Krotoszyn

Krotoszyn (niem. Krotoschin) – miasto w województwie wielkopolskim, na Wysoczyźnie Kaliskiej, siedziba powiatu krotoszyńskiego i gminy Krotoszyn; muzeum (1957).

Według danych z 31 grudnia 2010 miasto liczyło 29 485 mieszkańców.

Położenie

Krotoszyn położony w południowej Wielkopolsce, około 108 km na południe od Poznania i około 28 km na zachód od Ostrowa Wielkopolskiego.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Według podziału regionalnego Polski J. Kondrackiego i J. Ostrowskiego Krotoszyn leży w prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, prowincji Nizin Środkowopolskich w makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej i mezoregionie Wysoczyzny Kaliskiej. Według szczegółowego podziału geomorfologicznego Bogumiła Krygowskiego Krotoszyn leży w regionie Wysoczyzny Kaliskiej w subregionie Wału Krotoszyńskiego. Przeważającą formą na terenie miasta i gminy jest wysoczyzna morenowa płaska, która zajmuje około 75% powierzchni gminy. Jest to w zasadzie morena denna, powstała podczas stadiału Warty, zlodowacenia Odry (środkowopolskiego). Dlatego też większą część tego obszaru zajmują osady akumulacji lodowcowej, reprezentowane głównie przez gliny zwałowe.

Historia

Znany od 1405 roku (pierwsza udokumentowana wzmianka o wsi Crothoszino). W 1414 roku niedaleko wsi Krotoszyn założył miasto uczestnik bitwy pod Grunwaldem, Wierzbięta Krotoski z rodu Łodziów. Od tego czasu wieś zaczęto określać jako Stary Krotoszyn. W 1415 gród został lokowany na prawie magdeburskim. Prawa miejskie zostały nadane przywilejem Władysława Jagiełły. Miasto było niszczone kilkakrotnie podczas pożarów (1453, 1638, 1774) i wojen (potop szwedzki, wojna północna), mimo tego za każdym razem było odbudowywane i rozwijało się pomyślnie. W 1628 roku osiedlili się tu protestanci uciekający z Niemiec, w XVII wieku otoczono miasto fosą i wałem obronnym z trzema bramami. W XVIII wieku Krotoszyn liczył już około 4 tysięcy mieszkańców. W tym też wieku miasto zasłynęło z wielkich jarmarków krotoszyńskich, na których sprzedawano za każdym razem około 1000 wołów. W 1793 roku Krotoszyn znalazł się w zaborze pruskim. W 1819 roku miasto nabył książę bawarski Thurn-Taxis. 5 marca 1827 roku urodził się tu Marian Langiewicz, późniejszy dyktator powstania styczniowego. Wiek XIX i początek wieku XX, to okres uprzemysłowienia Krotoszyna, ale także przyspieszonego rozwoju rzemiosła (XIX wiek, kuśnierstwo, garbarstwo, szewstwo), szkolnictwa (gimnazjum, seminarium nauczycielskie), spółdzielczości (polska kasa pożyczkowa, Bank Ludowy, Towarzystwo Rolnicze, Towarzystwo Pszczelarzy) i rolnictwa (XIX wiek, cykoria). W 1910 roku Krotoszyn zamieszkuje już 13 tysięcy osób. Mieszkańcy Krotoszyna brali czynny udział w powstaniu wielkopolskim. Miasto zostało zdobyte przez Polaków 1 stycznia 1919 roku, między innymi dzięki interwencji pociągu pancernego Poznańczyk. W latach międzywojennych nastąpiło zahamowanie rozwoju miasta. Okupacja hitlerowska trwała w mieście od 3 września 1939 do 23 stycznia 1945. Krotoszyński 56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej wsławił się w 1939 roku w obronie położonego blisko granicy Krotoszyna oraz w obronie Warszawy, o czym wspomniał w pożegnalnym rozkazie generał Juliusz Rómmel. W okresie powojennym uprzemysłowienie miasta i rozwój, wzrost liczby mieszkańców z 22 tysięcy w roku 1973 do 27 tysięcy w roku 1985, elektryfikacja linii kolejowych Krotoszyn-Jarocin, Krotoszyn-Grabowno Wielkie, Krotoszyn-Ostrów Wielkopolski. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. kaliskiego. Po likwidacji powiatu ograniczenie samorządności, zmniejszenie nakładów. Po roku 1989 dalszy rozwój, nowe inwestycje, renowacje niektórych obiektów, ale także likwidacja kolei wąskotorowej Krotoszyn-Rozdrażew-Dobrzyca-Pleszew. W 1999 ponowne przywrócenie powiatu krotoszyńskiego.

