Piła (miasto)

Piła (niem. Schneidemühl ) to miasto powiatowe w północno-zachodniej Polsce, w województwie wielkopolskim. Znajduje się na pograniczu Pojezierza Wałeckiego i Pojezierza Krajeńskiego, nad Gwdą, około 11 km powyżej jej ujścia do Noteci. Liczy 74 550 mieszkańców, co daje jej 27. pozycję w kraju i 4. w województwie.

Miasto rozwinęło się z niewielkiej osady rybackiej położonej nad dolną Gwdą, wśród lasów. Prawa miejskie najprawdopodobniej otrzymało w XV wieku, w 1513 roku przywileje te zostały potwierdzone przez króla Zygmunta Starego. W 1626 roku pożar zniszczył miasto. Odbudowaną Piłę dotknęły później kolejne wojny: wielka wojna północna i wojna siedmioletnia. W wyniku 1. rozbioru Polski miasto stało się częścią Królestwa Prus i pozostało po niemieckiej stronie granicy po I wojnie światowej. W 1945 Piłę ogłoszono miastem-twierdzą i włączono w skład umocnień Wału Pomorskiego. Zniszczenia wojenne sięgnęły 70% (90% w śródmieściu). Po II wojnie światowej miasto zostało zbudowane praktycznie od nowa. W latach 1975-98 było stolicą odrębnego województwa.

Dzisiejsza Piła jest istotnym węzłem komunikacji drogowej i kolejowej, a także głównym ośrodkiem obejmującego pięć powiatów jednego z podregionów województwa wielkopolskiego.

Geografia

Położenie i warunki naturalne

Miasto leży nad dolną Gwdą, na pograniczu Pojezierza Wałeckiego i Pojezierza Krajeńskiego. Otoczone jest przez bory sosnowe i ukształtowane przez lodowiec tereny pagórkowate. Zajmuje powierzchnię 102,68 km². Tereny zielone zajmują ponad połowę tego obszaru.

Gwda wyznacza oś miasta, dzieli je na część wschodnią i zachodnią; intensywnie meandruje. W południowej części Piły oddziela ją od sołectwa Byszki, położonego w sąsiedniej gminie Ujście. W granicach miasta znajduje się także kilka innych zbiorników wodnych: sztuczny Zalew Koszycki, Jezioro Bagienne, Jezioro Piaseczno, Jezioro Piaszczyste, Jezioro Płotki, Jezioro Rudnickie, oraz mniejsze stawy, bagna i moczary, w tym ulokowane w rezerwacie przyrody „Kuźnik” jeziora Mały Kuźnik i Duży Kuźnik, otoczone przez urozmaicone drzewostany.

Tereny zalesione zajmują przede wszystkim zachodnią i południową część Piły i mają łączną powierzchnię 53,32 km². Na terenie miasta rozplanowano także Park Miejski, położony na zachód od centrum, przy Alei Wojska Polskiego (część drogi wojewódzkiej nr 179). Od pewnego czasu podejmuje się także próby zorganizowania atrakcyjnych terenów rekreacyjnych w Parku na Wyspie na rzece. Dużą część miasta zajmują ogródki działkowe.

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Piły
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie najwyższe temperatury	6	8	16	21	27	29	30	30	25	19	12	9	19
Średnie najniższe temperatury	-15	-13	-10	-5	-1	2	5	3	0	-3	-7	-12	-4
Opady	43.2	30.5	35.6	38.1	48.3	50.8	71.1	78.7	66	55.9	45.7	48.3	607,1
Źródło: Weatherbase 18.12.2008

Podział administracyjny

Gładyszewo Górne Jadwiżyn Koszyce Motylewo Podlasie Staszyce Śródmieście Zamość

Piła jest podzielona administracyjnie na dziewięć osiedli, w skład których wchodzą dawne osady, włączane na przestrzeni dziejów w granice miasta. Osiedla nie dysponują szczególną autonomią decyzyjną względem Rady i Prezydenta Miasta.

Osiedla Piły
Osiedle	Tradycyjne obszary
Gładyszewo
Górne	Kośno, Łęgi
Jadwiżyn	Dębowa Góra
Koszyce	Zielona Dolina
Motylewo
Podlasie	Bydgoskie Przedmieście, Kalina, Leszków, Płotki
Staszyce	Sosnówka
Śródmieście	Przedmieście Borkowo
Zamość

Historia

Toponimia i pochodzenie nazwy miasta

Brakuje źródeł potwierdzających pochodzenie nazwy „Piła”. Niemniej, zarówno legenda o pochodzeniu nazwy, sugerująca, że w miejscu tym mieszkali drwale, ścinający drzewa potrzebne do budowy palisady wokół grodu w Ujściu, jak i nazwa niemiecka, Schneidemühl, oznaczająca „tartaczny młyn”, pozwalają wysunąć wniosek, że źródłem tego toponimu jest rzeczownik pospolity „piła”.

