Cedynia

Cedynia (niem. Zehden) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Cedynia. Najdalej na zachód położone miasto Polski, w zachodniej części pasa Pojezierza Zachodniopomorskiego.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 1624 mieszkańców.

Położenie

Cedynia jest najdalej na zachód położonym miastem Polski.

Miasto znajduje się w zachodniej części woj. zachodniopomorskiego, w południowo-zachodniej części powiatu gryfińskiego.

Cedynia leży na zachodnim krańcu Pojezierza Myśliborskiego, nad Kanałem Cedyńskim.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 1,67 km².

W latach 1946–1998 miasto administracyjnie należało do woj. szczecińskiego.

Historia

Już w VII-VI wiek p.n.e. powstało na terenie dzisiejszej Cedyni, obronne osiedle kultury łużyckiej. W IX-XII wieku, w miejscu osiedla powstał gród strzegący przeprawy przez Odrę.

W 972 roku pod grodem Mieszko I i jego brat Czcibor stoczył zwycięską bitwę o ujście Odry z margrabią Hodonem. W XII-XIII wieku Cedynia była siedzibą kasztelanii. W 1252 roku gród zajęli Brandenburczycy, którzy sprowadzili tu misjonarzy, którzy mieli ułatwić germanizację tych terenów. W okolicy wybudowano liczne klasztory, w tym w 1266 roku klasztor Cysterów w Cedyni. Został on uposażony w liczne dobra ziemskie, przez co zyskał duży wpływ na sytuację gospodarczą i ekonomiczną okolicy.

Miejscowość otrzymała w 1299 roku prawa miejskie, a w 1346 roku w Cedyni powstała instytucja sądu. Od 1452 roku burmistrza zaczęła wybierać rada miejska złożona ze starszyzny. Pod koniec XIV wieku margrabiowie stracili zainteresowanie terenami Nowej Marchii i w roku 1402 okolica wraz z miastem została sprzedana Zakonowi krzyżackiemu. Trudna sytuacja finansowa Zakonu spowodowała w 1454 roku odsprzedaż miasta Brandenburgii, w której władzę wówczas sprawował Fryderyk II. Pod wpływem rozwoju ruchów reformatorskich w 1555 roku nastąpiła sekularyzacja zakonu, a ostatnia mniszka opuściła mury klasztoru w 1611 roku. Zabudowę przejęło miasto. Podczas Wojny Trzydziestoletniej Cedynia była zajęta przez Szwedów, a w 1631 roku król szwedzki Gustaw II Adolf wybrał sobie to miasto na swoją siedzibę. W 1637 roku pod miastem rozegrała się bitwa, w wyniku której poważnie ucierpiała zabudowa miasta, a zabudowania klasztorne popadły w ruinę. W 1641 roku król Fryderyk Wilhelm I nakazał przebudować ruiny klasztoru na barokowy pałacyk myśliwski. Koniec XVII wieku był dla miasta tragiczny, ponieważ w 1699 roku zabudowę zniszczył wielki pożar. W 1701 roku Cedynia została zajęta przez Prusaków i znalazła się w prowincji, której stolicą był Frankfurt nad Odrą. W Cedyni ustanowiono sąd okręgowy. W 1850 roku na miejscu części dawnego klasztoru wybudowano siedzibę poczty królewskiej. Wiek XIX przyniósł miastu rozwój przemysłu, wybudowano dużą cegielnię i browar. W 1885 roku Cedynia osiągnęła największą liczbę mieszkańców w swojej historii, miasto zamieszkiwało 1892 mieszkańców. Liczba ta spadła w 1910 roku do 1533 osób, aby w 1939 roku wzrosnąć do 1738. Na niski poziom rozwoju miasta miał fakt, że w pobliżu nie przebiegała żadna linia kolejowa. Dopiero w 1930 roku do Cedyni przedłużono tory wąskotorowej linii z Bad Freienwalde (Oder), trasę w 1944 roku pokonywało 7 składów . W marcu 1940 miasto nawiedziła duża powódź, która poważnie uszkodziła infrastrukturę miejską i linię kolejową. W styczniu 1945 roku rozpoczęły się walki, w wyniku których uszkodzono wszystkie pobliskie mosty drogowe na Odrze, a most kolejowy został zniszczony. W dniu 3 lutego 1945 roku do miasta wkroczyły wojska Armii Czerwonej. Po zakończeniu II Wojny Światowej miasto znalazło się w granicach administracyjnych Polski. Zabudowa była zniszczona w 45%, a miasto po wysiedleniu dotychczasowych mieszkańców było opuszczone. Dopiero w ramach akcji przesiedleńczej do Cedyni trafili osadnicy z rejonów centralnych kraju oraz z dawnych kresów wschodnich. Przez krótki czas używano nazwy Cedno (użytą m.in. w pracy Włodzimierza Dzwonkowskiego Prahistorja ziem polskich z 1918 roku). W obiegu były także nazwy Cedzyna oraz Szczerbiec. Obecną nazwę wprowadzono w 1946 roku. W latach następnych nastąpiła odbudowa zabudowań i infrastruktury miejskiej. W związku ze zmianą granic nie została odbudowana linia kolejowa, tak że dziś nie pozostał po niej żaden ślad. W 1957 roku liczba mieszkańców wynosiła 1040 osób.

