Nowogard

Nowogard (niem. Naugard) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie goleniowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nowogard, położone na Pobrzeżu Szczecińskim, na wschodnim skraju Puszczy Goleniowskiej, nad Jeziorem Nowogardzkim, przy drodze krajowej nr 6 i linii kolejowej Szczecin – Kołobrzeg. Siedziba tutejszego dekanatu.

Według danych z 30 czerwca 2009 roku, miasto miało 16 772 mieszkańców.

Położenie

Miasto położone jest na Pomorzu Zachodnim, 64 km na północny wschód od Szczecina i 56 km na południe od wybrzeża Bałtyku. Do części miasta zaliczają się dawne miejscowości: Plewniak, Pustać, Radosław, Smużyny.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 12,44 km².

W latach 1946-1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.

Miasto jest położone na wysokości 51 m n.p.m.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Nowogardu wg danych z 31 grudnia 2007:

Historia

Początek miastu Nowogard dał gród leżący na półwyspie jeziora, umocniony wałem drewniano-ziemnym. Wewnątrz znajdowały się budynki zamieszkane przez kasztelana i jego otoczenie. Na podgrodziu zamieszkiwała osiadła tu ludność słowiańska, zajmująca się rybołówstwem, rolnictwem i rzemiosłem.

W 1268 r. po raz pierwszy wzmianka o Nowogardzie jako własności biskupa kamieńskiego znalazła się w dokumencie ("Nogart Castrum et villa sive oppidum episcopi Caminensis"). W 1274 r. biskup Herman von Gleichen osadził w grodzie nowogardzkim swego krewnego, grafa Ottona von Eberstein z Brunszwiku. Jego następcy pozostali w posiadaniu lenna, które obejmowało okoliczne ziemie, przez kilkaset lat. W roku 1309 Nowogard otrzymał przywilej przenoszący go na prawo lubeckie, choć jego mieszkańcy cieszyli się mniejszymi uprawnieniami niż mieszczaństwo w innych miastach pomorskich.

W pierwszej połowie XIV wieku rozpoczęto w Nowogardzie budowę murów obronnych wokół miasta, które po otoczeniu go murami przybrało kształt spłaszczonego koła. W środku znajdował się duży prostokątny rynek, w centrum którego wznosił się ceglany, gotycki ratusz. Obok, po stronie zachodniej, usytuowano (budowany w latach 1330-1334) istniejący do dziś, kościół Mariacki – obecnie Najświętszej Marii Panny.

W wiekach średnich Nowogard był niewielkim ośrodkiem rolniczo-rzemieślniczym, który mimo dogodnego położenia nie rozwinął się w znaczący ośrodek handlowy. W 1663 roku, po śmierci ostatniego z Ebersteinów, dobra nowogardzkie przeszły w posiadanie księcia Bogusława Croy d’Archot, a następnie, w 1684 roku stały się własnością elektorów brandenburskich. W 1724 r. do okręgu nowogardzkiego przyłączono powiat Dewitzów, właścicieli Dobrej. Powstał w ten sposób powiat Dobra-Nowogard, który przetrwał do początku XIX wieku.

W czasie wojen toczonych przez Prusy w XVIII wieku miasto poważnie ucierpiało. W 1770 r. liczyło zaledwie 726 mieszkańców, utrzymujących się wyłącznie z rolnictwa i hodowli zwierząt. W 1807 roku miasto zostało zajęte przez wojska napoleońskie, które wcześniej toczyły zacięte boje o Nowogard z żołnierzami i ochotnikami dowodzonymi przez majora Ferdynanda von Schill.

W 1808 r. Nowogard ustanowiono siedzibą powiatu. W 1819 r. nastąpiła kolejna reforma administracyjna, w wyniku której w skład powiatu weszły miasta: Goleniów i Nowogard. Utworzony powiat przetrwał z niewielkimi zmianami do 1954 r., kiedy to powiat nowogardzki, obejmujący ponad 1200 km² powierzchni, podzielono na dwa powiaty: nowogardzki i goleniowski. Taki podział funkcjonował do reformy administracyjnej w 1975 r.

Przyspieszony rozwój miasta przyniosła 2. połowa XIX wieku. W maju 1883 r. ze stacji w Nowogardzie odjechał pierwszy pociąg pasażerski. W następnych latach wybudowano wiele obiektów użyteczności publicznej, powstały nowe zakłady przemysłowe. Tuż przed wybuchem II wojny światowej Nowogard liczył 8 148 mieszkańców.