Architektura

Zabytki

Zabytkami prawnie chronionymi są:

• Historyczny układ urbanistyczny miasta, XIV/XV – XIX,
• Ratusz miejski w Rynku, zbudowany w 1689 roku z fundacji burmistrza J. Dobrowolskiego oraz właściciela Krotoszyna F.Z. Gałeckiego, w 1774 spalony, odbudowany, nadbudowany o jedną kondygnację i przebudowany w latach 1898-1899, obecnie neorenesansowy, trzykondygnacyjny z mansardami, ze stromymi dachami dwuspadowymi, z niewielkimi wieżyczkami na bokach przedniej i tylnej ściany, od XIX wieku otoczony kramami, które w latach 1968-1969 zostały zlikwidowane i przebudowane na betonowe pawilony handlowe,
  • wieża mająca ślady pierwotnego wyglądu budowli, barokowa, smukła, ośmioboczna, z zegarem i niewielkim balkonem, zwieńczona ażurowym hełmem z podwójną latarnią, z 1777 roku,
  • sklepienia w przyziemiu, również pozostałość po "pierwszym" ratuszu, dawniej cele więzienne,
• Kościół farny św. Jana Chrzciciela, późnogotycki, wybudowany w latach 1592-1597 z fundacji kasztelana poznańskiego Jana Rozdrażewskiego dla braci czeskich, od 1601 roku katolicki, trójnawowy, o układzie bazylikowym, ze sklepieniem kolebkowym z lunetami,
  • wieża na planie kwadratu,
  • kaplice boczne z renesansowymi szczytami,
  • bogate wyposażenie wnętrza z XVII i XVIII wieku,
  • ołtarz główny, manierystyczny, z lat 1630-1640, drewniany, trzykondygnacyjny, z kopią obrazu Rubensa Zdjęcie z krzyża z XVII wieku oraz późnogotycką rzeźbą Madonna z Dzieciątkiem,
  • belka tęczowa z grupą pasyjną z XVII wieku,
  • renesansowy nagrobek Jana Rozdrażewskiego (zmarłego 1600), wykonany z piaskowca w latach 1597-1599, z postacią leżącego rycerza w zbroi,
• Kościół św. Fabiana i św. Sebastiana z 1572, zbudowany jako szpitalny, na planie krzyża greckiego, drewniany, z kopułą, kryty gontem, restaurowany w XIX wieku, we wnętrzu krzyż procesyjny z XIX wieku, tablica z XVIII wieku poświęcona ofiarom zarazy,
• Barokowy zespół klasztorny trynitarzy,
  • klasztor z 1733, trynitarski do kasaty zakonu w 1819, nad wejściem herby szlacheckie (Pilawa, Mniszech), w piwnicy i na parterze sklepienia kolebkowe, obecnie Muzeum Regionalne,
  • kościół św. Ap. Piotra i Pawła, późnobarokowy, wybudowany w latach 1766-1772 według projektu K.M. Frantza, jednonawowy, ambona w kształcie łodzi z żaglem i sieciami, wyposażenie wnętrza barokowe,
• Zespół kościelny poewangelicki, z lat 1788-1790, neobarokowa fasada z lat 1884-1885, klasycystyczny, na rzucie koła,
• Kościół fil. pw. św. Marii Magdaleny, Stary Krotoszyn, drewn., 1755,
• Pałac Rozdrażewskiego i Gałeckich z końca XVI wieku, barokowy, z późnoklasycystyczną fasadą, powstały na miejscu spalonego przez Szwedów dworku, obecnie szkoła, zachowana sala na I piętrze z podcieniami, polichromowany strop dawnej sali balowej,
  • park pałacowy, założony w 1685 jako ogród włoski, później przekształcony na park krajobrazowy (ok. 1819), okazy drzew egzotycznych, obecnie Park Miejski,
• Dom z oficyną, ul. Kobylińska 8, k. XIX,
• Gimnazjum, ob. LO, ul. Kołłątaja 1, 1878-81,
• Budynek sali gimnastycznej, 1903,
• Dom dla nauczycieli, 1881,
• Zespół starostwa, ul. Kołłątaja 7, pocz. XX, składający się z starostwa, ob. Urząd Miasta, 1900-01, 1912, 1928 i budynku gospodarczego,
• Dom, ul. Koźmińska 36, szach., 2 poł. XVIII,
• Dom, ul. Popiełuszki 3, 1 ćw. XIX,
• Dom, ul. Popiełuszki 6, szach., 1 poł. XIX,
• Dom, ul. Powstańców Wielkopolskich 14,
• Dom, ul. Sienkiewicza 5, 1 poł. XIX,
• Dom, ul. Sienkiewicza 6, XVIII/XIX,
• Dawny sąd, ul. Sienkiewicza 9, 1 ćw. XIX,
• Dom, ul. Sienkiewicza 14, 1820,
• Dom, ul. Rawicka 8, 1823,
• Dom, ul. Rawicka 20, 1 poł. XIX,
• Dom, ul. Rawicka 28, 1 poł. XIX,
• Dworek, ul. Zamkowy Folwark, XVIII/XIX.

