Słupca

Słupca – miasto w województwie wielkopolskim, na Równinie Wrzesińskiej, siedziba gminy Słupca i powiatu słupeckiego.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa konińskiego.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 13 943 mieszkańców.

Słupca jest znaczącym historycznie i regionalnie ośrodkiem wschodniej Wielkopolski, o korzystnym położeniu przy drodze krajowej, 70 km na wschód od Poznania. Swój rozwój i znaczenie zawdzięcza między innymi dogodnemu położeniu geograficznemu w centrum Polski. Gmina miejska Słupca jest najmniejszą gminą w powiecie słupeckim, zajmuje 1,23% powierzchni powiatu. Gmina miejska Słupca sąsiaduje od zachodu z gminą Strzałkowo, natomiast od wschodu z gminą wiejską Słupca.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 Słupca ma obszar 10,31 km², w tym:

• użytki rolne: 57%
• użytki leśne: 4%
• pozostałe grunty 39%

Miasto stanowi 1,23% powierzchni powiatu.

Nazwa

Nazwa "Słupca" pojawia się w źródłach pisanych dopiero w XIII wieku, choć w odbiegającym zapisie, wynikającym z języka, w którym notatka o Słupcy była sporządzona. Pojawiają się więc takie nazwy jak: "Slupcza", "Slubzec", "Sluptza", "Słupcza". Polska nazwa na przestrzeni dziejów prawie nie uległa zmianom. Etymologicznie jest to nazwa pochodząca od wyrazu "słup", z którego przez dodanie końcówki "-ca" utworzono nazwę miejscowości. Związek z konkretnym, rzeczywistym obiektem (słupem) jest trudny do wyjaśnienia. Być może chodziło o jakąś budowlę lub urządzenie (fortyfikacja obronna) zrobione ze słupów, wzmacniające wały grodu

Historia Słupcy

• 750 - 400 lat p.n.e. - budowa osady kultury łużyckiej, "kopca szwedzkiego". Kultury łużyckiej, jej osad jak i przedstawicieli nie można wiązać z późniejszą ludnością słowiańską.
• 1176 i 1196 - pierwsze informacje o kościele parafialnym pod wezwaniem św. Wawrzyńca w księdze nadań Łaskiego.
• 15 listopada 1290 (Dłusk), zgoda księcia kaliskiego i poznańskiego Przemysła II na lokację miasta na prawie niemieckim.
• 1296 - ponowna lokacja przez biskupa poznańskiego Jana Gerbicza, tym razem na prawie średzkim. Miasto otrzymuje cały szereg nowych nadań i przywilejów. Słupcę zamieszkuje około 1000 mieszkańców.
• 11 listopada 1314 - Władysław I Łokietek nadaje Słupcy przywilej założenia mennicy i bicia monety.
• 1315 - Władysław Łokietek nadaje przywilej urządzania co roku wielkiego trzydniowego jarmarku.
• 1331 - najazd krzyżacki, spalenie miasta.
• 1356 - Kazimierz III Wielki zwalnia Słupcę z opłat celnych na terenie całego państwa.
• 1375-1382 - budowa murów obronnych o długości 1100 m na polecenie Mikołaja z Górki. Chroniły 9 hektarów gruntów miejskich. W ich ciągu wybudowano dwie bramy: od północy Toruńską, od południa Pyzderską, oraz dwie furty: zachodnią - Poznańską i wschodnią - Konińską.
• 1402-1433 - 11 osób ze Słupcy studiowało na uniwersytecie w Krakowie.
• 1421 - powstaje Kaplica św. Ducha ze szpitalem.
• 1427 - powstaje Kaplica św. Krzyża.
• 1441 - Marcin ze Słupcy zostaje kierownikiem szkoły parafialnej.
• 1454-1466 - wojna trzynastoletnia - miasto Słupca wysyła 20 zbrojnych, podobnie jak 9 największych miast wielkopolski.
• koniec XV - Słupcę zamieszkuje około 2000 osób.
• 1523 - sukiennicy słupeccy otrzymują przywilej stemplowania specjalnym znakiem swoich wyrobów.
• 1655-1660 - wojna ze Szwecją - kilkukrotne rabowanie miasta.
• 1793 - II rozbiór Polski - Słupca miastem pruskim.
• 1794 - Słupca punktem zbornym powstańców wielkopolskich w czasie insurekcji kościuszkowskiej.
• 1815 - po kongresie wiedeńskim i Słupca znajduje się w województwie kaliskim, pod panowaniem rosyjskim.
• przełom XVIII i XIX w. - rozebranie murów miejskich.
• XIX w. - odrodzenie gospodarcze. Słupca na szlaku komunikacyjnym do Berlina.
• 1867 - utworzenie powiatu słupeckiego w guberni kaliskiej.
• ok. 1880 - zbudowanie cerkwi w Słupcy.
• 1893 - powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej.
• 1915 - pomiędzy Słupcą i Strzałkowem powstaje olbrzymi obóz jeniecki.
• 1919 - utworzenie powiatu słupcekiego w województwie łódzkim.
• 1922 - wybudowanie linii kolejowej Kutno - Strzałkowo daje miastu bezpośrednie połączenia kolejowe z Poznaniem i Warszawą.
• 1926 - odsłonięcie pomnika Niepodległości na słupeckim rynku.
• 1932 - miasto przestaje być siedzibą powiatu.
• 1939-1945 - w wyniku okupacji hitlerowskiej śmierć ponosi około 1800 mieszkańców Słupcy pochodzenia żydowskiego.
• 1949-1950 - w Słupcy działa Polska Partia Wolności, organizacja antyreżimowa i antykomunistyczna.
• 1957 - miasto ponownie staje sie siedzibą powiatu w województwie poznańskim.
• 1972 - zakończenie budowy Wytwórni Konstrukcji Stalowych Mostostal - największego zakładu w Słupcy.
• 1975 - reforma administracyjna, miasto przestaje być siedzibą powiatu.
• 1 stycznia 1999 - Słupca po raz czwarty staje się siedzibą powiatu w województwie wielkopolskim.
• 1999 - powstaje Unia Słupczan.
• 2009 - gazyfikacja miasta.

