Rogoźno

Rogoźno (niem. Rogasen) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie obornickim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Rogoźno. Położone na Pojezierzu Wielkopolskim, nad rzeką Wełną i jeziorem Rogoźno. Miasto historycznie przynależy do Wielkopolski.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 11 158 mieszkańców.

Położenie

Rogoźno położone jest nad rzekami Wełną i Małą Wełną oraz nad jeziorem Rogoźno (długie 4750m, szerokie 350m, 136 ha, do 6 m głębokości), na wysokości ok. 63 m n.p.m., przy drodze krajowej nr 11 Katowice – Poznań – Oborniki – Piła – Koszalin – Kołobrzeg, 40 km na północ od Poznania i ok. 52 km na południe od Piły. W mieście bierze początek droga wojewódzka nr 241 Rogoźno – Wągrowiec. Przez Rogoźno przebiega linia kolejowa Poznań – Oborniki - Piła – Kołobrzeg oraz nieczynna już linia Inowrocław – Krzyż Wlkp.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 11,24 km².

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. pilskiego.

Ludność

Według Banku Danych Lokalnych GUS stan z dnia 31 grudnia 2010 r. Miasto Rogoźno liczyło 11158 mieszkańców czyli gęstość zaludnienia na obszarze miasta wynosiła 1012 osób/km². Na populację miasta składa się 5779 kobiet oraz 5598 mężczyzn. Obliczony na podstawie tych danych współczynnik feminizacji wskazuje, że na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety. Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców wynosi 5,7.

Struktura wiekowa ludności Rogoźna przedstawia że osoby w wieku

• przedprodukcyjnym stanowią – 21,3%,
• produkcyjnym – 65,1%,
• poprodukcyjnym – 13,6% mieszkańców miasta.

Historia

Nazwa miasta pochodzi od rogoży (pałki wodnej). Najstarsze ślady grodziska wczesnośredniowiecznego pochodzą z VIII-IX wieku. Pierwsza wzmianka pisana z 1192 roku (Roguezno).

Początki kasztelanii rogozińskiej przypadają najpewniej na połowę XII wieku, a więc na okres powstania nowego grodu na lewym brzegu Wełny (u wyjścia Małej Wełny z Jeziora Rogozińskiego) udokumentowanego badaniami archeologicznymi. Pod koniec 1. połowy XIII wieku Rogoźno było siedzibą dobrze funkcjonującej kasztelanii, potwierdza to dokument z roku 1248 w którym wymieniony jest kasztelan Gniewomir – "Gneomir castelanus de Rogozna". Kasztelania rogozińska posiadała charakter terytorialny. Graniczyła, rozpoczynając od północy, z kasztelaniami: ujską, żońską, gnieźnieńską, radzimską, obrzycką i czarnkowską. Dokładny przebieg jej granic, z uwagi na skąpe materiały źródłowe, jest jednak trudny do określenia.

Pomimo upadku znaczenia urzędu kasztelańskiego, rogozińscy kasztelanowie występowali aż do rozbiorów w XVIII wieku, choć stanowisko miało tu już jedynie charakter tytularny. Ostatnim kasztelanem rogozińskim był wspomniany w źródłach 22 stycznia 1787 roku Adam Jan Malczewski (zmarły w 1804 roku). Kasztelanowie rogozińscy mieli prawo zasiadania w Senacie I Rzeczypospolitej, jako kasztelanowie mniejsi, zwani drążkowymi. W hierarchii senackiej plasowali się między innymi przed kasztelanami radomskimi, wieluńskimi, przemyskimi, chełmskimi, bydgoskimi czy warszawskimi.

