Giecz

Giecz (u Galla Anonima Gdech, u Kosmasa Gradec; wg tzw. rękopisu Budziszyńskiego; lub Gdec; wg rękopisu Sztokholmskiego)– wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie średzkim, w gminie Dominowo leżąca nad Moskawą. Jeden z najstarszych i najważniejszych ośrodków związanych z początkami państwa polskiego, który typuje się na prawdopodobną siedzibę rodową pierwszych Piastów.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Historia

Według najnowszych badań pierwsze stałe osady na terenie dzisiejszego grodziska, nazywanego Grodziszczko, oraz w jego sąsiedztwie powstały na przełomie VIII i IX wieku. W tym okresie teren ten stanowił półwysep otoczony z trzech stron wodami nieistniejącego już jeziora. Druga z osad znajdowała się na południe, na brzegu pobliskiej Moskawy. W latach 60. IX wieku zastąpił je niewielki gród położony w północnej części Grodziszczka. Obecny stan badań archeologicznych pozwala jedynie powiedzieć, że była to twierdza na planie koła lub elipsy o promieniu ok. 45 m podobna do innych grodów plemiennych w Wielkopolsce.

W pierwszej połowie X wieku Giecz, w przeciwieństwie do innych ważnych grodów wielkopolskich jak Poznań i Gniezno, nie został spalony i zbudowany od podstaw, a jedynie znacznie powiększony u schyłku lat 20. X wieku. Ten nietypowy fakt posłużył do wysnucia teorii, że to Giecz stanowił ośrodek skąd Piastowie opanowali pozostałe grody Polan. W wyniku wspomnianej przebudowy wzmocniono wały najstarszej części grodziska poszerzając je i obkładając kamieniami, zaś od południa otoczono wałem ziemno-drewnianym pozostały teren dzisiejszego grodziska. W ten sposób powstała dwuczłonowa forteca z wyraźnie wyodrębnioną częścią książęcą. Liczne znaleziska broni sugerują, że w Gieczu stacjonował silny garnizon wojów. W tym czasie okoliczne osady położone na północ i na południe od grodu nadal rozwijały się, a nawet powstawały nowe osiedla. Miało to związek z tym, że Giecz znalazł się na przecięciu szlaków handlowych łączących Europę Zachodnią ze Wschodnią, oraz kraje basenu Morza Śródziemnego z Bałtykiem. Jedna z nowo powstałych osad, na wschodnim brzegu jeziora została połączona z grodem za pomocą drewnianego mostu o długości ok. 70 m zbudowanego najpóźniej w latach 90. X wieku.

Okres monarchii wczesnopiastowskiej to okres intensywnego rozwoju Giecza. Według najnowszych badań, w drugiej połowie X. wieku (prawdopodobnie w latach 80.) rozpoczęto budowę palatium książęcego wraz z przyległą do niej kaplicą w formie rotundy. Z nieznanych jednak przyczyn przerwano budowę na etapie fundamentów.

Inną kamienną budowlą wczesnopiastowską był kościół św. Jana Chrzciciela. Jego nietypowa konstrukcja sugeruje, że miały być w nim złożone relikwie nieznanego nam świętego (nie wiadomo czy zostały one kiedykolwiek w tym kościele złożone). Umieszczenie relikwii poza katedrą w Poznaniu i archikatedrą w Gnieźnie również sugeruje specjalny stosunek władców piastowskich do tego miejsca.

Gród w Gieczu położony ok. 25 km na południowy zachód od Gniezna i nieco bliżej Ostrowa Lednickiego oraz ok. 30 km na południowy wschód od Poznania, miał prawdopodobnie za zadanie bronić od połud­nia dostępu do stołecznych grodów wczesnopiastowskiego państwa polskiego (podobną funkcję sprawował Poznań od zachodu).

Giecz został w 1038 roku zajęty przez Brzetysława I. Szczegółowy opis tego zdarzenia znajduje się w czeskiej kronice Kosmasa. Wspomina on o braku jakiegokolwiek oporu ze strony załogi Giecza. Z tego powodu uznaje się, że przed tym rokiem Giecz utracił swoją funkcję stołeczną. Mieszkańcy grodu oraz okolicznych osad zostali uprowadzeni do Czech zaś sam gród został spalony.

W czasach Kazimierza Odnowiciela w Gieczu ulokowano kasztelanię. Przy odbudowie zachowano dwuczłonowy charakter umocnień przesuwając jednak nieco wały na zewnątrz, powiększając w ten sposób teren wewnątrz grodu. Wały ponownie wzmocniono kamieniami i kamienno-gliniastą odsadzką. Odbudowano również, w nieco innym kształcie kościół Jana Chrzciciela. W tym samym okresie, we wspomnianej już osadzie na wschodnim brzegu jeziora wzniesiono niewielki kościół pw.Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (tzw. kościół św. Mikołaja) , którego przebudowa na przełomie XII i XIII wieku nadała mu dzisiejszy kształt. Jednocześnie z nową świątynią powstał cmentarz. Druga nekropola została zlokalizowana na terenie przyległego od północy podgrodzia. Natomiast dostojników świeckich i kościelnych chowano w obrębie grodowego kościoła Jana Chrzciciela już od 1. połowy XI wieku. O nadal dużym znaczeniu Giecza świadczy zjazd książąt wielkopolskich, który miał miejsce w grodzie w 1253 roku.

