcja piłkarska w sezonie 2011/2012 występuje w konińskiej klasie okręgowej.. Przy zespołach szkół znajdują się Szkolne Koła Sportowe lub Szkolne Kluby Sportowe.

Obiekty sportowe w Kłodawie:

• "Orlik" (boisko sportowe wraz z kortem tenisowym i koszami)

• Boisko szkolne przy Zespole Szkół nr 1 (nawierzchnia trawiasta i betonowa, bieżnia, piaszczysta skocznia)

• Stadion Miejski ( nawierzchnia trawiasta, bieżnia)

• Hala sportowa przy Zespole Szkół nr 1 w Kłodawie

• Sala Gimnastyczna przy Zespole Szkół Nr 2

• Boisko szkolne przy Zespole Szkół nr 2 ( sztuczna nawierzchnia, kosze)

• Park Górnika ( bieżnia do joggingu)

Gospodarka

Niegdyś miasto rozwijało się głównie dzięki Kopalni soli "Kłodawa", przy której osiedlało się coraz więcej mieszkańców. Cztery kilometry od miasta biegnie trasa kolejowa Berlin - Poznań - Warszawa - Moskwa. Krzyżują się tu ważne szlaki komunikacyjne, m.in. trasa nr 92 z rozjazdami w kierunku Dąbia, Izbicy i Przedcza. Najważniejsze ulice miasta to: Warszawska, kard. Stefana Wyszyńskiego, Plac Wolności, Kolska, Bierzwieńska, Dąbska i Przedecka i ul.Bohaterów września.

Władze miasta od roku 1990

Zobacz też

• Kłodawa (stacja kolejowa)
• parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kłodawie
• Jan Sierakowski - marszałek sejmu