Ostrzeszów

Ostrzeszów – miasto w województwie wielkopolskim, w Kaliskiem, na ziemi wieluńskiej, na Wzgórzach Ostrzeszowskich, siedziba powiatu ostrzeszowskiego i gminy Ostrzeszów; muzeum (1996).

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 14 433 mieszkańców.

Komunikacja

W Ostrzeszowie krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

• Droga krajowa nr 11 i planowana droga ekspresowa S11: Kołobrzeg – Piła – Poznań – Ostrów Wielkopolski – Ostrzeszów – Lubliniec – Bytom
• Droga wojewódzka nr 444: Ostrzeszów – Odolanów – Sulmierzyce – Krotoszyn
• Droga wojewódzka nr 449: Syców – Ostrzeszów – Grabów nad Prosną – Błaszki

Znajduje się tutaj także węzeł linii kolejowych:

• Kołobrzeg – Ostrzeszów – Lubliniec
• nieczynna Ostrzeszów – Grabów nad Prosną – Namysłaki

Komunikację autobusową w mieście i powiecie zapewnia lokalny oddział przedsiębiorstwa PKS Ostrów Wielkopolski. Ostrzeszów posiada połączenia PKS z Ostrowem Wielkopolskim, Kaliszem, Kępnem, Sycowem, Sieradzem, Poznaniem, Opolem, Wrocławiem, Krakowem, Kołobrzegiem, Zakopanem, a w sezonie letnim również z Bielsko Białą.

Historia

Pierwsza wzmianka o Ostrzeszowie pochodzi z 1283. Było to miasto królewskie na szlaku handlowym Wrocław–Kalisz–Toruń. Prawa miejskie otrzymał w r. (lokacja miejscowości w latach 1244-1279). W XIV w. wzniesiono zamek i otoczono miasto murami. W XVI-XVIII w. Ostrzeszów było starostwem grodowym, siedzibą powiatu i sądów ziemskich.

W 1656 roku Szwedzi zajmując miasto spalili ówczesny drewniany klasztor Bernardynów. Nie udało się im jednak zdobyć zamku w całości, gdyż oblegani obrońcy podjęli decyzję o jego wysadzeniu.

W latach 1793-1806 i 1815-1918 Ostrzeszów, pod niemiecką nazwą Schildberg, był pod panowaniem pruskim. W 1905 w mieście mieszkało 4.946 osób, w tym 72% Polaków, 19% Niemców i 6% Żydów.

II wojna światowa

1 września 1939 o godz. 5.00 nad Ostrzeszowem pojawiły się pierwsze przelatujące niemieckie bombowce. Armia niemiecka kierowana przez gen. Johannesa Blaskowitza wkroczyła na teren powiatu kępińskiego.

Oddziałom niemieckim przeciwstawiał się ostrzeszowski Batalion Obrony Narodowej, składający się z kompanii ostrzeszowskiej, mikstackiej i grabowsko-doruchowskiej. Jego dowódcą był kpt. Józef Waydowicz. Obrona Narodowa wzmocniona była dwoma kompaniami 28. Pułku Piechoty i baterią lekkiej artylerii z Armii "Łódź".

Po pierwszych granicznych utarczkach większa wymiana strzałów między wojskiem niemieckim, a Obroną Narodową miała miejsce na wzgórzach parzynowsko-ostrzeszowskich. Pod Bałczyną poległ żołnierz obrony narodowej Antoni Płachta. Była to pierwsza ofiara stoczonej walki obronnej o Ostrzeszów.

Szybki przemarsz wojsk niemieckich był wynikiem działania między innymi V kolumny, która na terenie powiatu ostrzeszowskiego i kępińskiego przejawiała szczególną aktywność. Przywódcą jej na terenie Ostrzeszowa był nauczyciel wędrowny Paul Hirsch.

W obronie przed zbliżającymi się wojskami niemieckimi większość ludności Ostrzeszowa opuściła swoje domostwa. Podczas wejścia wojsk hitlerowskich w mieście było tylko kilku starców. Niemcy wkroczyli do Ostrzeszowa w południe 1 września. Ludność wraz z dobytkiem uciekała na wschód, przed Bukownicę i Grabów, w stronę Błaszek.

W Ostrzeszowie pierwszym aktem terroru była branka zakładników spośród powracających Polaków i umieszczanie ich w więzieniu sądowym. Mieli oni ręczyć za bezpieczeństwo oddziałów niemieckich i miejscowych Niemców.

