Gaj Mały

Gaj Mały – wieś sołecka w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie szamotulskim, w gminie Obrzycko koło Szamotuł w kierunku Czarnkowa. Około 800 mieszkańców.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie poznańskim.

Historia

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1284 jako własność Tomisława z Szamotuł. W rękach Szamotulskich do początku XVI wieku. Później zmieniała wielokrotnie właścicieli, aby od połowy XVIII wieku aż do II wojny światowej pozostawać w rękach Raczyńskich. Od 1845 Gaj Mały był siedzibą Ordynacji Obrzyckiej pozostającej we władaniu tzw. niemieckiej linii Raczyńskich.

We wsi eklektyczny zespół pałacowy. Pierwotny parterowy dworek z mansardowym dachem, zbudowany został w 1803 dla gen. Filipa Raczyńskiego. W 1845 syn Filipa, Atanazy Raczyński wystawił w pobliżu dworku piętrowy, wysoko podpiwniczony pałac z tarasem na południowej fasadzie. Przebudowa z roku 1861 połączyła obydwa budynki trzykondygnacyjną wieżą bramną z bramą przejazdową. W latach 1862-1865 dodano wschodnią cylindryczną basztę narożną łącząca budynek pałacu z prostopadłym do niego skrzydłem mieszczącym galerię portetów.
W tym samym czasie ujednolicono wizualnie dekorację elewacji używając form neogotyckich i neorokokowych (obramienia okien). W niszach elewacji galerii kopie rzeźb antycznych (Dionizos, Kora i Herakles). Nad bramą przejazdową rzeźba przedstawiająca Apolla.

Pałac otoczony niewielkim (5ha) parkiem krajobrazowym z aleją lipową. Pałac i park w znacznym stopniu zdewastowane. Obecnie w galerii kaplica z rokokowym ołtarzem z 1759, reszta pałacu zaniedbana, nieużywana.

W Gaju Małym urodził się ksiądz Walerian Tyburcjusz Breański 1805-1866 - powstaniec listopadowy i działacz emigracyjny.