Poza wariantem niemieckim, miasto nie posiada nazw w innych językach. W celu wyeliminowania ograniczeń technicznych, w opracowaniach zagranicznych toponim zapisuje się z pominięciem polskiego znaku „ł”. Zapis Pila pojawia się również w zachowanych dokumentach historycznych, spisanych po łacinie.

W I Rzeczypospolitej

Powstała prawdopodobnie w XIV w. jako osada przy tartaku eksploatującym puszczę. Znajdowała się w posiadaniu książąt pomorskich, później Krzyżaków, w 1368 r. włączona przez Kazimierza Wielkiego do Polski. Pierwsze wzmianki pisemne o mieście pochodzą z lat 1449 i 1456. Pierwsza wzmianka wymienia młynarza Pawła, będącego jednocześnie wójtem. Piła uzyskała prawa miejskie przed tą datą, między 1437 a 1449 rokiem. 4 marca 1513 r. król polski Zygmunt Stary potwierdził prawa magdeburskie dla miasta. Piła była miastem królewskim w starostwie ujsko-pilskim, o charakterze rzemieślniczo-handlowym. W latach 1626 i 1834 była nawiedzana przez wielkie pożary, a w 1655 r. i I poł. XVIII w. zajęta i zniszczona przez wojska szwedzkie. W 1720 r. powódź zabagniła grunty miejskie. Od początku XVII w. do początku XIX w. poważny ośrodek sukiennictwa, a od końca XVIII w. – jedwabnictwa.

1772-1945

W 1772 r. w wyniku I rozbioru Polski została zajęta przez Prusy (niemiecka nazwa do 1945 Schneidemühl). W latach 1807-1815 należała do departamentu bydgoskiego Księstwa Warszawskiego, a od 1815 do Wielkiego Księstwa Poznańskiego (późniejszej Prowincji Poznańskiej). Była zamieszkana w większości przez ludność niemiecką. Rozwój miasta datuje się od 2. poł. XIX w. po zbudowaniu linii kolejowych. Pierwsze połączenie Piły z Krzyżem i Bydgoszczą zbudowano w latach 1848-1851 (otwarto 27 lipca 1851). Linia ta stanowiła część ważnej magistrali, tzw. Królewsko-Pruskiej Kolei Wschodniej, łączącej Berlin z Królewcem. W 1873 otwarto linię w kierunku Tczewa, w 1879 linię Poznań-Piła-Kołobrzeg, w 1881 linię do Wałcza. Pod koniec XIX w. miasto było ośrodkiem drobnego przemysłu oraz handlu produktami rolno-spożywczymi. Dużym zakładem przemysłowym były zakłady naprawcze taboru kolejowego (Reichsbahn Ausbesserungswerk). W 1913 rozpoczęto budowę jednej z największych fabryk lotniczych w Niemczech – filii fabryki samolotów Albatros Flugzeugwerke.

W czasie I wojny światowej produkowano w niej ok. 100 samolotów miesięcznie. W 1914 Piłę wyłączono z powiatu chodzieskiego i utworzono powiat miejski. W ciągu stu lat, od 1815 do 1915, ludność miasta wzrosła z 2 do 28 tysięcy. W okresie I wojny światowej w Pile istniał duży obóz dla jeńców wojennych. Na początku 1919 Piła, wzmocniona dużym garnizonem, była bazą wojsk niemieckich prowadzących działania przeciwko powstańcom wielkopolskim. W powstaniu brało udział również wielu mieszkańców miasta.