W 1972 roku w rocznicę millenium bitwy wybudowano na wzgórzu Czcibora pod Cedynią Pomnik Polskiego Zwycięstwa nad Odrą, zaś w samej Cedyni kilka kolejnych monumentów, między innymi trzy mozaiki. Dwie z nich przestawiają w mocno stereotypowy sposób scenę bitwy, w której Niemcy ukazani są w ciemnych-czarnych odzieniach.

Od 1945 r. Cedynia jest najbardziej wysuniętym na zachód miastem Polski, przejmując ten tytuł od Międzychodu (1920-1939), Czeladzi (1793-1795) i Bledzewa (1458-1793).

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców Cedyni wg danych z 31 grudnia 2008:

Turystyka

• Cedyński Park Krajobrazowy
• Muzeum Regionalne
• Pomnik Polskiego Zwycięstwa nad Odrą na Górze Czcibora, zbudowany w 1972 roku
• Stanowiska archeologiczne
  • otoczone wałami grodzisko z IX-XII w. z fragmentem zrekonstruowanego ostrokołu
  • osiedla kultury łużyckiej z VII-VI w p.n.e.,
• Osada z X-XII w.

Zabytki chronione prawnie w Cedyni:

• kwartał zabudowy od XII w. do początku XX w.,
• kościół pw. Narodzenia NMP z 2. połowy XIII w., gotycki, przebudowany pod koniec XIX w.,
• klasztor cystersek (skrzydło zach.), odbudowany po 1983 r. jest obecnie hotelem,
• cmentarz żydowski z XVIII w. (ul. Kościuszki),
• ratusz z 1840 r.
• wieża widokowa z 1895 r. przy ul. Kościuszki

Sport

W mieście działa występujący obecnie w klasie okręgowej klub piłkarski UKS Czcibor Cedynia. Został on założony 26 maja 1946 roku i jest jednym z pierwszych klubów powstałych na terenie województwa zachodniopomorskiego. Posiada sekcje seniorów, juniorów, trampkarzy oraz drużynę kobiecą. Najsłynniejszym wychowankiem Czcibora jest były reprezentant Polski oraz zawodnik m.in. Lecha Poznań Czesław Jakołcewicz.

Administracja

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Cedyni wybierają do swojej rady miejskiej 6 radnych (6 z 15). Pozostałych 9 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Cedynia. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek przy placu Wolności.

Gmina Cedynia utworzyła w obrębie całego miasta jednostkę pomocniczą – "Osiedle Cedynia". Organem uchwałodawczym osiedla jest ogólne zebranie mieszkańców Cedyni, które wybiera 3-osobowy zarząd osiedla, na czele z przewodniczącym.

Mieszkańcy Cedyni wybierają parlamentarzystów z okręgów wyborczych z siedzibą komisji wyborczej w Szczecinie, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.

Zobacz też

• Bitwa pod Cedynią
• Cedynia (stacja kolejowa)