Kasztelanowie rogozińscy do końca XV wieku:

Dokument lokacyjny Kostrzyna z 1251 wspomina o grupie "gości" książęcych z Rogoźna, historycy wątpią jednak, by tworzyli oni zorganizowaną społeczność miejską. Przyjmuje się, że właściwa lokacja miasta w Rogoźnie nastąpiła dopiero w 1280 wraz z odpowiednim dokumentem wystawionym przez Przemysła II. W przywileju tym wspomina się, że zasadźcami są Jan i Piotr Dedz, ówcześni właściciele miasta. Miasto lokowane było na prawie niemieckim, jakie obowiązywało też w Poznaniu. Przemysł II wybudował w Rogoźnie zamek modrzewiowy, o którym wspomina Jan Długosz w swej pracy pod tytułem „Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae". Król Przemysł II lubił Rogoźno, często tu przebywał, o czym świadczą dokumenty z lat 1284 i 1286. Miasto na trwale weszło do historii Polski 8 lutego 1296, kiedy Przemysł zginął tu zamordowany w zasadzce (prawdopodobnie dokonanej z inicjatywy bądź z udziałem margrabiów brandenburskich). Przywileje nadane miastu przez Przemysła II zostały dwukrotnie potwierdzone przez innych władców. Po raz pierwszy już w roku 1296 potwierdził je dla rogozińskiego wójta Dobrogosta książę Władysław Łokietek. W 1427 roku prawa przyznane mieszkańcom Rogoźna zostały potwierdzone i w znaczny sposób poszerzone w dokumencie relokacyjnym wystawionym miastu przez króla Władysława Jagiełłę.

W 1750 roku starosta Jakub Szołdrski lokował Nowe Miasto Rogoźno. Przy tej okazji sprowadzono liczną grupę niemieckich sukienników. W XVIII wieku był to jeden z najznaczniejszych wielkopolskich ośrodków sukienniczych. W roku 1794 na mocy reskryptu króla pruskiego, formalnie połączono Nowe Miasto Rogoźno i Stare Miasto Rogoźno w jeden organizm miejski.

W okresie Księstwa Warszawskiego w trakcie odwrotu Wielkiej Armii miała miejsce bitwa w Rogoźnie (1813) 10 lutego 1813. Rosyjskie oddziały pod dowództwem Woroncowa zaatakował 4 Pułk Nadwiślański polskiej piechoty zmuszając go do cofania się w kierunku na Parkowo i Oborniki.

Mieszkańcy brali aktywny udział w powstaniu wielkopolskim 1918/1919. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zamordowali w pobliskich lasach rożnowickich ok. 12 tysięcy osób, m.in. pacjentów szpitala psychiatrycznego w podpoznańskich Owińskach i 100 jeńców angielskich.

Zabytki

• średniowieczny układ urbanistyczny Starego Miasta z rynkiem (pl. Powstańców Wielkopolskich)
• kościół pw. św. Wita, fundowany wg tradycji przez Mieszka I i Dobrawę (wskazywałoby na to m.in. bardzo stare wezwanie), obecny gotycki z 1526 roku, wewnątrz cenna gotycka chrzcielnica z wkomponowanym medalionem rusko-bizantyjskim z XII wieku
• układ urbanistyczny Nowego Miasta z rynkiem (pl. Karola Marcinkowskiego) z XVIII wieku
• Muzeum Regionalne im. Wojciechy Dutkiewicz znajdujące się w dawnym Ratuszu (zabytkowy późnoklasycystyczny budynek zbudowany w latach 1826-1828, rozbudowany 1911-1913). Do najciekawszych zabytków eksponowanych w Muzeum należy znaleziony w okolicach dawnego grodu kasztelańskiego obosieczny miecz żelazny z XII wieku z napisem +INIOINI+ na obu stronach głowni.
• kościół poewangelicki pw. Świętego Ducha z 1807 roku i znajdująca się przy nim drewniana dzwonnica z 1786 roku
• Liceum Ogólnokształcące im. Przemysła II – jedna z najstarszych szkół średnich w Wielkopolsce, mieści się w budynku pochodzącym z 1869 roku, wewnątrz Szkolna Izba Tradycji, w której zgromadzono starodruki sięgające czasów pruskich, liczne dokumenty i fotografie, znajduje się tu także Biblioteka im. Marii i Józefa Sobolewskich zawierająca bezcenne wydawnictwa z końca XIX wieku i okresu II Rzeczypospolitej
• budynek sądu grodzkiego z 1905 roku, obecnie mieści się w nim Zespół Szkół Agrobiznesu im. Dezyderego Chłapowskiego (ul. Kościuszki 41), nr w rejestrze zabytków: 254/Wlkp/A z 17.10.2005 r.
• budynek Zespołu Szkół im. Hipolita Cegielskiego – dawne Seminarium Nauczycielskie. Oddany do użytku w 1905 roku, mieści 115 izb i jest do dzisiaj największym budynkiem w mieście.
• gród średniowieczny na Wójtostwie
• cmentarz katolicki
• cmentarz ewangelicki
• Stary cmentarz żydowski w Rogoźnie – został założony pod koniec XVI wieku. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali cmentarz. Płyty nagrobne zostały wykorzystane do wybrukowania ulic wokół Nowego Rynku. Po wojnie pokryto te ulice asfaltem – bez wcześniejszego usunięcia macew. Na powierzchni 1,5 hektara nie zachował się żaden nagrobek. Zachowały się jedynie ruiny dawnego domu przedpogrzebowego. Nowy cmentarz żydowski został założony w XIX wieku. Podczas II wojny światowej również zdewastowany, a po wojnie zlikwidowany. Kilka zachowanych rozbitych macew znajduje się w Muzeum Regionalnym. Po rogozińskiej synagodze nie pozostało ani śladu