Ze względu na dominację ludności niemieckiej, traktat wersalski pozostawił Piłę w granicach Niemiec (granica z Polską przebiegała ok. 6 km na południowy wschód od centrum miasta). W lipcu 1922 Piła została stolicą nowej pruskiej prowincji Marchia Graniczna Poznańsko-Zachodniopruska (Grenzmark Posen-Westpreussen). Została ona utworzona z tych części prowincji poznańskiej i Prusy Zachodnie, które nie weszły w skład odrodzonej Polski. W 1938 przekształcono ją w Rejencję Graniczną Poznań-Prusy Zachodnie (Regierungsbezirk Posen-Westpreussen), należącą do prowincji pomorskiej (Provinz Pommern). W 1926 Piła została również siedzibą Administratury Apostolskiej podlegającej bezpośrednio Watykanowi, w 1930 podniesionej do rangi Prałatury Apostolskiej. W okresie międzywojennym miasto znacznie się rozbudowało. Dla potrzeb administracji wybudowano szereg gmachów, m.in. przy pl. Staszica oraz obecny budynek Starostwa Powiatowego przy al. Niepodległości. Panowało tu jednak duże bezrobocie, a poparciem politycznym cieszyli się nacjonaliści (w tym NSDAP). Mimo silnego nacisku germanizacyjnego miasto pozostało ośrodkiem polskości. Działały tu polskie organizacje społeczne, m.in. od 1924 oddział Związku Polaków w Niemczech. Od 1 września 1922 istniał tu wicekonsulat, a od 1930 konsulat RP. Od 1917 w Pile istniał również polski chór "Halka" śpiewający w każdą niedzielę oraz ważniejsze święta kościelne i państwowe Polski. Działał on do ostatniej niedzieli sierpnia 1939.

W 1939 utworzono obóz przejściowy dla cywilnej ludności polskiej. W czasie II wojny światowej Piła była dużym ośrodkiem przemysłu zbrojeniowego. W 1945 miasto zamieniono w twierdzę i włączono w system umocnień Wału Pomorskiego. Pierwszy pierścień obrony, wysunięty na dalekie przedpola miasta, obejmował m.in. Płotki, Leszków, Kalinę. Piłę obsadzono dużym garnizonem (24 tys. żołnierzy rozmaitego autoramentu). Miasto zostało zdobyte po ciężkich walkach trwających od 24 stycznia do 14 lutego 1945 przez oddziały wchodzące w skład 47 Armii radzieckiej. Wskutek działań wojennych Piła została zniszczona w 72% (centrum w 90%), najbardziej ze wszystkich większych miast Wielkopolski.

Czasy powojenne

Po wojnie Piła wróciła do Polski. Niemiecka ludność miasta uległa wysiedleniu. Odbudowa, początkowo powolna, na szerszą skalę prowadzona była od 1965. Do niedawna w mieście istniało duże lotnisko wojskowe. W latach 1946-1951 i ponownie od 1 stycznia 1999 Piła była stolicą powiatu, w latach 1951-1975 powiatem miejskim, a w latach 1975-1998 stolicą osobnego województwa. 1 stycznia 1999 jako jedno z trzech byłych miast wojewódzkich, nie stała się miastem na prawach powiatu.

Ludność

Piła jest pod względem liczby mieszkańców czwartym miastem województwa wielkopolskiego (po Poznaniu, Kaliszu i Koninie, a przed Ostrowem Wielkopolskim i w 2010 roku liczyła 74 550 mieszkańców. Podobnie jak w większości dawnych miast wojewódzkich zdegradowanych do roli siedziby władz powiatowych, również tutaj obserwuje się powodowany bezrobociem odpływ młodzieży po zakończeniu edukacji. Najwięcej mieszkańców — 76 849 — Piła liczyła w roku 1998,, od tego czasu liczba osób zameldowanych na pobyt stały i czasowy oscyluje wokół 75 tysięcy.

Duża powierzchnia miasta wpływa na niską gęstość zaludnienia – 726 os./km². Faktyczna gęstość zaludnienia w obszarze zwartej zabudowy (21,76 km²) jest jednak znacznie wyższa, a dużą część administracyjnego obszaru miasta zajmują lasy i tereny zielone, tereny uprawne, obszary przemysłowe i poprzemysłowe, a także innego rodzaju nieużytki.

Przyrost naturalny w latach 2002-2009 był dodatni i wynosił: 0,249% w 2002, 0,193% w 2003, 2005 i 2009, 0,27% w 2004, 0,151% w 2006, 0,207 w 2007 i 0,293% w 2008. Odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym w roku 2009 wynosił 14,95 i systematycznie wzrasta.

Ludność Piły w latach 1995-2010
1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
75 994	76 610	76 625	76 849	75 001	74 900	75 094	75 197	75 293	75 248	75 144	74 720	74 687	74 735	74 638	74 550

Architektura

W Pile, z powodu zniszczeń wojennych oraz późniejszych wyburzeń, nie zachowało się wiele obiektów zabytkowych.