Architektura

Zabytki

Wpisane do rejestru zabytków KOBiDZ obiekty na terenie miasta Słupcy:

• Założenie urbanistyczne - Nr rej.: 55/544 z 23.02.1956
• Kościół św. Wawrzyńca w Słupcy - Górujący nad miastem kościół gotycki pod wezwaniem św. Wawrzyńca z połowy XVw. Został zregotyzowany w latach 1948-1958 r. Jest on murowany z cegły w układzie polskim z wykorzystaniem kamieni narzutowych. Kościół posiada trójnawowe, halowe wnetrze z sklepieniem gwiaździstym. W nim krucyfiks oraz rzeźba Matki Boskiej Bolesnej (XV w.), późnorenesansowy tron biskupi (początek XVII w.) oraz kropielnica gotycka (XV w.), nr rej.: 59/623 z 25.04.1958 roku.
• Kościół św. Leonarda w Słupcy - Drewniany kościół pod wezwaniem św. Leonarda (XVI w.) kryty gontem. W jego wnętrzu znajduje się obraz św. Leonarda (gotyk, (ok. 1460r), kamienna kropielnica (1521r). Godnym uwagi obiektem jest uznany za cudowny krucyfiks (ok. 1500 r), nr rej.: 60/624 z 25.04.1958 roku.
• Zajazd pocztowy w Słupcy - Zajazd Pocztowy w Słupcy znajduje sie na ulicy Kościuszki, powstał w pierwszej połowie XIX wieku, nr rej.: 405/147 z 7.04.1988 roku

Do obecnych czasów zachował się fragment średniowiecznych murów miejskich (ul. Kościuszki),nr rej.: 405/147 z 7.04.1988, zbudowanych w latach 1375 - 1382 i rozebranych w latach 1880-1887, oraz budynek dawnej synagogi z połowy XIX w. (ul. Bożnicza 11). Do naszych czasów nie zachowała sie w Słupcy cerkiew, została rozebrana w roku 1928.