Pozostałe obiekty

• Arsenał z 1823 roku, klasycystyczny,
• Dawny szpital z XVIII wieku,
• Cmentarz,
  • obelisk powstańców wielkopolskich oraz żołnierzy 56 Pułku Piechoty Wielkopolskiej i 2 Pułku Strzelców Wielkopolskich,
  • grób pułkownika W.J. Tyczyńskiego, dowódcy 56 Pułku Piechoty w latach 1932-1939,
• Wiatrak-koźlak.

Edukacja

• Szkoły podstawowe i gimnazja
  • Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Krotoszynie, al. Powstańców Wielkopolskich 13
  • Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Wojska Polskiego w Krotoszynie, ul. Sienkiewicza 9,
  • Szkoła Podstawowa Nr 8 im. Marii Skłodowskiej-Curie w Krotoszynie,ul. 23 Stycznia 20,
  • Gimnazjum Nr 2 w Krotoszynie, ul. Zdunowska 83,
  • Gimnazjum Nr 4 w Krotoszynie, ul. 23 Stycznia 20,
  • Zespół Szkół Nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi w Krotoszynie, ul. Władysława Jagiełły 4
  • Zespół Szkół Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Krotoszynie, ul. Plac Szkolny 19,
  • Zespół Szkół Nr 3 w Krotoszynie, al. Powstańców Wlkp. 13,

• Szkoły ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im. H. Kołłątaja w Krotoszynie, ul. Kołłątaja 1,
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 w Krotoszynie, ul. Mickiewicza 11,
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Karola F. Libelta w Krotoszynie, Plac Jana Pawła II nr 5,
  • Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 im. Jana Pawła II w Krotoszynie, ul. Zdunowska 81,
  • Zakład Doskonalenia Zawodowego w Krotoszynie, Plac Jana Pawła II nr 5 (budynek nr ZSP 2),

• Szkoła Specjalna
  • Zespół Szkół Specjalnych w Krotoszynie, ul. Ostrowska 39,

• Szkoły Artystyczne
  • Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia w Krotoszynie, ul. Młyńska 2 D,
  • Społeczne Ognisko Muzyczne w Krotoszynie, ul. Młynska 2 D.

Religia

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw. św. Andrzeja Boboli, ul. Popiełuszki 3
  • Parafia pw. św. Jana Chrzciciela, ul. Farna 10
  • Parafia pw. św. Marii Magdaleny, ul. Wiejska
  • Parafia pw. św. Piotra i Pawła, ul. Klasztorna 3
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Krotoszynie, ul. Benicka 37
• Gmina Mesjańska w Krotoszynie,ul.Woskowa 3

Sport

Kluby sportowe

• Klub Sportowy "ASTRA" Krotoszyn ul. Sportowa 1, (sekcja: piłka nożna, siatkówka),
• Ludowy Klub Sportowy "CERAMIK", ul. Sportowa 2, (sekcja: zapasy styl wolny),
• Klub Sportowy "KROTOSZ", ul. Młyńska 2 B, (sekcja: karate, pływanie, biegi, tenis stołowy),
• Towarzystwo Atletyczne "ROZUM", ul. Mały Runek 13, (sekcja: sumo).
• Krotoszyn Open, Krotoszyńska Liga Piłki Nożnej,