Zabytki sakralne

• modernistyczny kościół św. Antoniego o awangardowej formie architektonicznej z lat 1929-1930, arch. Hans Herkommer ze Stuttgartu; jednolite stylowo wnętrze utrzymane w stylu katakumbowym
  • w ołtarzu głównym jeden z największych w Europie krucyfiksów, wykonany z jednego kawałka drewna, o wys. 7 m, pokryty płatkami brązu.
• neobarokowy kościół św. Rodziny z lat 1912-1915 z dwiema wieżami
• neogotycki kościół poewangelicki św. Stanisława Kostki z lat 1895-1896
• neogotycki kościół poewangelicki Matki Boskiej Częstochowskiej z lat 1892-1893 (osiedle Motylewo)

Inne zabytki

• dom, w którym urodził się Stanisław Staszic, z ok. połowy XVIII w., zbudowany z muru pruskiego, zniszczony w 1945 r., odbudowany w 1948 r., gruntownie odnowiony w 1986 r., obecnie Muzeum Stanisława Staszica
  • na ścianie tablica pamiątkowa ku czci Stanisława Staszica
• dawny arsenał Landwehry z lat 1843-1844
• kasyno oficerskie z ok. 1914 r., obecnie Wojskowa Agencja Mieszkaniowa
• zespół budynków z lat 1926-1930 przy pl. Staszica:
  • modernistyczny gmach władz dawnej rejencji pilskiej, obecnie Szkoła Policji
  • teatr, biblioteka i muzeum, po zniszczeniach wojennych odbudowany w 1960 r., obecnie Pilski Dom Kultury im. Leona Kruczkowskiego i obiekty szkoły policji
  • konsystorz ewangelicki i urząd finansowy, obecnie Urząd Miejski i Poszukiwania Nafty i Gazu "NAFTA"
• neogotycki budynek seminarium nauczycielskiego z lat 1902-1904 z salą gimnastyczną, obecnie Szkoła Podstawowa nr 7
• modernistyczny budynek gimnazjum im. von Steina z 1931 r., obecnie Liceum Ogólnokształcące
• fragment budynku dawnej poczty z lat 1893-1895, w stylu neorenesansu niemieckiego, obecnie Telekomunikacja Polska S.A. W 1994 r. część zburzona w 1945 r. została odbudowana w nowoczesnej formie, zachowując ogólną bryłę budynku.
• dworzec kolejowy z 1853 r., przebudowany w 1876 roku
• Parowozownia Pilska wybudowana w latach 1870-1874 zwana Okrąglakiem
• klasycystyczny budynek loży masońskiej z połowy XIX w., obecnie Wyższa Szkoła Biznesu
• neogotycki instytut głuchoniemych z ok. 1870 r., obecnie fragment Szkoły Podstawowej nr 5
• Nowy Dom Strzelecki z 1896 r., o konstrukcji z muru pruskiego, obecnie pensjonat
• budynek z ok. 1920 r., w którym w latach 1928-1934 mieścił się konsulat polski
• budynek z ok. 1875 r., w którym w latach 1934]1939 mieścił się konsulat polski, obecnie Muzeum Okręgowe
  • na ścianie tablica upamiętniająca siedzibę konsulatu
• kasyno oficerskie z czwartej ćwierci XIX w., obecnie Invest Bank
• schrony bojowe na wschodnich obrzeżach miasta z lat 1939-1944, fragment umocnień Wału Pomorskiego
• kamienice z przełomu XIX i XX w., m.in. przy ul. 14 Lutego, Ludowej, Roosevelta, Bydgoskiej, 11 Listopada, Buczka, Okrzei, Kilińskiego, Kolbego, Popiełuszki
• na przedmieściu Motylewo kilka chałup wiejskich z XIX w.

Nieistniejące obiekty historyczne

Oprócz tego w Pile istniały jeszcze inne budynki, które dziś mogłyby być zabytkami; zostały one przeważnie zniszczone w 1945 r. i rozebrane w latach późniejszych:

• Kościół św. Jana Chrzciciela i NMP, później św. Janów – najcenniejszy zabytek Piły, z późnogotyckim prezbiterium z lat 1619-1628 i późnobarokową nawą z końca XVIII wieku, spalony w 1945 r. i rozebrany w 1975 r. mimo kilku projektów odbudowy; obecnie na jego miejscu stoi Hotel Gromada.
• synagoga w okolicach al. Piastów (dawniej Rynek Żydowski) z 1841 r., spalona w 1938 r.
• kościół luterański, tzw. miejski, na pl. Zwycięstwa z 1822 r.
• budynek sądu na ul. Boh. Stalingradu z 1825 r.
• ratusz na pl. Zwycięstwa z 1837 r.
• kościół ewangelicki św. Jana na ul. Buczka z lat 1909-1911
• kościół sekty Jana Czerskiego, później staroluterański, na ul. Wodnej z 1845 r., rozebrany ok. 1950 r.
• eklektyczna, secesyjna i modernistyczna mieszkalna i handlowa zabudowa śródmieścia z XIX i 1. połowy XX wieku (m.in. przy Nowym Rynku – pl. Zwycięstwa i Starym Rynku – rejon skrzyżowania ul. Wodnej i Piekarskiej).