Cmentarze - Aktualnym miejscem pochówku, a zarazem cmentarzem komunalnym jest cmentarz Świętego Krzyża przy ulicy Cmentarnej. Przed II Wojną Światową w Słupcy znajdował sie jeszcze drugi cmentarz katolicki przy kościele św. Leonarda, oraz cmentarze niekatolickie, świadczące o róznorodności narodowościowej i religijnej przedwojennej Słupcy. Do dziś nie przetrwały cmentarz prawosławny przy ulicy Szeluty, oraz cmentarz żydowski przy ulicy Gajowej. Miejsca te upamiętniają pomniki.

Demografia

Podstawowe dane demograficzne

Według danych z 2004 r. Słupcę zamieszkiwało 14 446 osób. Pod względem liczby ludności Słupca zajmuje 30 miejsce spośród wszystkich 109 miast województwa wielkopolskiego. Ludność zamieszkała w Słupcy stanowi ok. 25% ludności powiatu słupeckiego i około 4,3% całego województwa wielkopolskiego.

Gęstość zaludnienia wynosi 1 403 osoby/km² powierzchni. Tak wysoki wskaźnik jest spowodowany niewielką powierzchnią miasta (10,31 km²).

Przewaga kobiet nad mężczyznami w społeczności miasta jest podobna jak w całym województwie wielkopolskim. Wskaźnik feminizacji w roku 2004 wyniosła 106 (średnio w woj. wielkopolskim 106,5). Czyli na 100 mężczyzn w Słupcy przypada 106 kobiet, (patrz Tab.1.).

Dane z 30 czerwca 2004:

Struktura wiekowa ludności miasta pokazuje, iż najwięcej jest ludzi w wieku średnim (40 - 49 lat), oraz ludzi młodch (10 - 19 i 20 - 29 lat), patrz Tab.2. Średni wiek mieszkańca Słupcy wynosi 37 lat.

źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002

Najwięcej osób zamieszkałych w Słupcy - 49,43% (dane z roku 2002) ma wykształcenie podstawowe i zasadnicze zawodowe. Niemal co trzecia osoba zamieszkała na terenie miasta posiada wykształcenie średnie. Osoby z wykształceniem wyższym i policealnym stanowią 15,4% mieszkańców Słupcy. Kobiety są lepiej wykształcone od mężczyzn. Około 56% kobiet posiada wykształcnie średnie lub wyższe, wobec 41% mężczyzn legitymujących sie takim wykształceniem.

Znane osoby związane z Słupcą

• Marcin ze Słupcy
• Maciej ze Słupcy (syn Mikołaja)
• Jan ze Słupcy (syn Mikołaja)
• Jan ze Słupcy (syn Jana)
• Damian Augustyniak - piłkarz
• Jerzy Dembczyński - rektor Politechniki Poznańskiej
• Edward Fiszer - poeta
• Cezary Goralski - autor słupeckiego pomnika niepodległości
• Eugeniusz Grzeszczak - polityk
• Marian Jarecki - społecznik
• Mieczysław Jerzy Künstler - sinolog, językoznawca
• Kacper Kobyliński- społecznik
• Stefan Korboński - działacz podziemia
• Łukasz Kuropaczewski - gitarzysta klasyczny
• Edward Przanowski - inżynier i architekt powiatowy w Słupcy w XIX w., żołnierz Powstania Styczniowego
• Janusz Rewers - kabareciarz
• Franciszek Szczygłowski - ksiądz, społecznik, działacz oświatowy
• Apolinary Szeluto - muzyk, kompozytor
• Jan Szypowski - wojskowy polski, współtwórca COP, szef uzbrojenia AK
• Adam Topolski - piłkarz, trener
• David Topolski - piłkarz
• Henryk Wolski - podróżnik
• Grażyna Harmacińska-Nyczka - malarka

Poczet burmistrzów Słupcy

• Antoni Kryłów (1918)
• Stanisław Trębaczkiewicz (1919 - ?)
• Wincenty Balewski (? - 1924)
• Tadeusz Parys (1924 - 1927)
• Jan Czajewicz (1927 - 1939)
• Zdzisław Giszter (1982-1990)
• Karol Wyszomirski (1990 - 1998)
• Jerzy Mikołajewski (1998 - 2002)
• Marian Banaszak (2002 - 2006)
• Michał Pyrzyk (2006 - ?)

