Rydzyna

Rydzyna (niem. Reisen) - miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie leszczyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Rydzyna. Położone na Wysoczyznie Leszczyńskiej, około 8 km od Leszna, przy drodze Poznań-Wrocław, nad Kopanicą. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. leszczyńskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 2696 mieszkańców.

Historia

Pierwsze historyczne wzmianki o miejscowości pochodzą z 1403, identyfikując Jana z Czerniny herbu Wierzbno, starostę wschowskiego i kościańskiego, kasztelana międzyrzeckiego jako fundatora i właściciela miasta, a także pierwszego zamku. Lokacja miała miejsce w pierwszym dziesięcioleciu XV wieku, potwierdzona została w 1551. Do końca XVI wieku miasto pozostawało w rękach bezpośrednich potomków Jana, którzy przyjęli nazwisko Rydzyńscy. Później współwłaścicielami byli Gajewscy i Ciświccy.

Pod koniec XVII wieku Rydzynę wraz z okolicznymi majątkami wykupili Leszczyńscy herbu Wieniawa - biskup łucki Bogusław i wojewoda łęczycki Rafał, obaj współwłaściciele pobliskiego Leszna. Zamek w Rydzynie był początkowo tylko letnią rezydencją Leszczyńskich, ale po pożarze ich siedziby w Lesznie 1656 stał się główną siedzibą rodu. Ostatni właściciel Rydzyny z rodu Leszczyńskich, Stanisław Leszczyński opuszczając ostatecznie Polskę w 1736 sprzedał swoje posiadłości ministrowi i protegowanemu Augusta II Mocnego, hrabiemu Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu herbu Sulima, który objął Rydzynę w posiadanie w roku 1738. Należy zaznaczyć, że w 1710 zamek w Rydzynie okupowany był przez wojska saskie. W Rydzynie przebywał często August II, przyjmując tu posłów tatarskich (1714), tureckich i rosyjskich (1718).

Z inicjatywy kolejnego właściciela, syna Aleksandra Józefa, księcia Augusta Sułkowskiego, wojewody wielkopolskiego w 1783 powołana zostaje ordynacja rydzyńska. Z Rydzyną związany był oficer napoleoński, adiutant Napoleona Bonaparte Józef Sułkowski, który w zamku rydzyńskim wychowywał się. Po śmierci (1909) ostatniego z Sułkowskich, szóstego ordynata, księcia Antoniego Sułkowskiego, zgodnie ze statutem ordynacji, majątek przejął rząd pruski z przeznaczeniem na cele oświatowe.

Na mocy traktatu wersalskiego 17 stycznia 1920 r. Rydzyna znalazła się znowu w granicach odrodzonej Polski. W latach 1927-1939 w zamku funkcjonowało Gimnazjum i Liceum im. Sułkowskich. 4 września 1939 wojska hitlerowskie wkroczyły do miasta po zaciętych walkach.

W czasie okupacji ludność polska uległa wysiedleniom oraz prześladowaniu. W Dachau zmarł aresztowany w 1940 r. proboszcz rydzyński. Zamek został przejęty na internat dla organizacji hitlerowskiej młodzieży Hitlerjugend. Największą tragedią była egzekucja ok. 210 Polaków, wykonana przez Gestapo w miejscowym lesie Dąbcze, w kwietniu 1944. Podobnie tragicznym wydarzeniem było rozstrzelanie w dniu 28 stycznia 1945 grupy 8 młodych Polaków, w odwecie za wywieszenie przez nich polskiej flagi, parę godzin przed wejściem wojsk radzieckich w końcu stycznia 1945.

Zamek został spalony przez wojska radzieckie. Dopiero w latach 1975-1989 Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich (SIMP) pięknie odbudowało zamek do dawnej świetności. Dzisiaj w nim znajduje się centrum techniczne i hotel.

Zabytki

• Zamek w Rydzynie - barokowa rezydencja Leszczyńskich wzniesiona w latach 1682-1695 na miejscu zamku z XV w. (Józef Szymon Belotti), przebudowana w latach 1742-45 dla Sułkowskich wg projektu Karola Marcina Frantza oraz w latach 1785-1790 w stylu klasycystycznym wg projektu Ignacego Graffa z udziałem Dominika Merliniego. W okresie międzywojennym siedziba eksperymentalnego Gimnazjum im. Sułkowskich. Spalony w styczniu 1945 r. Odbudowany w latach 1970-1989 staraniem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich.
• Układ miasta, według barokowego rozplanowania urbanistycznego (projekt K.M. Frantza zrealizowany w latach 1738-1762) oparty jest na promienisto-osiowym układzie ulic wychodzących z rynku. Jedna z osi (ul. Zamkowa) łączy zamek z rynkiem. Pośrodku rynku rokokowa rzeźba wotywna św. Trójcy wykonana przez Andrzeja Schmidta w latach 1760-1761, upamiętniająca epidemię dżumy, która dotknęła Rydzynę w 1709. Rynek (i jego okolice) zabudowany barokowymi i neobarokowymi kamienicami szczytowymi i kalenicowymi, wśród nich, na zachodniej pierzei, ratusz z 1752 z drewnianą wieżą.

• W pobliżu rynku późnobarokowy kościół św. Stanisława zbudowany w latach 1746-1751 według projektu K.M. Frantza, fundacja Aleksandra Józefa Sułkowskiego. Obecny wystrój klasycystyczny wnętrza, wykonany przez I. Graffa, pochodzi z lat 1785-1786. Ołtarz główny z połowy XVIII wieku poświęcony jest Trójcy Świętej. W jego mensie relikwie św. Jukundusa, dar papieża Piusa VI dla księcia Augusta Sułkowskiego. Za ołtarzem wykonana z marmuru płyta nagrobna założyciela miasta, Jana z Czerniny Rydzyńskiego datowana na 1422. Wyposażenie wnętrza barokowe, między innymi rzeźby dłuta Krystiana Grünwalda z 1748. Organy rokokowe z połowy XVIII wieku.
• Dalej od centrum, przy wyjeździe z miasta w kierunku na Leszno, dawny zbór ewangelicki (pierwotnie pw. św. Jakuba), zbudowany w latach 1779-1783 według projektu I. Graffa. Późnobarokowy, nieotynkowany. Zamykający perspektywę południkowej osi miasta. Wyremontowany w 1996 i zaadaptowany na salę koncertową.
• W pobliżu zboru, drewniany wiatrak typu koźlak, zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku, został odremontowany w 2003. W sierpniu 2004 roku, decyzją ministra kultury, wiatrak "Józef" otrzymał status Muzeum Rolnictwa i Młynarstwa w Rydzynie, jedynego takiego muzeum w Polsce.

Instytucje oświatowe działające w Rydzynie

• Publiczne Przedszkole w Rydzynie
• Szkoła Podstawowa im. 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich
• Gimnazjum im. Sułkowskich, założone w 1999