W celu wyrobienia u Polaków odruchów ślepego posłuszeństwa utrzymywano całe społeczeństwo polskie w atmosferze stałej grozy i strachu. Cel ten realizowano od pierwszych miesięcy okupacji poprzez aresztowania i rozstrzeliwania. Już 5 września 1939 rozstrzelano dwóch mieszkańców Bukownicy. W okresie tym zamordowano także kilkunastu mężczyzn w tzw. lesie klasztornym.

Tylko w okresie administracji wojskowej aresztowano w Ostrzeszowie około 20 osób. Aresztowania, rozstrzeliwania i wywozy do obozów koncentracyjnych trwały przez cały okres wojny. Dalsze aresztowania na większą skalę przeprowadzono 24 kwietnia i 3 maja 1940. Wywieziono wtedy do obozów koncentracyjnych 60 osób. W obozach koncentracyjnych zginęło 85 osób z Ostrzeszowa i okolicznych miejscowości.

Integralną częścią niemieckiej polityki narodowościowej były wysiedlenia. Niemcom chodziło o całkowitą germanizację tzw. ziem wcielonych do Rzeszy. Jednym z ogniw tego planu było wysiedlenie rodzimej ludności, najkonsekwentniej przeprowadzone w Wielkopolsce. Pierwsze zorganizowane wysiedlenia przeprowadzono 6 grudnia 1939. Dokonano je na podstawie wcześniej sporządzonych list, na które w pierwszej kolejności wpisywano nazwiska działaczy politycznych i społecznych. Łącznie wysiedlono wtedy około 30 rodzin do Generalnego Gubernatorstwa. Mieszkania, przedsiębiorstwa i gospodarstwa po wysiedlonych mieszkańcach Ostrzeszowa zajmowali miejscowi Niemcy lub Niemcy z III Rzeszy. Osiedliło się ich w Ostrzeszowie 2300.

Obok wysiedleń, wywóz do Rzeszy na tzw. roboty przymusowe był przez okupanta powszechnie stosowaną metodą bezpośredniej eksterminacji Polaków. Wywóz na roboty odbywał się początkowo wg ustalonych list, na których znajdowali się Polacy w wieku od 12 do 70 lat. Później przeprowadzano również łapanki, odbywające się na ulicach i w domach. Polacy najczęściej byli zatrudniani w rolnictwie, ale pracowali także w fabrykach.

W latach 1939-1945 łącznie przebywało w Ostrzeszowie co najmniej 125 tysięcy jeńców polskich i alianckich.

Ostrzeszów liczył w 1939 r. 5700 mieszkańców. Wysiedlenia i wywózki na roboty znacznie zmniejszyły tę liczbę. Zaledwie kilka gmachów, w tym liceum i internat ks. Salezjanów, służyły jako pomieszczenia dla jeńców. Reszta budynków mogła być uważana jedynie za pomieszczenia zastępcze.

W najgorszym okresie było w Ostrzeszowie ponad 30 tysięcy jeńców, których bardzo dotknęły ciężkie warunki. Groziła interwencja Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. W obawie skandalu hitlerowcy zmienili komendanta obozu. Nowym komendantem został pastor ewangelicki, który podjął próbę uporządkowania całości. W 1940 określono też oficjalnie charakter obozu, dając mu właściwą nazwę Gefangenenlager – "Stalag XII", czyli Soldatenlager. W istocie był to "Halag" – Heitmatlager, z którego zwalniano i "Dulag" – Durchgangslager, czyli obóz przejściowy do innych obozów. Mimo to jeńcy byli tu całymi latami, jak np. Norwegowie (od 1941 – z przerwami – do 1945).

Od 11 listopada do 8 grudnia 1939 w Ostrzeszowskim obozie jenieckim przebywała grupa franciszkanów z Niepokalanowa. Było ich w ostrzeszowskim obozie 47 osób. Wśród nich o. Maksymilian Maria Kolbe. Udało mu się uzyskać od nowego komendanta obozu pozwolenie na rozdanie komunii św.