Pomniki

• pomnik Tysiąclecia Polski i powrotu Ziem Zachodnich do Macierzy (1966, proj. Jerzy Sobociński)
• pomnik Stanisława Staszica (1960, rzeźb. Edward Haupt)
• obelisk ozdobiony reliefami związanymi z dziejami miasta (1964, proj. Józef Kopczyński)
• pomnik ofiar stalinizmu (1996)
• pomnik kolejarzy – pionierów miasta Piły (1973)
• popiersie Stanisława Staszica (1991, proj. Andrzej Lejszys)
• pomnik więźniów obozu "Albatros" (1985)
• głaz-pomnik ks. Bolesława Domańskiego
• głaz-pomnik z okazji 25-lecia NSZZ "Solidarność" (2005)
• głaz-pomnik powstańców wielkopolskich (1999)
• pomnik Jana Pawła II (2006)

Cmentarze

• na przedmieściu Leszków dwa duże cmentarze wojenne:
  • jeńców zmarłych w pilskim obozie w latach 1915-1918
  • żołnierzy polskich i radzieckich poległych w 1945 r., m.in. w walkach o Piłę
• cmentarz katolicki przy ul. Salezjańskiej z ok. 1840 r.
• cmentarz katolicki przy al. Powstańców Wielkopolskich z połowy XIX w.
• cmentarz prawosławny, tzw. choleryczny, z 1914 r., znajdujący się na północny wschód od Leszkowa, położony głęboko w lesie
• cmentarz komunalny przy ul. Motylewskiej
• Cmentarz żydowski w Pile

Architektura współczesna

• Kolegium Uniwersytetu Adama Mickiewicza - ul. Kołobrzeska
• Młodzieżowy Dom Kultury i Biuro Wystaw Artystycznych - ul. Okrzei
• hotel "Gromada" (dawniej "Rodło", 1977-1987) - al. Piastów, najwyższy budynek w mieście
• kościół NMP Wspomożenia Wiernych
• Philips Enabling Technologies Group (architektura przemysłowa) – al. Powstańców Wielkopolskich
• Philips Electronics (architektura przemysłowa) – ul. Przemysłowa

Atrakcje przyrodnicze

• Park Miejski im. Stanisława Staszica rozplanowany w 1900 r. (pow. 11,6 ha) z bogatym drzewostanem i zabytkową żelazną altaną z 1904 roku. Kompleks w całości objęty ochroną i wpisany do rejestru zabytków.
• Park na Wyspie między odnogami Gwdy, założony w 1976-1978, z efektowną fontanną

• w północnej części miasta położony jest rezerwat krajobrazowy "Kuźnik" (pow. 96 ha)
• na przedmieściu Kalina rośnie 19 dębów-pomników przyrody
• w granicach miasta leżą jeziora:
  • Duży Kuźnik (pow. 1,0 ha), na terenie rezerwatu "Kuźnik"
  • Mały Kuźnik (pow. 1,0 ha), na terenie rezerwatu "Kuźnik"
  • Rudnickie (pow. 34,15 ha, głęb. 3,2 m), na terenie rezerwatu "Kuźnik"
  • Kuźniczek, na terenie rezerwatu "Kuźnik"
  • Piaszczyste (pow. 6,48 ha), nad nim kąpielisko
  • Płocie (Płotki) jezioro o pow. 44,1 ha i głębokości 23,9 m), nad nim duży ośrodek wypoczynkowy
  • Piaseczno / Jeleniowe (pow. 13,2 ha, głęb. 25 m)
  • Bagienne (pow. 14 ha)
  • Okoniowe (pow. 2,9 ha)
  • dwa sztuczne zalewy na Rudzie: Koszyce I (pow. 104 ha) i Koszyce II, powstałe w latach 1977-1981
  • sztuczny zalew na Gwdzie (pow. 46 ha), powstały przy elektrowni wodnej "Koszyce"
• ponadto w granicach miasta znajduje się 19 stawów

Transport

Transport kolejowy

Piła jest ważnym węzłem kolejowym, obszar miasta przecina sześć linii kolejowych: 18 (Kutno-Piła Gł.), 203 (Tczew-Piła Gł.-Kostrzyn), 354 (Poznań POD-Piła Gł.), 374 (Piła Gł.-Bzowo Goraj), 403 (p.odg. Piła Północ-Ulikowo) i 405 (Piła Gł.-Ustka). Na terenie miasta znajduje się jeden dworzec kolejowy — Piła Główna — oraz trzy przystanki osobowe — Piła Podlasie na linii 203 oraz Piła Kalina i Piła Leszków (ten ostatni nieczynny od 2008) na linii 354. Mimo że pilski węzeł kolejowy jest jednym z największych na terenie województwa wielkopolskiego, niskie parametry eksploatacyjne poszczególnych linii kolejowych spowodowały, że jest to jedyny ośrodek, w którym nie zwiększono liczby połączeń po przejęciu spółki Przewozy Regionalne przez samorządy.