W 1945 miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie, doznając ciężkich zniszczeń. W wyniku II wojny światowej Nowogard włączony został w granice Polski. Dotychczasową niemiecką ludność, która pozostała w mieście wysiedlono do Niemiec.

Przez pierwsze miesiące po wojnie miasto nosiło nazwę Nowogród. Obecną nazwę miasta wprowadzono rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku.

Miasto zostało w okresie powojennym częściowo odbudowane i rozbudowane. Zabudowano m.in. zniszczone całkowicie zabytkowe centrum miasta, wybudowano nowe osiedla mieszkaniowe. Powstały też obiekty użyteczności publicznej: hotel, dom kultury, biblioteka, szkoły. Najważniejsze inwestycje ostatnich lat związane są z unowocześnianiem infrastruktury. Należą do nich: modernizacja oczyszczalni ścieków, rozbudowa sieci kanalizacyjnej i wodociągowej oraz ujęcia wody pitnej. W ostatnim okresie rozbudowano także bazę hotelowo-gastronomiczną, wybudowano trzy duże sale sportowe, kąpielisko miejskie zyskało zjeżdżalnię wodną, przystąpiono do modernizacji domu kultury.

Architektura i urbanistyka

Zabytki

Cały obszar Starego Miasta w Nowogardzie został wpisany do rejestru zabytków. Ważniejsze zabytki w mieście:

• Kościół Wniebowzięcia NMP – późnogotycki kościół Mariacki zbudowany w latach 1330-1334. Nawa główna o gwiaź­dzistych sklepieniach, nawy boczne od­dzielone potężnymi filarami, sklepienia krzyżowo-żebrowe. W prezbiterium znajduje się bogato zdobiony, barokowy ołtarz z początku XVII wieku z kilkunastoma scenami figuralnymi. Na wieży znajduje się dzwon z 1485 roku. 3 grudnia 2005 w wyniku pożaru zawaliła się 20-metrowa wieża świątyni. 26 marca 2007 r. na szczycie odbudowanej wieży została w zamontowana pokryta blachą miedzianą sygnaturka. W ciągu niespełna półtora roku wykonano też m.in. remont wnętrza oraz zamontowano nowe dzwony, które noszą nazwy: Wiara, Nadzieja i Miłość (w językach polskim i niemieckim).
• Zamek Ebersteinów – kompleks zabudowań zamkowych z XIII wieku, zamek rozbudowany w XVI i przebudowany w XVIII i XIX wieku. Od roku 1820 pełni do czasów obecnych funkcję zakładu karnego. Został spalony podczas buntu więźniów w 1989 roku.
• Obwarowania miejskie
• Fragmenty murów obronnych z XIV wieku – zachowane tylko częściowo nad jeziorem.
• Dawne sanatorium (ul. Smużyny 2) - obecnie będące Dom Pomocy Społecznej nr 2.
• Park leśny przy DPS nr 2.
• Budynek mieszkalny przy ul. Luboszan 1 – dom ryglowy z XIX wieku.
• Wieża ciśnień z 1882 roku o wysokości 46 metrów znajdująca się w sąsiedztwie stacji kolejowej.
• Ratusz z początku XX wieku.

Pomniki

Pomnik "Bohaterom poległym w walce o wolność prastarej ziemi słowiańskiej"

Gospodarka

Według danych z 2007 r. Nowogard miał 2050 prywatnych podmiotów gospodarczych, z czego 1661 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, 11 spółdzielnie oraz 20 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego.

W mieście jest 1 targowisko całoroczne o powierzchni 4 000 m².

Według danych z października 2010 w powiatowym urzędzie pracy było zarejestrowanych 1102 bezrobotnych mieszkańców Nowogardu.

W mieście znajduje się zakład produkujący stolarkę drzwiową i okienną, zakład produkcji mas bitumicznych, zakład produkcji betonów. Przy północnej granicy Nowogardu mieści się zakład produkujący dywany do wyściełania podłóg samochodowych.

Turystyka

Największą atrakcją turystyczną Nowogardu jest sięgające centrum miasta jezioro Nowogardzkie. Nad jeziorem usytuowany jest ośrodek sportu i rekreacji ze strzeżoną plażą miejską wyposażoną m.in. w zjeżdżalnię wodną o długości 70 m. Na terenie ośrodka znajdują się domki kempingowe oraz pole namiotowe. Jezioro Nowogardzkie stwarza dogodne warunki do uprawiania sportów wodnych.

