Książ Wielkopolski

Książ Wielkopolski (niem. Xions) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie śremskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Książ Wielkopolski. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

Miasto na pograniczu Kotliny Śremskiej i Wału Żerkowskiego, 15 km na wschód od Śremu. Przez Książ Wielkopolski przebiega droga wojewódzka nr 436 ze Śremu do Klęki

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 2736 mieszkańców.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Książa Wielkopolskiego wg danych z 31 grudnia 2008:

Historia

• 1193 – pierwsza wzmianka pochodząca z bulli papieża Celestyna III, wówczas wieś była w posiadaniu benedyktynów z Wrocławia;
• 1273 – Książ wymieniony jako siedziba kasztelanii (do 1452);
• 1298 – pierwsza wzmianka o kościele parafialnym;
• 1339 – osada własnością szlachecką, należała kolejno do: Księskich, Pogorzelskich, Trąmpczyńskich, Zakrzewskich i Budziszewskich;
• przed 1416 (być może 1398 lub 1407) – otrzymanie praw miejskich;
• XVIII wiek – napływ ludności niemieckiej;
• 1749 – budowa kościoła ewangelickiego;
• 1793 – w wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej Książ wszedł w skład Królestwa Prus;
• 1807-1815 – przynależność do Księstwa Warszawskiego;
• 1815 – Książ ponownie w granicach Królestwa Prus;
• 1848, 29 kwietnia – bitwa pod Książem, klęska powstańców polskich z przeważającymi liczebnie wojskami pruskimi; pacyfikacja i zniszczenie części miasta przez oddziały pruskie;
• 1849, 29 kwietnia – nabożeństwo w 1. rocznicę bitwy za poległych powstańców oraz zabitych mieszkańców miasta, pochowanych w 3 mogiłach (obecnie pozostały tylko 2); zapoczątkowanie corocznych obchodów rocznicy bitwy, odbywających się do dziś;
• 1858 – pobyt we Włościejewkach Władysława Syrokomli inspiracją do napisania wiersza „Na mogile poległych w Książu”;
• 1872 – 49% mieszkańców miasta stanowią katolicy, 33% ewangelicy, 18% żydzi;
• 1906 – budowa linii kolejowej Śrem-Mieszków (Jarocin) ze stacją w Książu;
• 1919 – powrót do granic Polski; część ludności niemieckojęzycznej emigruje do Niemiec, udział ludności żydowskiej spada do 1,5%;
• 1920 – wydanie powieści Stach Wichura Macieja Wierzbińskiego, opowiadającej o bitwie pod Książem w 1848;
• 1939, 8 września – przejęcie władzy przez Niemców;
• 1939, 20 października – publiczna egzekucja 17 osób z Książa i okolic wykonywana przez Niemców;
• 1940 – zmiana nazwy miasta na Tiefenbach, a w 1943 r. na Schonz; wysiedlenie części ludności do Generalnego Gubernatorstwa;
• 1945, 23 stycznia – zajęcie miasta przez wojska radzieckie;
• 1999, 5 marca – uchwałą Nr V/45/99 Rady Miejskiej w Książu Wlkp. powstało gimnazjum
• 2005 – zamknięcie połączeń kolejowych przez Książ

Architektura

Zabytki

Zabytkami miasta prawnie chronionymi są:

• Kościół Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej i św. Mikołaja – barokowy, z 1755, rozbudowany w latach 1948-1950. Wieżę dobudowano w 1981. Obecna trójnawowa świątynia z transeptem nawiązuje do pierwotnej formy Do wyposażenia kościoła należy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z połowy XVII wieku oraz chrzcielnica. W ołtarzu głównym znajduje się tryptyk z 1954 przedstawiającego w centrum figurę św. Mikołaja, a w skrzydłach sceny z życia świętego. Na jednym z filarów umieszczona jest tablica upamiętniająca poległych pod Książem w 1848. Sufit nawy pokryty jest plafonami: Matki Boskiej Wniebowziętej, Agnus Dei, Adoracja Ducha Świętego. Najstarszymi zabytkami kościoła są dwa dzwony z 1468 i 1509. Przed kościołem znajduje się figura św. Wawrzyńca z końca XIX wieku oraz plebania z 1847, rozbudowana w 1983.
• Kościół św. Antoniego – z 1914 z neobarokową wieżą i zegarem, do końca II wojny światowej był zborem ewangelickim.

Inne obiekty

Innymi obiektami architektonicznymi o znaczeniu historycznym dla Książa Wielkopolskiego są:

• Plac Kosynierów – pełni funkcję rynku w mieście o wymiarach 90 × 80 m. Pierzeje stanowią kamienice mieszczańskie z przełomu XIX i XX wieku. Na rynku wznosił się ratusz, który uległ pożarowi w 1848. W centrum znajduje się pomnik – obelisk z 1945 upamiętniający pomordowanych w masowej egzekucji w 1939.
• Tablica poświęcona mjr. Florianowi Dąbrowskiemu z 1935 na ścianie budynku.
• Park z mogiłami w postaci kopców, w których pochowano powstańców z 1848. W centrum znajduje się Pomnik Kosynierów z 1948, projektu Kazimierza Bieńkowskiego oraz dwa inne pomniki wystawione w 150 i 160 rocznicę bitwy oraz Dąb Pamięci posadzony w 2008.
• Budynki folwarku z 1773.
• Pomniki poległych w 1848, żołnierzy pruskich oraz powstańców wielkopolskich i pomordowanych przez Niemców w 1939 na cmentarzu założonym w połowie XIX wieku.
• Dawna synagoga, która po 1945 została przebudowana na budynek straży pożarnej.

Kultura i edukacja

W mieście funkcjonuje Centrum Kultury oraz Izba Regionalna znajdująca się w budynku Ochotniczej Straży Pożarnej. Centrum zajmuje się rozwijaniem życia kulturalnego wśród mieszkańców miasta. Wydarzeniem w kalendarzu imprez są Obchody Wiosny Ludów odbywające się w kwietniu, które stanowią upamiętnienie bitwy i mieszkańców miasta biorących udział w walkach podczas Wiosny Ludów w 1848, organizowane są m.in. rajdy rowerowe śladami wydarzeń z tamtego okresu.

W Książu znajduje się Szkoła Podstawowa im. Wiosny Ludów oraz Gimnazjum i Przedszkole.

Komunikacja

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 436, która łączy się z drogą krajową nr 11 w Klęce.

Przy placu Kosynierów znajduje się przystanek PKS, autobusami można pojechać do m.in. Błażejewa, Chwałkowa Kościelnego, Jarocina, Poznania i Śremu.

W Książu Wielkopolskim znajdują się również skrzyżowania z drogami powiatowymi:

• nr 4079 do Zaborowa przez Kiełczynek;
• nr 4080 do Dolska przez Włościejewki i Trąbinek;
• nr 4081 do Zakrzewa;
• nr 4083 do Gogolewa przez Zakrzewice.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Książu Wielkopolskim