Obecnie do stacji Piła Główna docierają pociągi klasy REGIO oraz sezonowo interREGIO, uruchamiane przez Przewozy Regionalne, oraz pociągi TLK, uruchamiane przez spółkę PKP Intercity.

Stacja towarowa znajduje się na zachód od stacji pasażerskiej, wzdłuż torów linii nr 203. Dużą jej część z górką rozrządową została rozebrana, co znacznie ograniczyło jej możliwości przeładunkowe.

Transport drogowy

Drogi przechodzące przez Piłę

Droga	Trasa	Osiedla
droga krajowa nr 10	Szczecin – Stargard Szczeciński – Piła – Bydgoszcz – Toruń – Płońsk	Koszyce, Jadwiżyn, Podlasie
droga krajowa nr 11	Kołobrzeg – Koszalin – Piła – Poznań – Ostrów – Kępno – Lubliniec – Bytom	Koszyce, Jadwiżyn, Podlasie, Motylewo
droga wojewódzka nr 179	Piła – Rusinowo – Gorzów Wielkopolski	Śródmieście, Górne
droga wojewódzka nr 180	Piła – Trzcianka – Wieleń	Śródmieście, Staszyce
droga wojewódzka nr 188	Piła – Złotów – Człuchów	Śródmieście, Zamość, Jadwiżyn

Drogi: nr 10 i nr 11 biegną po obwodnicy. W 2011 roku ukończona została budowa obwodnicy śródmiejskiej. W mieście czynny jest dworzec autobusowy PKS.

Transport miejski

W mieście funkcjonuje Miejski Zakład Komunikacji, obsługujący 17 linii miejskich, 4 podmiejskie, 3 specjalne i 1 rekreacyjna. Oprócz przewozów wewnątrz miejskich obsługuje on również połączenia z Dolaszewem, Ujściem, Ługami Ujskimi, Mirosławiem, i Byszkami.

W mieście znajduje się około 18 km dróg rowerowych

Transport lotniczy

W północno-zachodniej części miasta zlokalizowane jest duże lotnisko, do niedawna użytkowane przez wojsko. Obecnie jego część jest użytkowana przez Aeroklub Ziemi Pilskiej. Padają propozycje wykorzystania lotniska do regionalnego ruchu pasażerskiego. Na części terenu lotniska powstaje Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pierwsza jego część oddano do użytku w październiku 2010 roku.

Gospodarka

W 2006 roku zarejestrowanych w Pile było 8211 podmiotów gospodarczych, w tym 6519 to osoby fizyczne prowadzące działalność. W tymże roku w mieście działały 72 spółki z udziałem kapitału zagranicznego.

Najwięcej firm prowadziło działalność w zakresie handlu i napraw (2 604), następnie obsługi nieruchomości i firm (1 478), budownictwa (689), przetwórstwa przemysłowego (637). Największą firmą w Pile jest Philips Lighting Poland S.A., dający zatrudnienie 5239 osobom. Do 2010 r. była to również duża drukarnia Winkowski Sp. z o.o. posiadająca 1840 pracowników, ale uległa likwidacji, co wiąże się ze znacznym przyrostem stopy bezrobocia w mieście.

Piła jest jednym z 4 głównych ośrodków gospodarczych Wielkopolski i największym na północy województwa.

Edukacja

Bezpieczeństwo

W Pile działa Komenda Powiatowa Policji (ul. Bydgoska) oraz Komenda Powiatowa PSP wraz z dwoma jednostkami ratowniczo-gaśniczymi (JRG 1 ul. Moniuszki, JRG 2 ul. Lelewela)

Kultura

W Pile są dwa muzea, które w 2007 r. zwiedziło 26 819 osób. W mieście działa też kino kameralne (Koral). W 2007 r. odwiedziło je 183 171 widzów.