Jedną z atrakcji turystycznych jest utworzony w 1994 r. Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Sarni Las", w którym ochronie podlega drzewostan oraz zwierzyna. Zespół położony jest w zachodniej części miasta i przylega południową częścią do Jeziora Nowogardzkiego. Do lasu prowadzi ulica Wojska Polskiego oraz pieszy szlak turystyczny wiodący ulicą Promenada, a następnie trasą wokół jeziora.

Na terenie miasta znajduje się także wiatrak i tor, na którym organizowane są zawody motocrossowe oraz dwa największe na Pomorzu cisy, liczące około 700 lat.

Oświata

Nowogard to lokalny ośrodek edukacyjny. W mieście znajdują się 3 przedszkola, 4 szkoły podstawowe, 3 gimnazja, 1 liceum profilowane, 3 licea ogólnokształcące, 3 szkoły policealne, 5 techników ponadgimnazjalnych. Według danych z 2007 w tutejszej szkole podstawowej uczyło się 1191 dzieci oraz w gimnazjum 952 uczniów. W szkołach średnich w 2006 r. nauki pobierało 958 osób.

Kultura

Miejska Biblioteka Publiczna im. Stefana Żeromskiego mieści się w obiekcie położonym w centrum miasta, w pobliżu starych murów obronnych. W jej skład wchodzą: czytelnie, wypożyczalnie dla dzieci i dorosłych, dział zbiorów specjalnych, sala wystawiennicza i pracownie biblioteczne.

Sport

Baza sportowo-rekreacyjna:

• Stadion Miejski Nowogard, ul. Wojska Polskiego 41 (klub piłkarski "Pomorzanin")
• Kąpielisko Miejskie NOWiR Nowogard, ul. Promenada 3
• Szlak rowerowy „Równina Nowogardzka” (długość ok. 122 km, przebiega przez trzy gminy)
• Tor motocrossowy (w okresie letnim odbywają się zawody o randze ogólnopolskiej i międzynarodowej)
• Strzelnica „Krzywy Dzik” (Nadleśnictwo Nowogard)

Do znanych osobowości urodzonych w Nowogardzie, bądź wychowujących się od najmłodszych lat należą sportowcy Marek Leśniak (piłkarz) i Mateusz Zaremba (piłkarz ręczny).

Wspólnoty religijne

W mieście działają trzy parafie rzymskokatolickie.

• Parafia Matki Boskiej Fatimskiej w Nowogardzie
• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Nowogardzie
• Parafia św. Rafała Kalinowskiego w Nowogardzie

W mieście znajduje się także niewielki zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan, dwa zbory Świadków Jehowy oraz grupa Adwentystów Dnia Siódmego

Transport

• Połączenia lotnicze: lotnisko Goleniów – 20 km
• Połączenia promowe: port Świnoujście – 80 km
• Odległości drogowe:
  • Szczecin – 60 km
  • Koszalin – 99 km
  • Gdańsk – 282 km
  • Słupsk - 168 km

Administracja

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. W Radzie Miejskiej w Nowogardzie zasiada 21 radnych. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest urząd miejski przy placu Wolności.

Burmistrzowie Nowogardu:

• Kazimierz Ziemba (PSL) (od 2002 do 2010)
• Robert Czapla (od 2010)

Nowogard należy do Związku Miast Polskich.

Mieszkańcy Nowogardu wybierają radnych do sejmiku województwa w okręgu II. Parlamentarzystów wybierają z okręgów wyborczych z siedzibą w Szczecinie, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Współpraca zagraniczna

• Gützkow, (Niemcy)
• Heide, (Niemcy) od 30 maja 1996
• Kävlinge, (Szwecja) od grudnia 2005
• Gornji Milanovac, (Serbia) od 2009
• Veles – (Macedonia) od 3 czerwca 2010
• Dąbrowica (Dubrowicja) – od 16 września 2009

Władze Nowogardu podjęły także współpracę partnerską w ramach porozumienia ze stowarzyszeniem Naugarder Kreis e.V. z siedzibą w Berlinie w Niemczech.

Zobacz też

• powiat nowogardzki
• cmentarz żydowski w Nowogardzie