Mosty (województwo zachodniopomorskie)

Mosty (do 1945 niem. Speck) – wieś w Polsce położona w województwie zachodniopomorskim, w powiecie goleniowskim, w gminie Goleniów.

W latach 1945-54 istniała gmina Mosty. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie szczecińskim.

Największa wieś w gminie Goleniów, położona na Równinie Nowogardzkiej, na terenie pagórkowatym (drumliny), otoczona stawami i jeziorem parkowym, a od wschodniej strony fragmentami leśnymi, stanowiącymi wschodnie rubieże Puszczy Goleniowskiej. Wieś położona przy drodze nr 113, łączącej Goleniów z Maszewem, posiada przystanek kolejowy na linii prowadzącej do Kołobrzegu, na Osiedlu-Mosty.

Historia

Pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego pochodzą z okresów ceramiki sznurowej i kultury łużyckiej. We wczesnym średniowieczu znajdowała się tutaj osada, na bazie której założono wieś, po raz pierwszy wzmiankowaną 14 lutego 1302 roku. W Mostach istniał w tym czasie zamek obronny. Wieś przyjęła słowiańską nazwę Kamienny Most, zastąpioną potem przez niemieckie Speck. Do XV wieku była własnością rodziny von Viesen. W 1477 Paweł von Viesen darował wsie Mosty, Maciejewo, Burowo i Osina Karsenowi von Flemming. Rodzina von Flemmingów pochodziła z Flandrii (dzisiejsza Belgia), skąd w XIII wieku przeniosła się do Brandenburgii i na Pomorze. Ich główna pomorska siedziba znajdowała się w Buku (obecnie gmina Przybiernów), zaś nowe majątki (m.in. Mosty) to wynik dobrych układów Flemmingów z książętami pomorskimi. W XVI wieku wieś, po panowaniem nowych właścicieli, przeżywała rozkwit. Rozbudowała się znacznie, powstała karczma, wiatrak, kościół, kuźnia. Flemmingowie często procesowali się ze spokrewnioną z nimi rodziną von Petersdorf oraz z Kościołem, który w XVI wieku oskarżył Jerzego von Flemming o bezprawne przywłaszenie podatku od dochodów z karczmy. Spory rodzinne nie przyniosły niczego dobrego. Wieś popadła w długi i w 1748 roku została za niską cenę sprzedana Kristianowi Müllerowi z Nowogardu. Potem wieś przechodziła z rąk Müllerów do Flemmingów i Petersdorfów, w 1802 odkupił ją Jan Fryderyk von Blankschein. Z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o istniejącym tu pałacu. Od 1809 właścicielem Mostów był Karol Karbe, który założył m.in. wieś Imno oraz folwark Przepiórki. W 1840 wieś przejęła rodzina von Schven, a 10 lat później von Flugge. Ród ten władał Mostami do II wojny światowej. W połowie XIX wieku majątek von Flugge liczył sobie ponad 3000 morgów ziemi. W 1872 roku Mosty zamieszkiwało około 400 osób, znajdowała się tutaj szkoła, kościół, 8 gospodarstw chłopskich, 19 domów mieszkańców wolnych od podatku oraz folwark w Przepiórkach (obecnie leśniczówka przy drodze do stacji kolejowej). W 1898 umiera Wilhelm von Flugge (pierwszy właściciel wsi z tej rodziny), a Mosty stają się własnością jego syna Maksymiliana. Przestawił on gospodarkę folwarku na hodowlę owiec, co przyniosło duże zyski i umożliwiło mu budową nowego pałacu. Pałac powstał w latach 1910 – 1928, a nadzorcą budowy był architekt von Bismarcków Paweł Korff. W 1925 wieś zamieszkiwało około 350 osób. W 1936, po śmierci Ernsta von Flugge, majątek został podzielony pomiędzy trójkę jego dzieci. W 1945 Mosty przejęli Polacy. Wieś nazywała się przejściowo Sobótka, potem została przyjęta obecna nazwa.