• Kina:
  • Helios 4 sale + 3D
  • Koral
  • Premiera (nie funkcjonuje od 11 grudnia 2008)
  • Iskra (nie funkcjonuje od 27 lutego 2009)
• Instytucje kultury:
  • Pilski Dom Kultury im. Leona Kruczkowskiego
  • Młodzieżowy Dom Kultury
  • Muzeum Okręgowe im. Stanisława Staszica, zbiory: historia, sztuka (m.in. wyposażenie wnętrz mieszczańskich z przełomu XIX i XX w., sztuka secesyjna), etnografia, archeologia
  • Muzeum Stanisława Staszica, zbiory: stasziciana, dział przyrodniczy
  • Biuro Wystaw Artystycznych i Usług Plastycznych
  • Towarzystwo Miłośników Miasta Piły
  • Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna im. Pantaleona Szumana z 9 filiami
  • Biblioteka Pedagogiczna
• Imprezy kulturalne:
  • Dni Piły
  • Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny "Bukowińskie Spotkania"
  • Międzynarodowe Targi Inicjatyw Teatralnych
  • Ogólnopolski Festiwal Teatrów Rodzinnych "Teatr-pasja rodzinna"
  • Rytm Ulicy

Media

• Prasa
  • Tygodnik Pilski – tygodnik, ukazuje się od 1979 roku
  • Tygodnik Nowy – tygodnik, ukazuje się od 14 lutego 1990 roku
  • Tętno Regionu
  • Express Lokalny
  • Twoje 7 Dni
  • faktypilskie.pl – miesięcznik, ukazuje się od 12 października 2009
  • Polska Głos Wielkopolski
• Radio
  • RMF MAXXX Piła
  • Radio Eska Piła
  • Radio VOX FM
  • Radio Merkury – posiada redakcję w Pile
  • Radio Koszalin – posiada redakcję w Pile
• Telewizja
  • TV Asta – telewizja lokalna Asta w Pile
  • Express TV – program lokalny nadawany w sieci kablowej Vectra w Pile
  • TVP Poznań – posiada korespondenta w Pile
• Internet
  • portal asta24.pl
  • portal Fakty Pilskie
  • portal Życie Piły
  • portal Sportowa.pila.pl
  • portal 7dni.pila.pl
  • portal DziennkNowy.pl
  • portal ExpressTV.pl

Turystyka

Sport

Kluby sportowe

Piła to także ośrodek sportowy, istnieją tu drużyny siatkarskie:

• kobieca, grająca w PlusLidze Kobiet PTPS Piła (dawniej PTPS Nafta-Gaz Piła). Nafta jest 4-krotnym Mistrzem Polski i 4-krotnym zdobywcą Pucharu Polski.
• męska MUKS Joker Rodło Piła, którego drużyna seniorów w sezonie 2005/06 występowała w Polskiej Lidze Siatkówki
• kobieca PTPS II Piła.

Miasto znane jest także także z sukcesów na żużlu. KS Stokłosa Polonia Piła obecnie startuje w rozgrywkach I ligi polskiej. Wcześniej, jako TS Polonia Piła zdobywał takie prestiżowe tytuły jak:

• Drużynowy Mistrz Polski na Żużlu, dwukrotny wicemistrz oraz dwukrotny zdobywca brązowego medalu
• Młodzieżowy Drużynowy Mistrz Polski oraz sześciokrotny wicemistrz
• zdobywca Klubowego Pucharu Europy

Zawodnicy Polonii zdobywali też czołowe miejsca w zawodach indywidualnych takich jak: IMP, MIMP i MMPPK, Turniej o Złoty Kask, Turniej o Srebrny Kask, Turniej o Brązowy Kask.

W sezonie 2008/2009 zaczął działać klub koszykarski KS Basket Piła. 23 maja 2010 r. awansował do II ligi. Kluby piłkarskie to występująca w pilskiej klasie okręgowej TP Polonia Piła, która jest spadkobierczynią Polonii Piła - klubu założonego w 1945 r. i grającego m.in. w III lidze oraz grającego w B klasie AKS Eurocentrum Piła. W Pile znajduje się także klub kolarstwa MTB UKS Solano – Sport Piła oraz motocrossowy Cross-ATV Piła.

Istniał tu także Miejski Klub Piłkarski 1999 Piła, który został założony w 1999 r. i występował m.in. w IV lidze. Po sezonie 2006/07 klub został wycofany z rozgrywek.