W wyniku pomyślnie rozwijającej się ofensywy Armii Czerwonej Niemcy zmuszeni zostali do podjęcia obrony swych pozycji w Wielkopolsce. Zgodnie z zarządzeniem Greisera z lipca 1944 ludność Wielkopolski zobowiązana była do udziału w pracach przy budowie okopów. Mieszkańcy Ostrzeszowa od początku czerwca 1944 byli masowo wywożeni do robót przy budowie umocnień obronnych w powiecie wieluńskim, do miejscowości Osjaków i Dylów. Pracowali tam przy kopaniu rowów strzeleckich i przeciwczołgowych oraz przy budowie bunkrów.

18 stycznia 1945 wjechała do Ostrzeszowa grupa hitlerowskich samochodów ciężarowych z uciekinierami. Tego samego dnia rozpoczęła się ewakuacja obozu jenieckiego. Następnego dnia Niemcy w Ostrzeszowie otrzymali rozkaz opuszczenia miasta. Uciekali pieszo, na wozach oraz samochodami. Ucieczka była żywiołowa i przebiegała w trudnych warunkach.

W ostatnich godzinach pobytu w Ostrzeszowie hitlerowcy dokonali bestialskich morderstw. Rankiem 20 stycznia 1945 uzbrojeni niemieccy żandarmi zjawili się w mieszkaniach obywateli polskich. Aresztowanych sprowadzono na rynek pod ratusz, gdzie pozostawali pod silna strażą. Napotkanych na ulicach mężczyzn zatrzymywały patrole i przekazywały ich na rynek. Nierzadko bito przy tym aresztowanych kolbami, a od czasu do czasu na ulicach rozlegał się strzał. To żandarmi niemieccy strzelali do Polaków. Zamordowali oni na ulicach miasta 14 osób, w tym jednego Niemca – przesiedleńca znad Morza Czarnego. Aby jeszcze bardziej sterroryzować aresztowanych niemieccy żandarmi urządzili na oczach współwięźniów pokazowe rozstrzelanie jednego z aresztowanych. Był to uczeń krawiecki Walenty Płaczek pochodzący z okolicy Ostrzeszowa. Te wydarzenia zapisały się w historii miasta jako Krwawa Sobota.

21 stycznia 1945 około godziny 6.00 wjechały do Ostrzeszowa czołgi radzieckie należące do I Frontu Ukraińskiego. W walce o wyzwolenie miasta poległo 20 Niemców i 11 żołnierzy radzieckich.

Zabytki

Zamek kazimierzowski

Początek budowy zamku jako elementu fortyfikacyjnego przyjmuje się na I połowę XIV wieku, kiedy to Kazimierz Wielki rozpoczął potężne przedsięwzięcie, aby wzmocnić ochronę granic Polski. Wybudowany na sztucznie usypanym wzniesieniu zamek obronny był siedzibą starosty ostrzeszowskiego. Zburzony został w czasie najazdu szwedzkiego. Pomimo, że częściowo go odbudowano i do końca XVIII wieku był siedzibą sądu, nigdy już nie wrócił do dawnej świetności.

Ostrzeszowski zamek jest typowym przykładem zamku nizinnego. Na podstawie zachowanych fragmentów murów można zrekonstruować jego wygląd pierwotny. Zamek zbudowano z cegły na planie prostokąta o wymiarach ok. 27 na 39 metrów. Pięciokondygnacyjna, 24 metrowa wieża wzniesiona jest z cegły na planie kwadratu. Na wysokości 11 m przechodzi w ośmiobok. Baszta zamkowa była wieżą strażniczą i mieszkalną, ale i wieżą ostatecznej obrony. Mury baszty grube są od 2,4 do 2,4 metrów. Wejście do niej znajduje się od strony północnej na wysokości drugiej kondygnacji. Obok niej znajdowała się brama prowadząca na dziedziniec zamkowy, otoczony murami obwodowymi. Od strony północno-zachodniej dziedziniec zamykał murowany dom. W nim znajdowała się sala sądowa i inne dwa pomieszczenia, w których przechowywano księgi grodzkie. Pozostałe budynki dla służby i zabudowania gospodarcze były drewniane. Zamek przed spaleniem otoczony był fosą, przez którą prowadził most z poręczami. Zamek użytkowany był do 1785 roku i potem powoli przemieniał się w ruinę. W roku 1843 został rozebrany. Był to element świadomej polityki niszczenia przez zaborcę polskich dóbr. Zachowała się jednak baszta zamkowa. W roku 1960 została odrestaurowana i zaadoptowana do celów muzealnych oraz wystawowych. Jest ona również punktem widokowym, z którego podziwiać można panoramę miasta. Na dziedzińcu zamkowym organizowane są z kolei imprezy plenerowe. W maju 2008 roku baszta zyskała efektowne oświetlenie.