Edukacja

• Przedszkole nr 1 im. Kubusia Puchatka
• Przedszkole nr 2
• Prywatne Przedszkole Przymysław
• Prywatne Przedszkole Motylek
• Szkoła Podstawowa nr 2
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Powstańców Wielkopolskich
• Gimnazjum nr 1 im. Mazurka Dąbrowskiego
• Gimnazjum nr 2 im. Hipolita Cegielskiego
• Gimnazjum Społeczne nr 3 przy Liceum Ogólnokształcacym
• Liceum Ogólnokształcące im. Przemysła II
• Zespół Szkół Agrobiznesu im. Dezyderego Chłapowskiego
• Zespół Szkół im. Hipolita Cegielskiego
• Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Regionalny Ośrodek w Rogoźnie

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Czorsztyn
• Genemuiden
• Mariampol
• Sorø
• Tulczyn

Ludzie związani z Rogoźnem

• król Polski Przemysł II
• wojewoda poznański, starosta rogoziński, zdrajca spod Ujścia, Andrzej Grudziński
• wojewoda inflancki, starosta rogoziński Jan Teodor Schlieben
• kasztelan rogoziński, ojciec wojewodów poznańskich Piotra i Jana Opalińskich Jan Opaliński
• lekarz, społecznik i filantrop Karol Marcinkowski
• powstaniec wielkopolski Antoni Biskupski
• poseł na Sejm Edmund Męclewski
• prawnik, członek PTPN Kazimierz Szuman
• krytyk literacki, historyk literatury Lesław Eustachiewicz
• pedagog Hubert Beckhaus
• ornitolog Julius Hammling
• śpiewak operowy Marek Torzewski
• aktorka Halina Bednarz
• piłkarz, reprezentant Polski Wawrzyniec Staliński
• lekarz Stanisław Waliszewski

Duchowni:

• męczennik bł. Włodzimierz Laskowski
• rzymskokatolicki metropolita poznański, abp Walenty Dymek
• biskup Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego (staroluterańskiego) Reinhold Büttner
• zwierzchnik Kościoła Polskokatolickiego, bp Maksymilian Rode
• rabin Rogoźna, później Ostrowa Wlkp., wybitny judaista Elias Plessner
• radca duchowny i szambelan papieski Stanisław Śniatała
• radca duchowny i dziekan rogoziński Wiktor Mędlewski
• biblista, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Jagiellońskiego, członek PAU Aleksy Klawek
• teolog i pedagog Marian Finke
• Alojzy Twardecki (Alfred Hartmann) – (ur. 23 marca 1938 w Rogoźnie, syn Leona i Małgorzaty) – jest strażakiem, tłumaczem języka niemieckiego, wykładowcą akademickim

Struktury wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

• Parafia Ducha Świętego w Rogoźnie
• Parafia św. Wita w Rogoźnie

Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy

• Sala Królestwa