Komunikacja

Połączenia drogowe

Przez Słupcę przebiegają następujące drogi:

• DK92 - droga krajowa, łącząca Miedzichowo z Łowiczem, w jej ciągu południowa obwodnica Słupcy
• DW263 - droga wojewódzka, łącząca Słupcę z miastem Dąbie
• DW466 - droga wojewódzka, łącząca Słupcę z autostradą A2 (węzeł "Słupca") i dalej z Ciążeniem i Pyzdrami

Pozostałe drogi:

• Słupca - Giewartów (102)
• Słupca - Ląd (101)
• Słupca - Kąty (166)

Komunikacja autobusowa

Komunikację drogową pomiędzy Słupcą i innymi miastami czy miejscowościami zapewnia komunikacja autobusowa PKS Konin, PKS Gniezno, PKS Turek, PKS Poznań, PKS Łódź, PKS Białystok i inne. Dzięki tym przewoźnikom Słupca ma połączenie z miastami wojewódzkimi: Poznaniem, Łodzią, Warszawą, Zieloną Górą, Białymstokiem, oraz mniejszymi miastami leżącymi na tych trasach. Stosunkowo dobrze rozwinięta jest też sieć połączeń w powiecie słupeckim oraz byłym województwie konińskim - np. połączenie Słupca - Turek. Gorzej rozwinięta jest sieć połączeń w kierunkach północ - południe.

Komunikacja kolejowa

Przez Słupcę przebiega magistrala kolejowa Berlin–Moskwa. Stacja Słupca posiada bezpośrednie połączenia m.in. z Warszawą, Poznaniem, Szczecinem, Zieloną Górą,Krakowem, Lublinem, Przemyślem, Świnoujściem. Wybudowana została w latach 1919 - 1923 jako linia jednotorowa łącząca Strzałkowo z Kutnem, w trakcie II wojny światowej został dobudowany 2 tor. Decyzję o budowie linii kolejowej podjął Sejm odrodzonej Polski 11 kwietnia 1919 roku przyjmując odpowiednią ustawę (Dz.U. 1919 nr 32 poz. 268).

Środowisko Naturalne

Ukształtowanie powierzchni

Słupca położona jest na Równinie Wrzesińskiej stanowiącej część Wysoczyzny Gnieźnieńskiej (B. Krygrowski). Miasto leży na wysoczyźnie dyluwialnej z nałożoną na nią warstwą sandrową.

Klimat

Na podstawie rejestracji danych meteorologicznych przez Posterunek Meteorologiczny w Słupcy obliczono, że średnia temperatura roczna wynosi 7,8 °C (stycznia: -2,8 °C, lipca: 17,4 °C). Pod względem opadów atmosferycznych rejon Słupcy leży w strefie w której średnia roczna suma opadów wynosi 500-550 mm. W rejonie Słupcy dominują wiatry zachodnie (21,8%), południowo-zachodnie (12,9%) i północno-zachodnie (9,5%). Dominujący - zachodni kierunek wiatrów sprawia, iż w rejonie Słupcy przeważają masy powietrza polarno-morskiego. Dni bezwietrznych notuje sie około 17% w roku.

(dane IMGW- oddział w Poznaniu 1973-1987)

Gleby

W rejonie Słupcy spotyka sie trzy typy gleb: pseudobielicowe, brunatne wyługowane oraz czarne ziemie. Są to głównie gleby łatwe do uprawy, zawierające w wierzchnich warstwach piaski gliniaste lekkie i piaski gliniaste mocne. Stanowią one około 58% gruntów ornych. Oprócz tego w około 40% występują tu gleby lekkie zawierające w wierzchnich warstwach piaski luźne i słabo gliniaste.