Gospodarka

Największym zakładem w mieście jest firma Mahle Polska Sp. z o.o., zatrudniający ok 3000 osób, produkujący komponenty do silników spalinowych światowych producentów. Inne ważne zakłady branży metalowej to: Jotkel, Fugor Sp. z o.o., Metpol, Konstal. W Krotoszynie istnieją dwa zakłady konfekcyjne Teomina S.A. i Krisbit. Największymi zakładami branży spożywczej są Nutricia Sp. z o.o. i Ewa Krotoszyn S.A. Dużymi zakładami są również: Maxpol i Krepel Polska Sp. z o.o. W Krotoszynie mają również siedzibę dwa duże przedsiębiorstwa handlowe: AT Krotoszyn S.A. i Dino Sp. z o.o. mające swoje sklepy i hurtownie na terenie całego kraju.

Przyroda

• Obszar Chronionego Krajobrazu Dąbrowy Krotoszyńskie i Baszków Rochy,
• Dąbrowy Krotoszyńskie,
• leśny Rezerwat przyrody Miejski Bór,
• Park Miejski.

Osoby związane z Krotoszynem

• Roman Abraham – dowódca wojskowy, więziony w Oflagu Krotoschin
• Tadeusz Bartoś – polski filozof i teolog. do 2007 ksiądz w zakonie dominikanów
• Ludwik Begale – prawnik, działacz społeczny i samorządowy
• Paweł Bielawny – generał brygady Biura Ochrony Rządu, zastępca szefa BOR.
• Agnieszka Duczmal – polska dyrygentka, współpracująca z orkiestrami symfonicznymi w kraju i za granicą
• Maciej Paterski – polski kolarz szosowy, startujący w zawodowej grupie Liquigas-Doimo
• Katarzyna Grochola – pisarka i dziennikarka
• Georg Huth – niemiecki orientalista i podróżnik
• Marcin Lijewski – wicemistrz świata w piłce ręcznej
• Krzysztof Lijewski - wicemistrz świata w piłce ręcznej
• Piotr Olivier Janiak – model, prezenter
• Isidor Kalisch – rabbi judaizmu reformowanego
• Feliks Kasprzak – dziennikarz, starosta krotoszyński
• Michał Kozal – błogosławiony kościoła katolickiego
• Harold Kroto – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1996 roku za odkrycie fulerenów (obywatel Wielkiej Brytanii, rodzina pochodziła z Krotoszyna).
• Teodor Kullak pianista i kompozytor
• Marian Langiewicz – dyktator powstania styczniowego
• Wojciech Lipski – działacz społeczny i narodowościowy w Poznańskiem, poseł do sejmu pruskiego z powiatu krotoszyńskiego
• Hieronim Ławniczak – regionalista polski, pedagog, współtwórca i kustosz Muzeum Regionalnego PTTK w Krotoszynie
• Franciszek Nowak – rzeźbiarz ludowy
• Marek Paczków – trener polskiej kadry narodowej w sumo, multimedalista Mistrzostw Świata i Europy w sumo
• Robert Paczków – Międzynarodowy Mistrz Świata w sumo
• Franciszek Pukacki – cichociemny
• Andrzej Ranke – politolog, współorganizator Ogólnopolskich Spotkań LEDNICA 2000
• Otto Roquette – pisarz niemiecki
• Melitta Schenk von Stauffenberg - niemiecka pilot i konstruktorka lotnicza
• Maria Siemionow- wybitny chirurg , transplantolog, urodzona w Krotoszynie
• Stanisław Śniatała – szambelan papieski, radca duchowny, dziekan dekanatu koźminskiego, więziony w Krotoszynie
• Władysław Stróżewski – filozof
• Wojciech Tyczyński – pułkownik, dowódca 56 Pułku Piechoty Wielkopolskiej stacjonującego w okresie międzywojennym w Krotoszynie
• Adam Wiedemann – poeta, prozaik, tłumacz, krytyk literacki i muzyczny
• Wierzbięta z Krotoszyna – założyciel miasta, który wziął udział w bitwie pod Grunwaldem

Komunikacja

Komunikacja samochodowa

Przez miasto przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie:

• Droga krajowa nr 15: (Wrocław)-Trzebnica-Krotoszyn-Września-Gniezno-Toruń-Ostróda-(Olsztyn)
• Droga krajowa nr 36: Ostrów Wielkopolski-Krotoszyn-Rawicz-Lubin-Prochowice
• Droga wojewódzka nr 444: Krotoszyn-Sulmierzyce-Odolanów-Ostrzeszów.