Lekkoatletyka: PLKS Gwda Piła, KS Gwardia Piła

Sporty walki: KS Sokół Piła, UKS 6 Judo Piła, KS Gwardia Piła, Samuraj Gold Team Piła, Jopek Gold Team Piła, Fight Club Piła, MMA GŁD Team Piła

Obiekty sportowe

• hala sportowo-widowiskowa MOSiR
• hala sportowa przy ulicy Bydgoskiej
• hala sportowa KS "Sokół"
• hala sportowo-widowiskowa przy Zespole Szkół Gastronomicznych w Pile
• stadion MOSiR
• stadion "Polonia"
• stadion "Gwardia"
• stadion "Szuwarek"
• pływalnia kryta "Wodnik"
• Aquapark Piła
• Strzelnica Myśliwska Centrum Szkolenia Strzeleckiego
• ośrodek wypoczynkowy nad Jeziorem Płocim
• ośrodek wypoczynkowy nad Jeziorem Piaszczystym

Wspólnoty religijne

Większość mieszkańców Piły stanowią wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego. Na terenie miasta działalność religijną prowadzą także trzy Kościoły protestanckie: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pile, zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan i zbór Kościoła Zielonoświątkowego. Działalność w miejscowych zborach prowadzą również Świadkowie Jehowy.

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu
• Szkoła Zen Kwan Um w Polsce

Chrześcijaństwo

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pile

• Kościół rzymskokatolicki
  • parafia
• Kościół Wolnych Chrześcijan
  • zbór Kościoła Wolnych Chrześcijan

• Kościół Zielonoświątkowy
  • zbór

• Świadkowie Jehowy
  • zbór

Miasta partnerskie

Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Châtellerault	Francja	23.04.1994
Cuxhaven	Niemcy	24.05.1996
Dmitrów	Rosja	27.05.2005
Kronsztad	Rosja	14.05.1993
Schwerin	Niemcy	24.05.1996

Ludzie związani z Piłą

Honorowi Obywatele Piły

• 2000 – Roman Zaranek
• 2001 – Andrzej Śliwiński
• 2002 – Marek Borowski
• 2003 – Stanisław Kozłowski
• 2004 – Bogdan Toboła (pośmiertnie)
• 2004 – Henryk Pankau (pośmiertnie)
• 2004 – Zygmunt Boras
• 2005 – Bernard Wojciechwoski
• 2006 – Roman Dąbrowski
• 2006 – Tadeusz Winkowski
• 2007 – ks. Stanisław Styrna
• 2008 – Jan Gruchała (pośmiertnie)
• 2009 – prof. Kazimierz Pająk
• 2010 – Franciszek Leszczyn
• 2011 – Aleksandra Błażejewska

Posłowie i senatorowie z pilskiego okręgu wyborczego

Piła w popkulturze

• O Pile traktuje cały tekst piosenki Piła tango z płyty Piła tango zespołu Strachy na Lachy. Tekst, którego autorem jest Krzysztof Grabowski, to subiektywne wspomnienia przeszłości spędzonej w Pile.
• O Pile mówi prezenterka w odcinku 140 serialu "Świat według Kiepskich", gdy wspomina o miastach, z których zgłosili się osoby do konkursu.
• O Pile wspomina zespół Vavamuffin w piosence "Poland story"
• W tekście piosenki "Odlotowa Dorota" zespołu Pidżama Porno, w drugiej zwrotce znalazł się tekst "Przyjedź tylko na wagary do Piły/do miasta biznesu i seksu". Z tego powodu Piła często nazywana jest "miastem biznesu i seksu" (częściej funkcjonuje jako "miasto seksu i biznesu"). Autorem tekstu jest Krzysztof Grabowski
• Jeden z odcinków "Dlaczego Ja" ma miejsce w Pile.
• Piła pojawia się w dialogu w filmie Testosteron. Fistach (Tomasz Karolak) opowiada o znajomości z dziewczyną z Piły („Poznałem wtedy w Pile dziewczynę. Z Oazy była. (…) Panie Boże ja nie chcę mieszkać w tej obskurnej Pile…”)
• W Pile rozgrywa się niewielki fragment akcji powieści kryminalnej "Upiory spacerują nad Wartą" Ryszarda Ćwirleja
• Teledyski zrealizowane w Pile:
  • Strachy na Lachy – Krew z szafy: zdjęcia w całości zrealizowane na lotnisku w Pile
  • Verba – Młode Wilki 6: zdjęcia w całości zrealizowane w Pile, m.in. parku miejskim w Pile (charakterystyczna altana)
  • Verba – Nie łam mi serca: zdjęcia w części zrealizowane w Pile, m.in. nad Zalewem Koszyce
  • Gosia Andrzejewicz – Trochę ciepła: zdjęcia w całości zrealizowane w restauracji Pomarańczowy Fortepian w Pile
  • The Cuts – Smutna dziewczyna: zdjęcia w całości zrealizowane w Pile (m.in. w produkującej materace firmie Topi i w klubie Old 7 Pub])