Hydrografia

Słupca leży w dorzeczu Warty. Wszystkie cieki okolic Słupcy są prawymi dopływami rzeki Warty. Słupca leży nad jednym z tych dopływów – Rzeką Meszną. Meszna ma długość 38 km – wypływa z Jeziora Powidzkiego. Wpływa do Warty na zachód od Policka.

Jezioro Słupeckie utworzone zostało w latach 1954-55, w wyniku spiętrzenia Meszny. Ma powierzchnię 258 ha. Głębokość sięga od 1,85- 2,50 m. Jezioro wykorzystywane jest jako zbiornik retencyjny służący nawadnianiu użytków zielonych w dolinie rzeki Meszny. Jezioro stanowi zabezpieczenie przeciwpowodziowe, oraz jest miejscem rekreacji dla okolicznych mieszkańców, którzy chętnie wędkują i uprawiają sporty wodne.

Zieleń miejska

Tereny zielone stanowią ważną część miasta, i są chętnie odwiedzane przez słupczan. W mieście znajdują się następujące parki:

• Park Miejski w Słupcy
• Skwer Apolinarego Szeluty w Słupcy
• Park im. Jana Pawła II w Słupcy
• lasek miejski

Kultura, oświata, media, wyznania

Instytucje kulturalne

• Miejski Dom Kultury wraz z Kinem "Sokolnia" - ul. Traugutta 5
• Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna - ul. Mickiewicza 24
• Biblioteka Pedagogiczna - ul. Mickiewicza 24
• Muzeum Regionalne - ul. Warszawska 53
• Orkiestra Dęta OSP w Słupcy
• Zespół Szkół Muzycznych im. Apolinarego Szeluty - ul. Berlinga.
  • Słupeckie Towarzystwo Muzyczne
  • Społeczne Ognisko Muzyczne
• Słupeckie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne

Ze Słupcy wywodzi się zespół rockowy Zbuntowany Kaloryfer.

Imprezy kulturalne

W mieście Słupca cyklicznie odbywają się następujące imprezy kulturalne i kulturalno-rozrywkowe:

• Imprezje - Festiwal Filmów i Sztuki - (dawniej Prowincjonalia i Europrowincjonalia) tygodniowa impreza kulturalna mająca już trzyletnią tradycję, organizowana przez Miejski Dom Kultury w Słupcy, prezentująca szereg przedsięwzięć artystycznych takich jak teatry uliczne, koncerty oraz prezentacje kilkudziesięciu najnowszych i najciekawszych filmów europejskich. Projekcje filmów odbywają sie w kinie, namiocie filmowym, amfiteatrze, oraz w plenerze w sąsiednich miejscowościach.

• Wawrzynki Słupeckie to coroczna impreza sportowo-kulturalno-rekreacyjna, organizowana w sierpniu ku czci patrona jednej z słupeckich parafii - św. Wawrzyńca. Wawrzynki to zarówno koncerty instrumentalne, muzyki poważnej jak i występy znanych gwiazd (Eleni, Big Cyc, Danzel) wystawy, ogólnopolskie zawody strzeleckie z kbks, turnieje tenisowe, zawody wędkarskie, pikniki i inne.

• Słupeckie Spotkania Muzyczne to warsztaty muzyczne dla młodych muzyków odbywające się w Zespole Szkół Muzycznych pod patronatem burmistrza Miasta Słupcy.

• Dożynki powiatowe to tradycyjne święto plonów z mszą w kościele św. Wawrzyńca, obrzędami dożynkowymi na rynku, występami zespołów ludowych, oraz koncertem.