Mimo odbudowy w XIII wieku Giecz stopniowo podupada. Za przyczynę tego stanu uznaje się zmianę przebiegu szlaków handlowych oraz powstanie ośrodków miejskich w Kostrzynie, Środzie Wielkopolskiej, Pyzdrach i Słupcy. Terytorium gieckiej kasztelanii zostało okrojone, a funkcję sądowo-administracyjną przejęło starostwo w Pyzdrach.

Kryzysu dopełniło zniszczenie grodu w pierwszej połowie XIII wieku podczas wojny pomiędzy Henrykiem Brodatym a Władysławem Odonicem. Mimo to gród nadal funkcjonował jako siedziba kasztelana oraz ośrodek religijny. 9 września 1286 r. Giecz został nadany notariuszowi księcia Przemysła II Tylonowi, który uwolnił przy okazji obdarowanego od wszelkich ciężarów i powinności, pozwalając jednocześnie lokować miejscowość na prawie niemieckim. Tylon przywilej ten otrzymał w zamian za usługi oddane księciu podczas podróży do Szwecji,skąd sprowadził jemu małżonkę Ryksę. W 1298 roku kościół św. Jana Chrzciciela został kościołem tytularnym i podstawowym uposażeniem archidiakonatu większego diecezji poznańskiej. W tym okresie zmieniał się również układ grodu. Najprawdopodobniej w końcu XII wieku rozebrano wał oddzielający część północną i południową grodu czyniąc z Giecza założenie jednoczłonowe.

Nie jest pewne kiedy gród opustoszał. Miało to miejsce w końcu XIII wieku lub na początku XIV. Niektórzy wiążą to z najazdem krzyżackim, który miałby mieć miejsce w 1331 roku. Na terenie grodziska pozostała jedynie świątynia parafialna (obecnie jest to barokowy kościół św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia). Gieczem natomiast zaczęto nazywać wieś powstałą w miejscu osady położonej na wschodnim brzegu jeziora. Z czasem okoliczne osady związane z grodem usamodzielniły się dając początek dzisiejszym wsiom: Borzejewo, Gablin, Poświątno, Biskupice oraz istniejącej tylko do XVIII wieku wsi Skłoków.

Teren dawnego grodu w XV wieku zaczęto nazywać Grodziskiem, nieco później Grodziszczem, a od końca XVIII wieku obecną nazwą - Grodziszczko.

Badania archeologiczne

Badania archeologiczne na terenie Giecza podjęto w 1949 z inicja­tywy i pod kie­rownictwem Bogdana Ko­strzew­skiego. Dzięki jego staraniom w 1963 ro­ku, Grodziszczko przekształcono w rezerwat archeologiczny będącym oddziałem Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (Obecnie jest to oddział Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy). Pierwszy etap wykopalisk zakończył się w 1966 roku. Prace wznowione w 1993 roku trwają do dziś.

Oprócz samego grodziska, prace archeologiczne prowadzone są również na terenie cmentarzyska z przełomu XI i XII wieku, przylegajągo do grodziska od strony północnej. W wyniku tych prac odkryto ok. 300 pochówków, które tworzyły rzędy zgrupowane w różnej wielkości kwatery oddzielone od siebie pasami wolnej przestrzeni. Przy pochowanych zmarłych odkryto różnego rodzaju przedmioty. Były to m.in. metalowe elementy stroju, jak np. sprzączki do pasa i okucia rzemieni, a także, znajdowane przede wszystkim w grobach kobiecych i dziecięcych, ozdoby – kabłączki skroniowe, obrączki i pierścionki oraz kolie z koralików wykonanych z kamieni półszlachetnych i szkła.

Zabytki

• Grodziszczko - gród obronny o powierzchni ok. 3,6 ha (wewnątrz obwałowań 1,6 ha) na planie pięciokąta. Wały mają u podstawy ok. 30 m i sięgają do 9 m wysokości. Na terenie grodziska znajdują się:
  • fundamenty palatium
  • drewniany, barokowy kościół św. Jana Chrzciciela i Matki Bożej Pocieszenia znajdujący się na pozostałościach wczesnopiastowskiej, kamiennej świątyni.
  • na szczycie wału współczesna dzwonnica. Jeden z dzwonów pochodzi z 1515 roku.
• Giecz - kościół św. Mikołaja i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Zobacz też

• Gieczno
• Gieczynek

Źródła

• Rezerwat Archeologiczny w Gieczu