Komunikacja kolejowa

W Krotoszynie krzyżują się linie kolejowe:

• nr 14: Tuplice–Głogów–Leszno–Krotoszyn–Ostrów Wielkopolski–Kalisz–Łódź Kaliska,
• nr 281: Oleśnica–Krotoszyn–Jarocin–Gniezno–Chojnice.

Krotoszyn posiada bezpośrednie połączenie kolejowe między innymi z Poznaniem, Wrocławiem, Piłą, Zbąszynkiem, Głogowem, Lesznem i Ostrowem Wielkopolskim.

W Krotoszynie w okolicach dworca kolejowego znajdowała się do 1987 stacja rozebranego odcinka kolei wąskotorowej relacji: Krotoszyn–Dobrzyca–Pleszew Wąsk.–Pleszew kursującej w ramach tzw. Krotoszyńskiej Kolei Dojazdowej.

Komunikacja autobusowa

Z dworca autobusowego PKS można w połączeniach bezpośrednich dojechać między innymi do: Poznania, Bydgoszczy, Konina, Ostrowa Wielkopolskiego, Pleszewa, Kępna, Sycowa, Wrocławia, Zgorzelca, Milicza, Żmigrodu, Konina, Leszna, Pogorzeli, i Szklarskiej Poręby. Przez Krotoszyn przebiegają także prywatne regularne międzynarodowe linie autobusowe relacji: Lublin – Kalisz – Krotoszyn – Leszno – Londyn, Lublin – Kalisz – Krotoszyn – Leszno – Lyon - Marsylia - Barcelona - Madryt, oraz Chełm – Kalisz – Krotoszyn – Leszno – Bruksela – Paryż. Ponadto prywatni przewoźnicy obsługują regularną komunikację między Krotoszynem a Poznaniem.

Komunikacja miejska

W Krotoszynie funkcjonuje komunikacja miejska obsługiwana przez autobusy Miejskiego Zakładu Komunikacji. MZK Krotoszyn obsługuje 10 linii autobusowych:

• Linia nr 1: Krotoszyn-Cieszków-Krotoszyn,
• Linia nr 2: Krotoszyn-Orpiszew-Krotoszyn,
• Linia nr 3: Krotoszyn-Dzierżanów-Krotoszyn,
• Linia nr 4: Krotoszyn-Wielowieś-Krotoszyn,
• Linia nr 5: Krotoszyn-Sulmierzyce-Krotoszyn,
• Linia nr 6: Krotoszyn-Rozdrażew-Krotoszyn,
• Linia nr 7: Krotoszyn-Świnków-Krotoszyn,
• Linia nr 9: Krotoszyn-Roszki-Krotoszyn,
• Linia nr J: Krotoszyn-Jarocin-Krotoszyn, (obsługiwana wspólnie z JLA Jarocin),
• Linia nr K: Krotoszyn-Ostrów Wielkopolski-Krotoszyn,

Ponadto na terenie Krotoszyna funkcjonują trzy linie autobusowe obsługiwane przez innych przewoźników:

• Linia nr K-1: Ostrów Wielkopolski – Krotoszyn – Ostrów Wielkopolski obsługiwana przez MZK Ostrów Wlkp,
• Linia nr B: Koźmin Wielkopolski – Krotoszyn – Koźmin Wielkopolski obsługiwana przez SCR "Centrol" Koźmin Wlkp,
• Linia nr X: Krotoszyn – Kobylin – Krotoszyn obsługiwana przez prywatnego przewoźnika z Krotoszyna.

Współpraca międzynarodowa

• Brummen
• Mejszagoła
• Fontenay-le-Comte
• Dierdorf
• Bucak

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Krotoszynie,
• Kalisko-Ostrowski Okręg Przemysłowy,
• Krotoszyn (stacja kolejowa),
• 56 Pułk Piechoty Wielkopolskiej,
• Komunikacja miejska w Krotoszynie,