Klasztor pobernardyński

Kościół pobernardyński z klasztorem, wzniesiony na wzgórzu w XVII w., dumnie panujący nad pięknym krajobrazem, zasługuje na zwiedzanie. W lipcu 1629 zjazd szlachty wieluńskiej uchwalił założenie klasztoru z kościołem pw. św. Michała Archanioła dla zakonu bernardynów. Pierwotnie w 1638 zbudowano kościół i klasztor z drewna, na miejscu, na którym wznosi się obecnie kościół murowany. W czasie najazdu szwedzkiego w 1656 zabudowania klasztorne zostały spalone; przedtem kościół ograbiono. W latach 1680-1740 pobudowano obecną świątynię, a konsekrował ją biskup Sommerfeld w 1741. Budowlę w stylu barokowym wzniesiono z cegły otynkowanej. Dzwonnicę z 1810 rozebrano w 1946. Prezbiterium ma powierzchnię 8 × 7 m, przy 11 m wysokości, nawa natomiast 8 × 16 m i 13 m wysokości. Wewnątrz na ścianach widoczne są herby rodów, które były fundatorami klasztoru i kościoła: Psarskich, Leszczyńskich, Siewierskich, Krakowskich, Karśnickich i Wężyków, rzeźby upamiętniające Rafała i Jana Leszczyńskich oraz polichromia późnobarokowa, wykonana w 1740 przez Antoniego Ignacego Linkiego (napis nad chórem muzycznym). Obok kościoła znajduje się kaplica św. Tadeusza Judy z osiemnastowiecznym obrazem patrona w barokowym ołtarzyku. Obecnie klasztor zajmują siostry Nazaretanki.

Kościół św. Mikołaja

Kościół filialny pw. św. Mikołaja usytuowany we wschodniej części miasta na przedmieściu św. Mikołaja. Kościół był wzmiankowany w 1659. Zachowana do dziś drewniana budowla została wzniesiona w 1758, o czym informuje napis na chórze muzycznym.

Kościół św. Mikołaja stanowi przykład tradycyjnego budownictwa drewnianego. Składa się on z prostokątnej nawy i węższego, zamkniętego trójbocznie prezbiterium z niewielką zakrystią od południa. Od zachodu do nawy przylega niewysoka wieża. Ściany kościoła wykonano w konstrukcji zrębowej, wieżę – w konstrukcji słupowej. Z zewnątrz kościół jest oszalowany. Nakrywa go dwuspadowy dach, kryty gontem, zwieńczony wieżyczką sygnaturki. Do kościoła prowadzą stare, klepkowe drzwi w wieży zachodniej. Wnętrze nakryte jest płaskim stropem. Zachowała się tu profilowana belka tęczowa z barokowym krucyfiksem. W części zachodniej naw znajduje się drewniany chór muzyczny, wsparty na dwóch słupach. Na ścianach zachowała się polichromia o charakterze ludowego baroku, pochodząca z czasów budowy kościoła. Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z XVII i XVIII w. Należą do niego późnobarokowe ołtarze: główny (1771) oraz dwa boczne, ambona, liczne obrazy i barokowe rzeźby. Jednak najbardziej cennymi elementami wystroju świątyni są umieszczone w barokowych ołtarzach rzeźby późnogotyckie, powstałe w początkach XVI w.: w ołtarzu głównym znajduje się figura św. Mikołaja, w ołtarzach bocznych – wyobrażenie Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Katarzyny. Figury te, ponad metrowej wysokości, wchodziły niegdyś w skład jednego ołtarza. Trzy dzwony kościoła pochodzą z fundacji Ignacego Mosia. Kościół nie jest otwarty publicznie. Jedyna msza św. odbywa się raz w roku – 6 grudnia.

Kościół Matki Boskiej Wniebowziętej

Ostrzeszowski kościół farny leży na wschód od rynku. Powstał bardzo wcześnie – drewniana świątynia została ufundowana w XIII wieku, zaraz po założeniu miasta. Obecne prezbiterium wzniesiono w stylu późnogotyckim ok. 1337 roku. Niezbyt dużą nawę postawiono po zawaleniu się stropu poprzedniej w końcu XV wieku. Wyposażenie jego wnętrza pochodzi z przełomu XVIII i XIX w., starsze są jedynie niewielkie późnogotyckie rzeźby z początku XVI wieku na belce tęczowej.