Oświata

Obecnie w Słupcy funkcjonują:

• przedszkola:
  • Przedszkole nr 1 - ul.Okopowa
  • Przedszkole Miś - ul. Armii Krajowej 4a
  • Przedszkole Jarzębinka - ul.Sikorskiego 3
• szkoły podstawowe:
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Komisji Edukacji Narodowej - Plac Szkolny 1
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Adama Mickiewicza - ul.Kopernika 13
• gimnazjum:
  • Gimnazjum im. Mikołaja Kopernika - ul.Armii Krajowej 27
• szkoły ponadgimnazjalne:
  • Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka J. Piłsudskiego - Plac Szkolny 1
  • Zespół Szkół Ekonomicznych im. Maksymiliana Jackowskiego - ul. Powstańców Wielkopolskich 22
  • Zespół Szkół Zawodowych im. Władysława Sikorskiego - ul. Kopernika 11A
• szkoła artystyczna:
  • Zespół Szkół Muzycznych w Słupcy - ul.Berlinga 3
• szkoła specjalna:
  • Specjalny Ośrodek Szkoolno-Wychowawczy im. M. Grzegorzewskiej w Słupcy - ul. Plac Szkolny 14

W Słupcy działa także Warsztat Terapii Zajęciowej dla osób upośledzonych umysłowo i ruchowo, które nabywają lub doskonalą swoje umiejętności plastyczne, krawieckie, stolarskie, komputerowe i muzyczne. W mieście działa prężnie świetlica socjoterapeutyczna, w której dzieci posiadające trudne warunki rodzinne i życiowe mogą znaleźć fachową pomoc.

Lokalne media

• "Gazeta Słupecka" - tygodnik
• "Kurier Słupecki" - tygodnik
• "Głos Słupcy" - tygodnik
• "Radio Słupca" - Internetowe Słupeckie Radio
• "Bezpłatna Gazeta Wielkopolska" - dwutygodnik regionalny
• Planeta FM (Konin, Słupca) - radio regionu konińskiego

Kościoły i świątynie

• Kościół św. Leonarda - ul. Sienkiewicza 11
• Kościół św. Wawrzyńca - ul. Kościelna 3
• Kościół bł. bp. Michała Kozala - ul. Kopernika 10
• Synagoga w Słupcy - ul. Bożnicza 11 (nie istnieje)
• Sala Królestwa świadków Jehowy - ul. M. Dąbrowskiej 3

Gospodarka

Słupca jest jednym z większych ośrodków przemysłowych we wschodniej Wielkopolsce. Ponad 1300 podmiotów gospodarczych Słupcy zatrudnia około 4 tys. osób.

Największe zakłady przemysłowe miasta:

• Mostostal Słupca- producent konstrukcji stalowych;
• Konspol-Bis sp. z o.o. - zakład uboju i przetwórstwa kurczaka
• Przedsiębiorstwo Techniczno Handlowe "ZREMB" sp. z o.o. - producent urządzeń do mechanizacji budownictwa;
• Spółdzielnia Inwalidów "Przyjaźń" - przetwórstwo tworzyw sztucznych, stolarstwo i produkcja elementów elektronicznych;
• Młyn Gorczycy sp. z o.o. - producent mączki z gorczycy, oleju i innych produktów.

Silnie reprezentowane są też firmy: hurtownie materiałów budowlanych, transportowe i spedycyjne, produkcja mebli, obróbka drewna, produkcja elementów metalowych, wyprawianie i obróbka skór, wędliniarstwo, usługi dla rolnictwa. W mieście odbywa się dwa razy w tygodniu (we wtorki i w piątki) targ.

Sport

Infrastruktura sportowa

W mieście Słupca znajdują się następujące obiekty sportowe:

• boisko do piłki nożnej z trybuną, z bieżnią żużlową - 400 m, skocznią w dal, rzutnią do kuli.
• trzy kompleksy boisk powstałe w ramach realizacji projektu "Orlik 2012 - Moje Boisko" współfinansowanego ze środków rządowych
• cztery korty z nawierzchnią ceglastą do tenisa ziemnego
• strzelnica sportowa (50 m)
• hala widowiskowo - sportowa (widownia na 207 miejsc) przy SP nr 3

Organizacje sportowe

• Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji - ul. Kopernika 13
• Międzyszkolny Ośrodek Sportowy
• Słupecki Klub Piłkarski – klub piłkarski w sezonie 2011/2012 grający w IV lidze, grupie wielkopolskiej południowej.
• Słupecki Klub Bokserski "Sokół"
• Słupecka Organizacja Strzelecka "FORT"
• Słupeckie Towarzystwo Tenisowe