Zabytki

• Kościół parafialny pw. Matki Bożej Gromnicznej został zbudowany na gotyckich fundamentach z XV wieku, w wieku XVIII i XIX., w stylu neogotyckim. Świątynia zbudowana z czerwonej cegły i kamienia. Wejście od strony ceglanej wieży dzwonnej, dwukondygnacyjnej, przykrytej spadzistym dachem, przez neogotycki portal. Kościółek to prosta budowla salowa, z wydzielonym prezbiterium. Ciekawym elementem wewnątrz jest drewniany chór w kształcie litery L i organy. Wyposażenie kościoła w większości powojenne. Dach został pokryty nową dachówką. Wokół świątyni znajduje się nieużywany już cmentarz. Najstarszy nagrobek ewangelicki pochodzi z 1929 roku, zaś polski, katolicki z 1946. Cmentarz przestał być używany w 1957, kiedy to utworzono nowy, przy drodze na Maszewo. Warto zwrócić uwagę na stare lipy i kasztanowce porastające teren cmentarza.
• Naprzeciwko kościoła znajduje się pochodzący z 4. ćwierci XIX wieku ryglowy budynek dawnej plebanii.Dom jest bardzo zniszczony i nadający się do kapitalnego remontu.Obecnie jest odnawiany. Jest to jeden z niewielu budynków mieszkalnych w Mostach, pochodzących XIX stulecia.
• Pałac, obecnie dom dziecka im. prof. Jerzego Wołczyka, powstał w latach 1910 – 1928 i zbudowany został przez rodzinę von Flugge. Przy budowie zachowano jednak fundamenty dawnego dworu oraz aleję dojazdową. Budynek został wybudowany w stylu eklektycznym na planie wydłużonego prostokąta. Elewacje pałacu były bogato zdobione, m.in. loggiami, wykuszami czy basztą. Ciekawie prezentuje się fasada frontowa, z dwuosiowymi ryzalitami narożnymi. Interesujące mogą być także wnętrza pałacu, jednak jako dom dziecka nie jest on udostępniony do zwiedzania. Unikalna, podobna do średniowiecznej kaplicy, jadalnia pałacowa jest jednym z czynników powodujących tak wielką wartość zabytku. Przy budynku znajdują się dwie oficyny oraz różnorakie zabudowania folwarczne (pochodzące z tego samego okresu). Pałac został gruntownie przebudowany (m.in. podwyższony), co spowodowało spadek jego wartości jako zabytku. Za pałacem znajduje się park dworski, założony w XIX wieku w stylu angielskim. Obecnie jest to teren nieco okrojony i zarośnięty (przypomina trochę niewielki lasek). Znajdują się tam jednakże wiekowe buki, sosny i dęby, a szczególną uwagę należy zwrócić na aleję obsadzoną czterdziestoma bukami czerwonolistnymi.

Obecnie

Mosty zamieszkuje obecnie ok. 1420 osób (2000). Większość zabudowy wsi to budynki stanowiące zaplecze dawnego PGR-u Mosty, jednego z dwóch wielkich kombinatów w gminie Goleniów. Część zabudowy wsi to domy zabytkowe, ryglowe i murowane, pochodzące z przełomu XIX i XX wieku. Wieś, założona na planie ulicówki, całkowicie zatraciła swój charakter. Znajduje się tutaj wiele zakładów usługowych i przemysłowych, kilka sklepów, ośrodek zdrowia, apteka, masarnia, dom dziecka, Zespół Szkół Publicznych w Mostach im. Lotników polskich, posterunek straży pożarnej oraz Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy na ok. 1000 miejsc z której korzystają zachodniopomorskie i częściowo lubuskie zbory tego wyznania. W 2002 roku Mosty hucznie obchodziły rocznicę 700-lecia wsi. Na wschód od wsi znajduje się czynna żwirownia i piaskownia, jeden z kilku zakładów górniczych na terenie gminy Goleniów. Okolice Mostów to ciekawe tereny do turystyki rowerowej (tereny pagórkowate). Wieś usługowo-rolniczo-przemysłowa – ośrodek wielofunkcyjny.

Sport

W Mostach działa miejscowy klub który występuje w klasie Okręgowej. Pełna nazwa to Ludowy Uczniowski Klub Sportowy Promień Mosty, występująca w barwach czarno-żółto-zielono.

Zobacz też

• inne miejscowości o tej nazwie