W latach 1955-1959 przeprowadzono w kościele prace konserwatorskie pod kierunkiem prof. Ewy Marxen-Wolskiej, w wyniku których odsłonięto dekoracje malarskie ścian. Okazało się, że we wnętrzu świątyni znajdują się fragmenty polichromii z sześciu różnych okresów. Takiej różnorodności malowideł nie ma w żadnym innym wielkopolskim kościele.

Najstarsze są fragmenty średniowiecznych fresków z końca XIV wieku, zachowane w prezbiterium. Tu elementy konstrukcyjne na cegłach podkreślano czerwoną farbą z białymi spoinami, a u nasady żeber zamiast wsporników namalowano czerwone, stylizowane maszkarony. Na lewej ścianie przetrwał fragment kompozycji figuralnej z częściowo tylko widoczną postacią św. Krzysztofa.

Po wzniesieniu nawy na jej ścianach powstało na początku XVI wieku kilka malowideł, między innymi cykl scen pasyjnych z prawej strony. Są to dość prymitywne kompozycje, malowane konturami z wypełnieniem barwnym pośrodku.

Renesansowa dekoracja powstała w 1545 roku. Składają się na nią scena Modlitwy w Ogrójcu w ozdobnym obramieniu malarskim na ścianie tęczowej, Droga Krzyżowa na lewej ścianie nawy w podobnym obramieniu i gorzej zachowana na prawej ścianie Św. Anna Samoczwart, nad którą umieszczono herby Jagiellonów pośrodku, z lewej Bony Sforzy, a z prawej Poraj. Z tego samego czasu pochodzi baldachim namalowany na lewej ścianie prezbiterium, który prawdopodobnie był zwieńczeniem tronu biskupiego.

Przyroda

• Las Ostrzeszów
• Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska.

Sport

• Victoria Ostrzeszów – piłka nożna,
• MKS TS Trasko Ostrzeszów – tenis stołowy,
• Od 1965 r. organizowane są Crossy Ostrzeszowskie, czyli cykl biegów przełajowych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Od 1984 pod patronatem Polskiego Komitetu Olimpijskiego. W ramach Crossów Ostrzeszowskich organizowane są Mistrzostwa Polski w Biegach Przełajowych.

Ostrzeszowski Ośrodek Sportu i Rekreacji w 2003 roku został wyróżniony jako Najlepszy Obiekt Turystyki Aktywnej w województwie Wielkopolskim. W jego skład wchodzi kemping, otwarty basen, stadion lekkoatletyczny oraz boiska. Planowana jest budowa krytej pływalni. W dniach 12 i 13 kwietnia 2008 roku równolegle z Crossem zostały zorganizowane "Mistrzostwa Świata Organizacji INAS-FID osób z umysłowym niedorozwojem w biegach przełajowych".

Edukacja

• Szkoły podstawowe
  • Szkoła podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła podstawowa nr 2 im. Marii Dąbrowskiej
  • Szkoła podstawowa nr 3 im. św. Dominika Savio
  • Szkoła Specjalna nr 5
• Gimnazja
  • Gimnazjum nr 1 im. Janusza Korczaka
  • Gimnazjum nr 2 im. Karola Wojtyły
  • Gimnazjum im. Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego w Siedlikowie
  • Gimnazjum Specjalne nr 5
• Szkoły ponadgimnazjalne
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie
  • Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich
  • Zespół Szkół nr 2 im. Przyjaźni Polsko-Norweskiej
  • Zespół Szkół nr 3

Wspólnoty wyznaniowe

Katolicyzm:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia Chrystusa Króla
  • Parafia św. Jadwigi Królowej
  • Parafia Wniebowzięcia NMP

Protestantyzm:

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
• Kościół Zielonoświątkowy w RP, Filia zboru w Ostrowie Wielkopolskim

Inne:

• Świecki Ruch Misyjny "Epifania" – zbór w Ostrzeszowie, ul.Warszawska 24

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie: Stuhr.

Znane osoby związane z Ostrzeszowem

Zobacz też

• Burmistrzowie Ostrzeszowa
• Cmentarz żydowski w Ostrzeszowie